ناصر فکوهی دانشیار گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2. آسیب شناسی شهر پیاده در ایران همایش زندگی پیاده در شهر پژوهشکده «نظر» تهران اسفند 1390عکس ها: مریم اکبریان(مرکز نظر) ناصر فکوهی دانشیار گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران مدیر «انسان شناسی و فرهنگ» fakouhi@yahoo.com www.anthropology.ir

3. تعریف عام شهر پیاده • عام ترین تعریف: «بخش هایی از شهر که از طریق آمایش فضا، امکان جا به جایی کنشگران اجتماعی به صورت غیر موتوریزه یعنی پیاده در آنها ممکن باشد نظیر: پیاده رو ها، پارک و غیره

4. اشکال شهر پیاده • در یک نگاه فضایی ، شهر پیاده را می توان به سه شکل یرونی، درونی و ترکیبی تقسیم کرد: • شهر پیاده بیرونی، شامل فضاهای عمومی یا خصوصی در فضای باز می شود نظیر پیاده روها و پارک ها. • شهر پیاده درونی، شامل فضاهای عمومی و خصوصی درونی و بسته می شود که جا به جایی های پیاده نسبتا طولانی در آنها قابل انجام است (مفهوم پرسه زنی) نظیر مراکز تجاری، بازارهای سنتی، موزه ها... • شهر پیاده ترکیبی، شامل فضاهای عمومی و خصوصی می شود که همچون مورد شهر درونی، هستند اما در بخش های بزرگی از خود با شکل شهر بیرونی و باز ترگیب شده اند، نظیر مجموعه های بزرگ تجاری با فضای باز (نظیر مجموعه تیه Thias جنوب غربی پاریس. • همه این گونه فضا ها می توانند شکل محافظت شده کامل یا جزئی داشته باشند یعنی درجه موتوریزه شدن در آنها متفاوت باشد. در این سخنرانی ما صرفا به مسائل مربوط به آسیب شناسی شکل نخست می پردازیم.

5. دلایل کلان آسیب زایی شهر پیاده در ایران • رشد شتاب زده شهرها که در کمتر از پنجاه سال ایران را از کشوری عمدتا روستایی – عشایری به جامعه ای تقریبا کاملا شهری تبدیل کرده است. • اشکال آسیب زای شهری نظیر «شهرهای روستایی» و «شهرهای عشایری»محدود شدن برنامه های آمایش شهری عمدتا در قالب آمایش های کلان در توزیع جمعیتی و ایجاد قطب های جاذب شهری، بر اساس الگوی ساخت کلان شهرهای متعدد، بدون توجه یا با توجه اندک به اهمیت آمایش خرد شهری • نبود آمایش در سطح خرد به دلیل ضغف مدیریت های شهری، رشد شدید کمی شهرها، سرعت زیاد مهاجرت های درونی (روستا به شهر و شهر به شهر)، میزان بالای فضاهای غیر رسمی

6. دلایل اقلیمی آسیب زایی • کوهستانی بودن کشور در محور شرقی غربی (البرز) و در محور شمال غربی – جنوب شرقی (زاگرس) • شیب دار بودن و مرتفع بودن شهرها • شرایط نامناسب اقلیمی(گرمای شدید در جنوب و برخی مناطق کویری که ساعات پیاده روی را تقلیل می دهند، طوفان های شن و خاک ...) • آلودگی زیست محیطی هوا به دلایل اقلیمی • با سوء مدیریتی

7. دلایل مدیریتی • نبود آمایش مناسب شهری: پیاده روهای نامناسب، ساخت و سازهای بی رویه، خیابان ها و کوجه های غیر استاندارد، ضعف مدیریتی در انتخاب و در مدیریت مبلمان شهری. • ایجاد اشکال غیر متعارف و غیر منطقی در فضا به دلیل سوء مدیریت شهری نظیر دوربرگردان ها، میدان های نیمه بسته و غیره • عدم مدیریت مناسب کنشگران اجتماعی در سطح شهر (گدایان، گودکان خیابانی، پیاده روی در خیابان،...) و عدم مدیریت نظام های نشانه شناختی و اطلاع رسانی (نصب آگهی تقریبا بر همه سطوح ممکن از درخت ها گرفته تا تیرهای چراغ برق، ویترین مغازه ها، دیوارها...) و سوء مدیریت در مکان یابی، نصب و کنترل انواع علائم و نشانه ها و آگهی های رسمی در شهر • تغییر دائم قوانین و کاربری های زمین شهری و مقررات شهری به طور عام .

8. دلایل اجتماعی – فرهنگی • تغییرات اساسی جامعه ایران در چند دهه گذشته از جمله: • جوان شدن شدید جمعیت (با ما به ازا در تشدید تمایل به حرکت موتوریزه و غیرموتوریزه در شهر) • شهری شدن شدید جامعه و تغییر رادیکال سبک های زندگی در روند های آسیب زا (ترکیب سبک های زندگی سنتی و مدرن، شکاف فرهنگی در قالب تضاد فرهنگ مادی / فرهنگ غیر مادی در سطح شهر) • ورود گسترده زنان به فضای عمومی به صورتی متناقض (از خلال روندهای غیر شغلی) همراه با امکان اندک حضور آ«ها به صورت غیر موتوریزه(پیاده)، تضاد هرخ بالای تحصیل زنان با نرخ بسیار پایین اشتعال آنها که به کسترش حرکت آنها در شهر به صورت غیر ضروری و اغلب موتوریزه انجامیده است. • بالا رفتن شددی سرمایه فرهنگی به طور عام به ویژه در قالب سرمایه تحصیلی دانشگاهی در تضاد با ثابت ماندن سرمایه اقتصادی (نرخ بالای بیکاری) و بدون پاسخ ماندن نیاز های رو به افزایش فرهنگی به ویژه در نزد جوانان که «پرسه زنی» را به شکل اسیب زایی در زندگی پیاده تبدیل کرده است. • رفتار خطرناک کنشگران موتوریزه که پیاده ها را تهدید می کند.

9. دلایل اجتماعی – فرهنگی (ادامه) • کژکارکردی شدن سیستم های شهری برای مثال تبدیل دانشگاه ها و مراکز تجاری و ... به محل گروهی از مبادلات فراغتی به ویژه بین جنسیتی. • نبود پهنه های شناختی – فضایی یکپارچه در سطح کنشگران (نبود مفهوم واحد در سطخ زبان ودر سطخ ذهن از مفاهیمی چون پیاده یا سواره بودن، پیاده رو، خیابان، پارک ...) • تضاد سبک های زندگی به ویژه در زندگی روزمره(پوشش کنشگران، شیوه حرکت آنها، مسیر پیاده رو ها، میان کنش های تک جنسیتی و بین جنسیتی، گروهی و فردی ...)

10. نتیجه گیری • شهر پیاده و حرکت به سوی کاهش موتوریزه کردن شهرها از طریق افزایش وسایل حمل و نقل عمومی، همچون جلوگیری از شکل گیری کلان شهرهای جدید که نیاز به حرکات موتوریزه زیاد دارند، به مثابه یک راهبرد مورد اجماع امروز مطرح است. • ایجاد مراکز محافظت شده بیرونی، ایجاد رو به افزایش فضاهای ترکیبی و بهبود موقعیت فضاهای درونی می توانند به بالا بردن فرهنگ پیاده روی کمک کنند. • مدیریت مناسب تر همراه با راهبردها و راهکاری جامعه شناختی در این زمینه باید بر ابعاد مهم مربوط به سبک زندگی، سلایق و جامعه شناسی پدیده هاای خرد متمرکز شود. • مدیریت «تفاوت» به مثابه یک امر ناگزیر فرهنگی – اجتماعی در جامعه کنونی ایران و بیرون آمدن از توهم توانایی به ایجاد «یکپارچگی ها اجتماعی – فرهنگی» و کنشی و ذهنی، امری بسسار پر اهمیت در این زمینه است.

11. وبلاگ دانشجویان علوم اجتماعی دانشگاه مازندرانsocial-umz.mihanblog.com