KÜRESELLEŞMENİN İSTİHDAMA ETKİLERİ

1. KÜRESELLEŞMENİN İSTİHDAMA ETKİLERİ Erdal APAÇIK Enerji Sanayi ve Maden Kamu Emekçileri Sendikası Genel Sekreteri

2. ENERJİDE KALKINMA VE İSTİHDAM • İŞGÜCÜ PİYASALARINDAKİ DEĞİŞİM • ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN İSTİHDAMA ETKİSİ • NEOLİBERAL POLİTİKALARIN İSTİHDAMA ETKİSİ

3. FORDİST ÜRETİM • 2. Dünya savaşı sonrası kapitalizm lokomotif sektörlerinde üretim sürecinin önemli bileşeni, “bant” sistemi olmuştur. Fabrikalarda bant sistemine dayalı kitlesel üretim gerçekleştirilmiştir. Fordizm olarak ifade edilen bu sistemde standartlaştırılmış malların özelleştirilmiş makineler ile üretimi gerçekleştirilmiştir. Kitlesel üretim, üretim maliyetlerinde önemli düşüş sağlamıştır.

4. FORDİST ÜRETİM • Altın çağ olarak adlandırılan bu dönem, makro ekonomik politikaların, sosyal politikaların ve işgücü piyasası düzenlemelerinin temelini oluşturduğu siyasi istikrar, ekonomik büyüme, tam istihdam ve güçlü sosyal güvenceler ile özdeşleşmiştir.

5. ALTIN ÇAĞ –FORDİST ÜRETİM-KEYNESYEN POLİTİKALAR İŞGÜCÜ ÖZELLİKLERİ 1-NİTELİKLİ İŞGÜCÜ 2-YARI NİTELİKLİ İŞGÜCÜ 3-YÜKSEK NİTELİKLİ İŞGÜCÜ (BEYAZ YAKALI)

6. 1970’li yılların ortalarında dünya kapitalizmi “petrol krizi” nin de tetiklediği ekonomide durgunluk, düşen kâr oranları, piyasanın taleplerini karşılayamama şeklinde gerçekleşen KRİZ yaşamıştır. • Kapitalizmin krizine ürettiği yanıtların biri ise düşen kâr oranlarını yükseltmeye yönelik emek süreci ve iş organizasyonlarındaki dönüşüm zorlamaları oldu.

7. KAPİTALİST KÜRESELLEŞMENİN HIZLANMASIYLA BİRLİKTE İŞGÜCÜ PİYASASINDA ÜÇ TEMEL EĞİLİM EŞLİK ETMİŞTİR • İMALAT SANAYİİNDE İSTİHDAMIN DARALMASI • DÜŞÜK NİTELİKLİ İŞGÜCÜNE OLAN TALEBİN GERİLEMESİ • ÜCRET EŞİTSİZLİĞİNDEKİ ARTIŞLAR

13. Yaygın şekilde küreselleşme süreci olarak ifade edilen bu dönemin için istihdam açısından şu temel gelişmeleri göze çarpmaktadır. • İmalat sektörünün istihdam kapasitesi düşmektedir. • Hizmet sektörünün istihdam yaratmadaki payı artmaktadır ve işgücüne olan talep mavi yakalılardan beyaz yakalılara kaymaktadır. • Kadın ve çocuk emeğinin emek piyasalarındaki payı artmaktadır. • Kayıt dışı, enformel istihdam hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde hızla yaygınlaşmaktadır. • Taşeronlaşma ve fason üretime bağlı olarak merkez-çevre işgücü şeklinde ikili bir emek piyasası oluşmaktadır. • Tam gün çalışma giderek yerini part-time ve çağrı üzerine çalışmaya bırakmaktadır. • İş güvencesinden yararlanan çekirdek işçi sayısı hızla azalırken, çeperdeki işçi sayısı hızla artmakta ve iş bulabilme kaygısını sürekli duymaktadır. • İşsizlik tüm ülkelerde yapısallaşarak, çalışanlar üzerinde önemli bir baskı unsuruna dönüşmektedir.

14. TÜRKİYE’DE DURUM

15. TÜRKİYE’DE DURUM

16. GEÇİCİ İSTİHDAM Uygulamada geçici istihdam en yaygın biçimleri, sözleşmeli istihdam ve taşeron sistemidir. 1980’li yılların ortalarından itibaren geçici istihdamın bir biçimi olan sözleşmeli çalışmanın özellikle kamu kesiminde özelleştirme kapsamına alınan işletmelerde yaygın biçimde uygulandığı bilinmektedir. Özelleştirme süreciyle birlikte öncelikli nitelikli çalışanların sözleşmeli statüde istihdamı gerçekleştirilirken bu kapsam genişletilmiştir.

17. GEÇİCİ İSTİHDAM Taşeron iş ilişkisi özelleştirilen tüm işletmelerde yaygın olarak kullanılan istihdam biçimidir.. Küreselleşme sürecinde artışın yaşandığı diğer bir istihdam türü kısmi süreli istihdamdır. Küreselleşme süreciyle birlikte rekabet yeteneğini yükseltmek ve piyasa koşullarına uyum sağlayabilmek için işletmeler esnek üretim ve esnek istihdam biçimlerine yönelirken, küreselleşme sürecine özgü yeni bir sorunun yani kayıt dışı ekonomi ve bu bağlamda kayıt dışı istihdam sorununun ortaya çıktığı görülmektedir.

18. İŞSİZLİK Resmi verilere göre, Türkiye’de açık işsizlik oranı %10’lar seviyesindedir. Ancak Yapılan hesaplamalara, işgücü ve işsiz sayısına, “İŞ ARAMAYIP İŞBAŞIYAPMAYA HAZIR OLANLAR” İLE “MEVSİMLİK ÇALIŞANLAR” ilave edilmesi durumunda %21’ler seviyesinde olduğu görülmektedir. Üniversite mezunlarının arasında işsizlik son yıllarda artmaktadır. 1989 yılında üniversite mezunları arasındaki işsizlik %3,6, 1998 yılında %8,4, 2002 yılında %12,6 düzeyine yükselmiştir. Bu sonuçlar ciddi bir sorunla karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir.

19. İŞSİZLİK Dönemin TİSK başkanı 16 Eylül 2003 tarihli Ekonomik Sosyal Konsey toplantısında Başbakan’a bakarak; “ihtilali ordular değil, işsizler yapar. Bu en büyük tehlike bunu engelleyin!” demiştir. Aşırı işsizliği bir tehdit olarak gören sermaye, işsizliği tamamen yok edilmesini istemez.

20. İŞSİZLİK TÜSİAD 1 Mayıs 2003 tarihinde kamuoyuna sunmuş olduğu raporunda “işsizliğin ülkenin bir numaralı sorunu” olduğu belirtilmiş ve “işsizliğin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi gerektiğini söylerken şu önermeleri sıralamıştır:

21. İŞSİZLİK özel sektör istihdam yaratması için devlet tarafından iktisadi ve hukuki yönden desteklenmelidir; işgücü maliyetleri düşürülmeli, vergi ve primler sermaye lehine azaltılmalı, kıdem tazminatı uygulaması, fazla mesai düzeni kaldırılmalıdır; iş güvencesi uygulamasından vazgeçilmelidir; yabancı sermayenin daha çok çekilebilmesi için gerekli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmeli, yargıda ve bürokraside köklü reformlara gidilmelidir; IMF programları karalı bir şekilde uygulanmalı, özelleştirmelere hız verilmelidir, kamu istihdamı azaltılmalıdır; işsizler eğitilmeli, firmalar istihdama teşvik edilmelidir. (2003)

22. İŞSİZLİK Sermayenin işsizliği azaltmak üzere önerdiği, devletin de harfiyen ve süratle yaşama geçirdiği öneriler, • en düşük ücretli iş, • sendikasız işletme, • sosyal hakları tasfiye edilmiş kurum, • sosyal güvenliğin adının bile anılmadığı fabrika anlamına gelmektedir.

23. NEOLİBERALİZMİN KAMUNUN TASFİYESİ Yeni liberal politikaların hedeflerinden biri de dünya ekonomilerinin tek bir pazara dönüştürülmesidir. Bunun için; a) Kamu hizmetleri tekelinin uluslararası tekellere devredilmesi, b) Emek piyasalarının esnekleştirilmesi ve emek örgütlerinin kazanımlarının kaldırılması, iki temel strateji olarak belirmektedir. Bunun sonucu olarak kamu kurum ve kuruluşları; küçülmekte, parçalanmakta ve özelleştirilmektedir. Toplumun temel ihtiyaçlarını karşılandığı kamu hizmetlerine ayrılan pay düşmektedir.

27. KAMUDA İSTİHDAM Kamuda İsdihdam kamu kurumlarında çalışan Öğretmen, Doktor, Asker, milletvekili, köy korucusu, şöför, odacı vs’ anlaşılmaktadır. 657 sayılı kanunun 4. maddesinde Memur, sözleşmeli, geçici personel, işçi şeklinde tanımlanmaktadır. 2005 yılı toplu görüşmelerinde 1.850.000 memur üzerinden görüşmeler yapılmıştır. Kamuda çalışmakta olan işçi sayısı ise yaklaşık 500 bin civarındadır.

28. KAMUDA İSTİHDAM Hizmet Sınıfları 1980 2001 • GİH 485.690 297.729 • TH 125.968 70.755 (Yatırımsızlık) • Sağ H 99.888 193.351 • Eğ.H 409.775 531.277 • Av. H 3.230 1.515 (Söz. Av. Uyg.) • DinH 50.125 68.926 • EmH 66.555 165.000 • Yar H 261.282 151.755 (özelleşme ve taş) • Mülki İd.H 1.128 1759

29. KAMUDA İSTİHDAM İŞÇİLER Maliye Bakanlığınca vize edilen işçiler Yıllar Sürekli İşçiler Geçici İşçiler Toplam 1981 211.349 172.621 383.970 1985 207.529 160.406 367.935 1990 205.085 146.707 351.792 1995 200.552 87.883 288.435 2000 174.689 39.403 228.499

30. KAMUDA İSTİHDAM Sözleşmeli Personel Kamuda esnek istihdam 1984 yılında başlamıştır. Başbakanlık ve bağlı kuruluşlarda sözleşmeli personel istihdam edilmesiyle birlikte, sözleşmeli istihdamın geçiciliği ortadan kalkmış sürekli istihdam edilir hale gelmiştir. Sözleşmeli Personel uygulaması esnek istihdamı yaygınlaştırmanın yanı sıra özelleştirmelerin kolaylaşması hedeflenmiştir. Sözleşmelilik her yerde Sözleşmeli Öğretmenler, Doktorlar….Sözleşmelilik her yerde

31. KAMUDA İSTİHDAM Sözleşmelilik her yerde KAMU PERSONEL YASA TASARISI İstihdam Şekilleri Memur tanımlaması: 1-Kamu erkini kullananlar (üst düzey bürokrasi) 2-Strateji ve Genel Politika Tespiti, Araştırma Planlama, Programlama, yönetim ve denetim işlerini yapanlar 3-Polisler Yaklaşık 500 bin kişi vardır b)Sözleşmeli Personel: Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzel kişilerinin yürütmekle yükümlü oldukları ve memurlarca yerine getirilmesi gerekmeyen kamu hizmetlerinin ifası amacıyla, bu kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde sözleşme ile tam zamanlı veya kısmi zamanlı olarak çalıştırılan ve işçi sayılmayan personeldir.

32. KAMUDA İSTİHDAM YASA TASARISI İLE; iş güvencesi ortadan kaldırılıyor performansa dayalı ücretlendirme getiriliyor kısmi zamanlı sözleşmeler yapılarak Kamuda “Esnek Çalışma” sistemi getirilmek isteniyor

33. KAMUDA İSTİHDAM 2007 YILI MERKEZÎ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU Kadroların kullanımına ilişkin hususlar MADDE 23 - (1) 13/12/1983 tarihli ve 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesinde belirtilen kamu idare, kurum ve kuruluşları; serbest memur kadrolarına 2006 yılında emeklilik, ölüm, istifa veya nakil sonucu ayrılan memur sayısının yüzde ellisini geçmeyecek şekilde açıktan veya diğer kamu idare, kurum ve kuruluşlarından nakil suretiyle atama yapabilir. Bu sınırlar içinde memur ihtiyacını karşılayamayacak söz konusu idare, kurum ve kuruluşlar için ilave 23.000 adet atama izni verilebilir.

34. KAMUDA İSTİHDAM TAŞERONLAŞMA KAMUDA YAGINLAŞTIRILIYOR! Yapılan işlerin bir kısmının dışarıya yaptırılması şeklinde olup, • Ucuz işgücü • Güvencesiz • Sendikasız • İşçi çalıştırmanın en ucuz ve en kolay aracı olarak kullanılmaktadır. • Aynı zamanda kamudaki hizmetin sürekliliği ve kalitesini etkilemektedir.

35. SONUÇ YERİNE • İstihdam yaratmayan kalkınma programlarından vazgeçilmelidir. • Özelleştirme uygulamalarına son verilmelidir • İstihdamda önemli pay sahibi olan tarım sektörü güçlendirilmelidir • Rant ekonomisine dayalı faiz ve borç ödeyen bütçe yerine yatırımlara öncelik veren bütçeler yapılmalıdır • Nitelikli işgücü için mesleki eğitimlere önem verilmelidir