Pictogenda

1. Pictogenda Een praktisch hulpmiddel in de communicatie over en vormgeven van het dagelijkse leven De Pictogenda leren kennen en zinvol gebruiken ISAAC-NF, Vilans, OC-leerstoel 11-12 oktober 2012

2. Wie ben ik? Martina Tittse-Linsen Logopedist, pre-logopedist Auteur van de Pictogenda Werkzaam bij Stichting Driestroom, Elst (Gelderland): zorg en ondersteuning aan mensen met en zonder handicap 13 jaar ervaring in communicatie met volwassen mensen met een verstandelijke beperking Nu al weer 12 jaar werkzaam als (pre-)logopedist met kinderen met een ontwikkelingsachterstand en/of verstandelijke beperking.

3. Het ontstaan van de Pictogenda 1988: Logopedist ( ) tekent pictogrammen voor de dagnamen en de dagelijkse activiteiten van een cliënt in een gewone agenda Resultaat: de communicatie en het tijdsbesef van de cliënt verbeteren zich sterk. Meerdere cliënten van Driestroom gaan daarna het prototype met succes gebruiken. Driestroom geeft in 1996 de eerste Pictogenda uit in eigen beheer. Driestroom is mede-auteur.

4. Het ontstaan van de Pictogenda • 1997: Uitgeverij BSL brengt de Pictogenda uit, de eerste oplage bestaat uit 750 exemplaren. • 2013: Jaarlijks maken ruim 14.000 mensen in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, en nu ook langzaamaan in Frankrijk, Australië en Nieuw-Zeeland dagelijks gebruik van de Pictogenda. • 2014: Willen we de digitale versie van de Pictogenda uit gaan geven, de papieren Pictogenda in nog meer talen en landen laten verschijnen, wetenschappelijk onderzoek laten doen,. ………………………… Wie nog tips heeft: we horen ze graag!

5. Wat is de Pictogenda? Een agenda voor mensen, die niet of nauwelijks kunnen lezen of schrijven Een agenda met symbolische tekeningen: pictogrammen Die pictogrammen geven belangrijke informatie over de gebeurtenissen in het dagelijkse leven (wanneer, wie, wat, waar, hoe).

6. Wat is de Pictogenda? • Elke dag, week, maand en elk jaargetijde wordt met pictogrammen en kleuren inzichtelijk gemaakt. • De gebruikers van de Pictogenda kunnen de week zelf inzien en inplannen. • Hoe? Door de bijgeleverde pictogramstickers te plakken of de informatie vast te leggen met een ander systeem zoals PCS, Sclera of eigen tekeningen, foto’s, knipsels, entreebewijzen, etc.

7. Voor wie is de Pictogenda bestemd? • Voor kinderen maar ook voor volwassenen: • die moeite hebben met lezen, schrijven en/of praten; • die moeite hebben met het overzien van gebeurtenissen in de tijd; • die problemen hebben met het ophalen van informatie uit hun geheugen;

8. Voor wie is de Pictogenda bestemd? ……..en ook voor kinderen en volwassenen: • die moeite hebben met het begrijpen van de taal; • die slecht verstaanbaar zijn; • die meer zicht op en inzicht in hun eigen leven willen; • die hun leven zelf willen vormgeven en plannen.

9. Hoe ziet de Pictogenda er uit? Het omslag is: • Attractief; • Met pictogrammen vormgegeven; • In een handig formaat; • Voorzien van een handige penhouder en daarmee ook sluitbaar; • Van zacht kunstleer, goed te reinigen en zonder scherpe hoeken!; • Vanaf 2013 met een ruimere ringband.

10. Hoe ziet de Pictogenda er uit? Van binnen (vanzelfsprekend elk jaar nieuw): • Vergemakkelijkt het leeslint het vinden van de juiste week; • Wordt alles met 6 ringen stevig bijeen gehouden; • Kan men (gebruikte of nog lege) delen eruit halen; • Bieden de schuine plastic insteektassen en de opberghoes o.a. de mogelijkheid papieren te bewaren .

11. Hoe ziet de Pictogenda er uit? Van binnen: • De bladzijde voor de persoons- gegevens; • De adressenpagina’s voor de adressen van familie, vrienden, de school of het werk; • Het algemeen rooster waar de vaste afspraken in vastgelegd worden; • Het belangrijkste : het calendarium, hierover straks meer.

12. Hoe ziet de Pictogenda er uit? Van binnen: • Een overzicht van en uitleg over de betekenis van alle aanwezige pictogrammen; • Voor de begeleider, ouder en/of familielid/vriend een geschreven handleiding : Hoe kan men de Pictogenda gebruiken?

13. Hoe ziet de Pictogenda er uit? De kleurrijke bladzijden bevatten : • Voor de gebruiker een handleiding waarin met foto’s wordt uitgelegd hoe je de dagelijkse gebeurtenissen vastlegt; • Pagina’s met oa puzzels, recepten, interviews…..

14. Hoe ziet de Pictogenda er uit? Achterin de Pictogenda vind je: • Bladzijden waarop je activiteiten in het volgende jaar alvast kunt vastleggen; • Blanco pagina’s die voor allerlei doeleinden te gebruiken zijn, oa; om daarop materiaal dat bewaard moet worden te plakken (zoals vakantiefoto’s, musicalkaartjes….); • Pagina’s waarop meer dan 1500 pictogramstickers met 220 verschillende betekenissen geplakt zijn. De kaders rondom de stickers zijn verwijderd zodat de gebruiker de sticker makkelijker zelf van het vel kan halen, mits zijn motoriek dit toelaat;

15. Het calendarium: week- en dagindeling De dagen • Wikkelen zich van boven naar beneden af; • Beginnen met de ochtend bovenin het dagvak; • Vervolgen met het dagdeel middag; • Eindigen met de avond onder in het dagvak; • Kunnen door de klokken van tijdinformatie per activiteit worden voorzien; • Worden afgesloten door het vakje onderaan de dag in te kleuren of aan te kruisen. En hebben sinds twee jaar een eigen kleur per dag (boek Totale Communicatie: Oskam en Scheres 2005)

16. Week- en dagindeling De weken: • Lopen van links naar rechts in de leesrichting; • Beginnen op het linker blad met de maandag; • Eindigen op het rechter blad met de zondag; • Worden afgesloten door het afscheuren van het geperforeerde paginahoekje; • Geven onderaan de bladzijden het betreffende jaartal, weeknummer en het pictogram van de maandnaam weer; • Per jaargetijde is er een specifieke kleur onderaan de bladzijdes aangebracht, zoals ijsblauw voor de winter.

17. Welke informatie leg je in de Pictogenda vast? • Informatie voor de toekomst: - belangrijke data; - leuke en minder leuke gebeurtenissen die staan te gebeuren; - Veranderingen; - Verplichtingen, zoals (huis)werkopdrachten; - Afspraken en volgorde van handelingen. • Informatie over het verleden: - Emoties en gevoelens; - Ervaringen, belevenissen en speciale gebeurtenissen; - Herinneringen aan gebeurtenissen en veranderingen;

18. De pictogrammen • Er zijn meer dan 250 verschillende pictogrammen. Elk jaar worden er nieuwe actuele pictogrammen toegevoegd nav gebruikersvragen of worden enkele opnieuw vormgegeven; • De pictogrammen worden speciaal voor de Pictogenda bedacht en vormgegeven en zijn ingedeeld in 12 categorieën; • Tip: regelmatig de betekenis van de pictogrammen oefenen met behulp van de overzichtpagina’s, eigengemaakte spellen of spelletjes die op de website komen;

19. De pictogrammen • Zijn zowel achterin de Pictogenda op stickers als op internet beschikbaar. • Je kunt ze kosteloos downloaden en zo op allerlei manieren naar eigen behoefte gebruiken via de website: www.pictoselector.eu. (via selecteren en de knoppen Ctrl C > Ctrl V) Daar vind je ook andere pictogrammen (meer dan 20.0000) zoals van Sclera. Deze lijken veel op de pictogrammen van de Pictogenda. • Zijn de stickervellen leeg? Je kunt eenvoudig nieuwe afdrukken via www.pictogenda.nl

20. Websites voor de pictogrammen www.pictogenda.nl www.pictoselector.eu Ctrl c Ctrl v

21. Aan de slag! • Bladzijde 1 invullen (de persoonsgegevens), persoonlijk maken van de Pictogenda ook door buiten op een kenteken aan te brengen (dit komt later nog); 2. Adressen van familie en vrienden noteren; 3. Verjaardagen, feesten, herdenkingsdagen, vrije dagen en vakanties invullen; 4. Niet relevante feestdagen/verwarrende informatie verwijderen door het gebruik van blanco stickers of correctievloeistof ( zo is het Feest van de Vlaamse gemeenschap niet van belang voor de Nederlandse gebruiker).

22. Aan de slag! • Het algemeen rooster invullen 6. Een deel van de pictogendavulling er eventueel voorlopig uithalen om het gewicht te verminderen (bijvoorbeeld aug t/m dec); • De eerste school- of werkweek inplannen, intekenen en de informatie er ook in het kort bijschrijven. • De handleiding doorlezen, veranderingen staan daarin elk jaar weer opgenomen.

23. Eerst de pictogrammen leren kennen Wat hoort bij elkaar?

24. Oefenen met de tijd Tijdpictogrammen leren en combineren, volgorde neerleggen……. mei enz. 24

25. Oefen met het zoeken, vinden en duidelijk vastleggen : Gezamenlijk dagelijks of wekelijks in de Pictogenda informatie zoeken of vastleggen. Oefening baart kunst! Schrijf niet zoals in deze presentatie een g maar een g Schrijf niet zoals in deze presentatie een a maar een a

26. Tips • Oefen mbv de Pictogenda thuis, op school, op het werk of bij de logopedie: - de zinsvorming, correcte uitspraak en gebaren van de voor jou belangrijke woorden; - het vertellen over het dagelijkse leven (zoals het bezoek aan de kinderboerderij); • Gebruik de Pictogenda bij het verduidelijken van en zelfstandig kiezen in het dagelijkse leven: Wil jij voortaan elke woensdag vrij zijn?

27. Tips • Oefen de dagnamen op het planbord in de klas/groep; • Laat de tandarts je nieuwe afspraak in je pictogenda zetten; • Plak de verwachtingen en nadien de werkelijke ervaringen bij de gebeurtenissen met de emotie-pictogramstickers.

28. Tips • Oefen dagelijks het lezen en schrijven van eenvoudige woorden met de Pictogenda; • Gebruik de Pictogenda voor het noteren van het huiswerk van school of de afspraken op je werk. • Oefen regelmatig de mogelijkheden van de Pictogrammen mbv de lijst: „Betekenis van de pictogrammen“.

29. Wat doe ik de hele dag? • Op het werk wordt alles veel duidelijker met de Pictogenda in de hand . • Op school wordt niets vergeten (zwemspullen, cadeautje voor je juffrouw….) • Tijdens het kringgesprek op school is het makkelijker over het weekend te vertellen.

30. Tristan Tristan De Pictogenda is persoonlijk/privé Vanwege de privacy is het wenselijk dat aan de buitenzijde van de Pictogenda te zien is van wie deze is. Je ziet het aan het leeslint, de foto of de geschreven naam….. Tristan

31. Adressen Adressen van familie, vrienden, school, werk of taxibedrijf, altijd met een visueel kenmerk.

32. Vasteafspraken In het algemeen rooster: de vaste afspraken; De pictogrammen bij het juiste dagdeel, evt. de kloktijd ingetekend; Op het bord evt. de te nuttigen maaltijd.

33. De 52 weekpagina‘s van het calendarium De gedateerde weekpagina‘s zijn voor: 1. Gebeurtenissen die veranderen….. 2. ….of het visualiseren van elke gehele dag Tips: • Zet er voldoende informatie neer! • Wat niet nodig is; niet doen! • Sneller zelfstandig te vinden door… • Feestelijk vormgeven

34. Op welke wijzeplak je de dag?

35. Wat valt op en hoe flexibel mag je plakken? • De gekleurde visuele ondersteuning valt hier het meeste op. • Een groep pictogrammen is ook opmerkelijk. • Zo springt de visuele informatie in het oog. • Elke week moet er wat anders uitzien. Pictogrammen zijn flexibel inzetbaar als de gebruiker dit begrijpt.

36. Eerst het beeld, dan iets erbij schrijven • Op maandag alleen maar geschreven…….. • Dinsdag en woensdag zijn wel uitgebreid visueel ondersteund. • Later is er nog wat bij geschreven en geplakt.

37. De planning tonen, men kan zich alvast verheugen

38. Bewaren, nog beter op de betreffende plaats in het calendarium.

39. Info over het nieuwe jaar: Dit in de nieuwe pictogenda weer op dezelfde wijze vastleggen.

40. Winnaar “jouw mooiste dag uit de Pictogenda”

42. Resultaten • Betere communicatie en meer initiatief tot communicatie; • Sterke inhoudelijke verbetering van de communicatie; echte informatieoverdracht wordt mogelijk; • Het tijdsbesef groeit; • Men wordt zelfstandiger doordat men een beter inzicht in en overzicht krijgt van eigen dagelijkse leven; • Zelfstandig beslissen en zelfredzaamheid wordt meer mogelijk. Met de Pictogenda in de hand heeft men een middel om het leven zelf vorm te geven; • De Radboud Universiteit Nijmegen gaat onderzoek doen naar de Pictogenda, wat weer tot een betere resultaten moet gaan leiden.

43. Hoe verbetert de Pictogenda? Dat doen we samen met de gebruikers. Martina Tittse-Linsen Logopedist martinatittse@driestroom.nl familietittse@kpnmail.nl 0031 6 10414840 Probeer of het werkt, gewoon doen!

44. Waar is de pictogenda verkrijgbaar? In Nederland en Belgie: BohnStafleu van Loghum Tel: 0031 30 6 38 37 36 website: www.pictogenda.nl Of gewoon in de boekhandel ovv het ISBN nummer. In Duitsland; Lebenshilfe-Verlag Marburg, Vertrieb Tel: (0 64 21) 4 91-1 16 Fax: (0 64 21) 4 91-6 16 E-mail: Bundesvereinigung@Lebenshilfe.de of:www.dielebenshilfe.at www.autismushilfe.ch www.motorik-und-mehr.de www.spielundlern.de www.prolog-shop.de Nu ook in Australië, Nieuw-Zeeland (Engelstalig), Frankrijk en Wallonië (Franstalig). Toekomstig als app-versie/website voor groeps- en klasplanning

45. Mijn vragen en uw vragen Mijn vragen: tips, hoe wordt de Pictogenda in België nog meer bekend? Heeft u nog vragen?

46. Oefening en materiaal bekijken Pak een Pictogenda of een Pictogenda-kalender. Als er te weinig exemplaren zijn, werken we in groepen. Neem een week of dag in gedachten die indrukwekkend voor je was (dus tussen 01-01-2012 en vandaag): je mooiste, spannendste, akeligste, verdrietigste, saaiste oid dag/week. Visualiseer dit zoals je het persoonlijk het liefst gevisualiseerd zou zien. Omdat wij alle vormen snappen ben je vrij in het gebruik hiervan. Schrijf er nadien in eenvoudige taal bij wat er te zien is. Kijk goed of je ook werkelijk alle belangrijke indrukken in beeld hebt gebracht, maak hier een keuze in als het teveel wordt. Bespreking Materialen bekijken

47. Dank! En dank aan……….