ÜNİTE:3 YAŞADIĞIMIZ YER

1. ÜNİTE:3 YAŞADIĞIMIZ YER

2. NELER ÖĞRENECEĞİZ? • YAŞADIĞIMIZ YERİ NASIL TARİF EDERİZ? • YÖN NEDİR? • ANA YÖNLER • ARA YÖNLER • YÖN BULMA YÖNTEMLERİ • HAVA NASIL OLACAK? • YAŞADIĞIMIZ ÇEVRE • DOĞA OLAYLARININ DOĞAL ÇEVREYE ETKİLERİ

3. YAŞADIĞIMIZ YERİ NASIL TARİF EDERİZ? Günlük yaşantımızda; • Burası neresi? • Hastane nerede? • Okula nasıl gidilir? • Bu adresi nasıl bulabilirim? Gibi sorularla karşılaşabiliriz. Bir yerin hangi tarafta olduğunun tarifini yaparken yönlerden yararlanırız.

4. YÖN NEDİR? • Yön, bulunduğumuz noktaya göre bir yerin bulunduğu taraftır.

5. Yönlerden; • Yerleşim merkezlerinin, • İlimizin, • Bölgemizin, • Yurdumuzun ve • Diğer ülkelerin yerlerini belirtirken de yararlanırız.

6. Yönler, Güneş’in doğuşuna ve batışına göre belirlenir. • Yönler, ana yönler ve ara yönler olmak üzere ikiye ayrılır.

7. Ana Yönler • Doğu (D) • Batı (B) • Kuzey (K) • Güney (G)

8. Ara Yönler • Kuzeybatı (KB) • Kuzeydoğu (KD) • Güneydoğu (GD) • Güneybatı (GB)

9. ANA YÖNLER DÖRT TANEDİR. BUNLAR; • Doğu:Güneş’in yalnız 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde doğduğu noktaya doğu denir. • Batı:Güneş’in yalnız 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde battığı noktaya batı denir. • Kuzey ve güney:Güneş’in doğduğu noktayı sağımıza alınca, önümüz kuzey, arkamız güney olur.

10. ARA YÖNLER: Dört ana yön arasındaki açının tam ortasından bölünmesiyle belirlenir.

11. Ara yönler dört tanedir. Bunlar; • Kuzeydoğu: Kuzey ile doğu arasındaki yön. • Kuzeybatı: Kuzey ile batı arasındaki yön. • Güneydoğu: Güney ile doğu arasındaki yön. • Güneybatı: Güney ile batı arasındaki yön.

12. Yönleri bilerek; • Bir yerin konumunu daha kolay söyleyebiliriz. • Örneğin; İstanbul, Ankara’nın batısındadır. Karadeniz, yurdumuzun kuzeyindedir. Yeniköy, Yeşilbayır’ın kuzeyindedir.

13. YÖN BULMA YÖNTEMLERİ Yönlerimizi bulmada çeşitli araç ve yöntemlerden faydalanırız. Bunlar; • Pusula, • Güneş, • Çubuk yöntemi, • Kutup yıldızı, • Karınca yuvaları, • Yosunlar ve cami minareleridir.

14. PUSULA İLE YÖN BULMA Pusula ile; • En güvenilir, • En kolay, • Her durumda ve hava koşulunda yönümüzü bulabiliriz. Pusulanın ortasında sağa sola hareket eden bir ibre vardır. Bu ibrenin koyu renkli ucu daima kuzeyi gösterir.

15. GÜNEŞ İLE YÖN BULMA • Sabahleyin bahçede, sağ kolumuz güneşin doğduğu tarafa gelecek şekilde kollarımızı açalım. Bu durumda; • Sağımız : doğu, • Solumuz : batı, • Önümüz : kuzey, • Arkamız : güney olur.

16. ÇUBUK YÖNTEMİ İLE YÖN BULMA Bahçeye 1 metre uzunluğunda bir çubuk dikelim. Gölgenin, en kısa olduğu öğle vaktindeki yönü, kuzeyi gösterir. Yüzümüzü kuzeye çevirirsek; • Arkamız : güney, • Sağımız : doğu, • Solumuz : batı olur.

17. KUTUP YILDIZI İLE YÖN BULMA • Bulutsuz gecelerde, yönümüzü bulmak için Kutup Yıldızı’ndan yararlanabiliriz. Kutup Yıldızı daima kuzeyi gösterir. Yeri hiç değişmediği için ona Demirkazık da denilmektedir. • Kutup Yıldızı, eğik duran kahve cezvesini andıran Küçük Ayı takım yıldızının sağ ucunda yer alır.

18. KARINCA YUVASI İLE YÖN BULMA • Karıncalar yuvalarından çıkardıkları toprağı, yuvanın ağzının kuzeyine yığarlar. • Yuvanın ağzı ise güneye bakar. • Bu toprak yığınına bakarak yönleri bulabiliriz.

19. YOSUNLAR VE CAMİ MİNARELERİNE GÖRE YÖN BULMA • Kuzey yarım küredeki bazı ağaçların ve büyük kayaların yosun tutan yanları daha serin ve nemli olan kuzeydedir. • Yurdumuzda yön bulma yöntemlerinden biri de cami minareleridir. Minarelerin şerefelerindeki kapılar daima güneyi gösterir.

20. KROKİ • Ev, okul, sokak, cadde ve mahalle veya semtimizi kâğıt üzerinde çizerek gösterebiliriz.

21. Yüksek bir yerden aşağı doğru baktığımızda caddeleri, sokakları, evleri açık seçik görebiliriz. Bir yerin böyle yüksekten görülmesine kuş bakışı denir. • Bir yerin kuş bakışı görünümünün, göz kararı ile kabataslak kâğıt üzerine çizilmiş şekline kroki denir.

22. Hava Durumu; • Belirli bir yerde belirli ve kısa süre içinde etkin olan sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış gibi hava olaylarının gösterdiği duruma denir. • Hava durumunu önceden bilmek günlük yaşantımızı planlamada çok önemlidir.

23. İKLİM • Geniş bir alanda ve uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir. • Yurdumuzda üç çeşit iklim vardır. 1-Akdeniz iklimi, 2-Karadeniz iklimi, 3-Karasal iklim.

24. HAVA DURUMUNU ETKİLEYEN ATMOSFER OLAYLARI • Sıcaklık. • Basınç, • Rüzgâr, • Nem, • Yağıştır. Bu olayların aletle ölçülmesi ya da aletsiz gözlenmesi sonucu tutulan kayıtlara gözlem (rasat) denir.

25. Sıcaklık: Sıcaklığın kaynağı Güneş’tir. Bir yerin sıcaklığı denize uzaklık-yakınlık, mevsimler, yükseklik-alçaklık gibi nedenlere bağlı olarak azalır yada artar. • Basınç: Atmosfer ağırlığının yeryüzüne yaptığı etkidir. • Rüzgâr: Sıcak hava ile soğuk havanın yer değiştirmesi ile rüzgâr oluşur.

26. Su, ısı etkisiyle; • Nem, • Sis, • Bulut, • Yağmur, • Kar, • Sulu sepken, • Dolu, • Çiy, • Kırağı gibi hava olaylarını oluşturur.

27. Nem: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir. • Bulut: Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, ya da bunların karışımına bulut denir. • Sis: Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşmasından meydana gelen bulutlara sis denir.

28. Yağmur: Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer. Buna yağmur denir. • Kar: Bulutlar, 0 (sıfır) derecenin altında soğuk bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak, tanecikler şeklinde yeryüzüne düşer.

29. Sulu sepken: Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir. • Dolu: Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgârlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.

30. Çiy: Yeryüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir. • Kırağı: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.

31. METEOROLOJİ NEDİR? • Günlük hava koşullarını bütün ayrıntılarıyla inceleyen ve bulduğu sonuçları çeşitli rakam ve formüllerle ortaya koyan bilim dalına meteoroloji denir. • Ülkemizde hava hareketlerini inceleyen ve hava durumunu bildiren kurum Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’dür.

32. Sıcaklık ölçmede termometre, • Basınç ölçmede barometre, • Nem ölçmede higrografi, • Yağış ölçmede plüviyometre gibi aletler kullanılır. • Günlük, üç günlük ve haftalık tahminler yapılır. • Bu tahminler; • Basın yayın kuruluşları, • Silahlı kuvvetler, • Hava yolu şirketleri ve • Tarımla ilgilenen kuruluşlar tarafından düzenli olarak istenir.

33. YAŞADIĞIMIZ ÇEVRE • Yaşadığımız yerde insan yapısı unsurlar çoğunluktaysa bu gibi yerlere beşeri çevre, • Tam aksine doğal unsurlar çoğunluktaysa bu gibi yerlere de doğal çevre diyoruz.

34. BEŞERİ ÇEVRE • Ankara’da yaşadığımızı varsayalım. Çevremize baktığımızda en çok; • Binalar, • Çeşitli dükkanlar, alışveriş merkezleri • Yollar, okullar, üniversiteler, • Bankalar, sinemalar, tiyatrolar, • İrili ufaklı parklar gözümüze çarpar. Bunların hepsi insan yapısı unsurlara örnek gösterilebilir.

35. DOĞAL ÇEVREMİZ İçinde insanlarında yaşadığı doğal çevrede; • Dağlar, ovalar, platolar, • Vadiler, denizler, göller, akarsular, • Ormanlar, böcekler, kuşlar, • Evcil hayvan gibi unsurlar mevcuttur.

36. DOĞA OLAYLARININ DOĞAL ÇEVREYE ETKİLERİ • Rüzgar, • Sel baskını, • Toprak kayması, • Çığ, • Erozyon, • Yer altı suları ve • Deprem gibi doğa olayları yer kabuğunu değiştirir.

37. Doğa olaylarının zararlı etkilerinden korunmak için önlem almalıyız. • Rüzgar ve yağmurun etkisiyle çeşitli yer şekilleri oluşur. • Ülkemizde Peri Bacaları, Damla Taş Mağarası ve Pamukkale buna örnek olarak verilebilir. • Peri Bacalarına, Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos yörelerinde rastlanır. • Bu yöremiz aynı zamanda Kapadokya adıyla da tanınır.

38. Rüzgarın Etkisi • Çıplak arazilerde toprak aşınır. • Tarım alanlarında verim azalır, çölleşmeye neden olur. • Ekili arazilerde bitkilere zarar verir. • Fırtına ve hortum evlerin bacalarını uçurur, mal ve can kaybına neden olur.

39. Sel Baskınları • Ani, şiddetli ve uzun süreli yağan yağmur sularından, • Hızla eriyen kar sularından meydana gelir. Toprak Kayması (heyelan), • Yağmur suları, • Eriyen kar suları, • Bazen de kaynak sularının etkisiyle toprağın kayarak sürüklenmesidir.

40. ÇIĞ Çığ, dağın bir bölgesinden kopup yuvarlanan ve yuvarlandıkça büyüyen kar kümesidir. Çığ; * Önüne gelen her şeyi beraberinde götürür. * Can ve mal kaybına neden olur. EROZYON * Verimli toprakların; kuvvetli rüzgarlar, uzun süreli yağışlar, akarsular ve sel suları gibi etkilerle aşınması ve taşınıp yok olmasına erozyon denir.

41. Deprem ve Korunma Yolları • Yeryüzünün kısa süreli sarsılmasına deprem denir. • Depremin süresi ve büyüklüğünü ölçen alete sismograf denir. • Yurdumuzun büyük bir bölümü deprem bölgesinde bulunmaktadır.

42. Deprem Öncesi Yapılması Gerekenler • Evler, sağlam zeminler üzerine ve aralıklı yapılmalıdır. • Depremin sık olduğu yörelerde, yapılar çok katlı olmamalıdır. • Yapılarda kerpiç, çamur ve yuvarlak taş kullanılmamalıdır. • Toprak damlar yerine çatılı evler yapılmalıdır. • Deprem sırasında telaş ve heyecandan kaçınılmalıdır.

43. Evimizdeki eşyaları, deprem sırasında bize zarar vermeyecek şekilde yerleştirmeliyiz. Deprem çantası hazırlamalıyız. Bunun içine; • İlk yardım çantası, • Pilli radyo, • El feneri, • Düdük, plastik şişelerde su, bisküvi gibi kuru yiyecekler koymalıyız.

44. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler Deprem sırasında bina içindeyseniz; • Korkmayınız, sakin olunuz. • Sağa sola koşmayınız. • Merdiven ve asansörü kullanmayınız. • Pencere ve balkonlara yaklaşmayınız. • Dolap ve raf gibi devrilebilecek eşyalardan uzak durunuz. • Başınızı kitap, yastık gibi eşyalarla koruyunuz. • Yer sarsıntısı duruncaya kadar bulunduğunuz yerden çıkmayınız.

45. Deprem sırasında bina dışındaysanız; • Binalardan uzak durunuz. • Enerji hatlarından ve ağaçlardan uzak durunuz. • Güvenli bir yerde, sarsıntının durmasını bekleyiniz.

46. Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler Depremde enkaz altında kalırsanız; • Yüksek sesle bağırarak, • Çeşitli cisimlere vurarak, bulunduğunuz yeri belli ediniz. • Sesinizi duyan yardım ekipleri sizi kurtarabilir.

47. Deprem sonrası; • Yetkililerin ve kurtarıcıların uyarılarına uyunuz. • Cadde ve sokaklarda dolaşmayınız. • Hasarlı binalara girmeyiniz. • Enkazlardan uzak durunuz. • Dağıtılan yiyecek ve giyeceklerden kendinize yetecek kadar alınız. • Çok acil durumlar dışında telefonları kullanmayınız. • Kurtarma ve ilk yardım çalışmalarına katılınız.