VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

1. VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

2. Canlıların Ortak Özellikleri • Çevremizdeki varlıklar, canlı ve cansızlar olarak iki grupta incelenebilir. • Bütün canlı varlıklarda bulunan özelliklere de canlıların ortak özellikleri denir. Bu özellikler 8  grupta incelenir: • 1. Canlılar hücrelerden oluşur. • 2. Canlılar beslenir. • 3. Canlılar solunum yapar. • 4. Canlılar boşaltım yapar. • 5. Canlılar hareket eder. • 6. Canlılar büyür ve gelişir. • 7. Canlılar uyarıcılara tepki gösterir (irkilir). • 8. Canlılar ürer. 

3. CANLILIK HÜCRE İLE BAŞLAR • Hücrenin Yapısı ve Görevleri : • Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir. Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. • Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Her canlıyı oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir. • Canlıyı oluşturan hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir. Hücre gözle görülemeyip mikroskopla incelenir. • Mikroskopla canlıları ilk inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur. Lövenhuk incelediği göl suyunda tek hücreli canlıları görmüştür.

4. a) Hücre Sayısına Göre Canlı Çeşitleri : • Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. • Bu nedenle canlılar hücre sayısına göre tek hücreli canlılar ve çok hücreli canlılar olarak iki grupta toplanırlar. • 1- Tek Hücreli Canlılar :Tek bir hücreden oluşan canlılara tek hücreli canlılar denir. Bakteriler, amip, öglena, terliksi hayvan (paramesyum) ve mavi – yeşil algler tek hücreli canlılardır. • 2- Çok Hücreli Canlılar :Çok sayıda hücreden oluşan canlılara çok hücreli canlılar denir. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler çok hücreli canlılardır.

5. b) Hücre Çeşitleri : • Hücreler gelişmişlik düzeyine göre prokaryot (ilkel) hücreler ve ökaryot (gelişmiş) hücreler olmak üzere ikiye ayrılır. • 1- Prokaryot (İlkel) Hücreler :En basit yapılı hücrelerdir. Prokaryot hücrelerde çekirdek zarla çevrilmemiştir ve kalıtsal madde sitoplazma içinde dağınık haldedir. • Prokaryot hücrelerde hücre zarı, sitoplâzma ve zarsız organel olan ribozom bulunur. Ribozom dışında organelleri bulunmaz. • Bakterilerin ve mavi – yeşil alglerin hücreleri prokaryot hücredir. • 2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler : • Çekirdeği ve organelleri zarla çevrilmiş olan hücrelere ökaryot (gelişmiş) hücreler denir. • Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşurlar. • Bazı tek hücreli canlıların, mantarların, bitkilerin, insanların ve hayvanların hücreleri ökaryot hücredir.

6. Prokaryot hücre Ökaryot hücre

7. Hücrenin yapısı ve görevleri • Hücrenin Görevleri : • Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme, gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetlerdenir. • Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından yapılır. • Yani hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmektir.  • Hücrenin Yapısı : • Hücre dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur. 

8. Hücrenin Yapısı • 1 Hücre Zarı • Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarıdenir. • Hücre Zarının Özellikleri : • 1-Canlıdır. • 2-Seçici ve geçirgendir. • 3-Esnektir. • 4-Saydamdır (Işığı geçirir). • 5-Çift katlıdır. • Hücre Zarının Görevleri : • 1-Hücreyi dış ortamdan ayırır. • 2-Hücreyi dış etkilere karşı korur. • 3-Hücreye madde giriş çıkışını sağlar. • 4-Hücreye şekil verir.

10. 2- Sitoplâzma • Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzmadenir. • Sitoplâzmanın yapısında % 90 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ asidi, vitamin, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı oluşturur. • Ayrıca sitoplazmada hücredeki yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılar (organeller) bulunur. sitoplazmanın yapısı bozulduğunda hücre ölür. • Sitoplâzmanın Özellikleri • 1-Canlıdır. • 2-Renksizdir. • 3-Hücre zarından geçemez. • 4- Yarı saydamdır.  • Sitoplâzmanın Görevleri • Sitoplâzma hücredeki bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir. • Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel denir.

11. Sitoplâzma organelleri • 1-Mitokondri : • Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur. • Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar. (Yani hücre içerisinde solunum olayında görevlidir). • Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerinde mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır.

12. 2-Koful : • Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır. • Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar. • Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir. • Tek hücrelilerde: beslenme ve boşaltım Bitkilerde: boşaltım yapar.

13. 3-Kloroplastlar: • Hayvan hücrelerinde olmayıp sadece bitki hücrelerinde bulunur. • Mitokondriye benzer. Fakat büyüktür. fotsentez yapan canlılarda bulunur.bitkiye yeşil renk veren güneş enerjisini soğurabilen Klorofildenen yapıyı bulundurur.Fotosentez ile besin ve oksijen üretir.

14. 4- Endoplazmik Retikulum : • Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır (borulardır=kanalcık sistemidir). • Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar.

15. 5- Ribozom : • Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur. Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde) görevlidir. • (Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur). (Hayvan hücresinde daha çok bulunur.)

16. 6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) : • Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler. (Bu salgıların hücre dışına çıkması için paketleme yapılır). • Vücutta salgı üreten organların (süt bezi, ter bezi, yağ bezi, gözyaşı bezi, sümük bezi, tükürük bezi gibi) hücrelerinde golgi aygıtının sayısı normalden fazladır.

17. 7- Lizozom : • Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz. • Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin (moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini) sağlar. • Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar. • Lizozomun zar yapısı bozulursa hücre kendi kendini sindirir, parçalar. Bu olayaotoliz denir.

18. 8- Sentrozom (Sentrioller) : • Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece hayvan hücrelerinde bulunur. • Hücre bölünmesinde görevlidir. (Hücre bölünmesi sırasında homolog kromozomların ayrılmasını ve iğ ipliklerin oluşmasını sağlar).

19. 3- Çekirdek : • Hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden, canlının sahip olduğu kalıtsal özellikleri taşıyan ve organelleri yöneten kısımdır. • Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. • Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. • Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur.

20. 3- Çekirdek • Hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden, canlının sahip olduğu kalıtsal özellikleri taşıyan ve organelleri yöneten kısımdır. • Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. • Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. • Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur.

21. A) ÇEKİRDEK ZARI • Çift katlı bir zardır. • Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür. • Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER ve golgi görevlidir. • B) ÇEKİRDEK SIVISI • Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda enerji, ribozom ve protein bulunur. • C) ÇEKİRDEKÇİK • Ribozom sentezi yapılır. Bakterilerde yoktur. • D) KROMATİN İPLİK • Hücrede en çok bulunan maddedir. • Kromozomlar Kalıtsal karakterleri taşır. • Üreme ve büyümeyi sağlar. • Hücreyi yönetir.

23. BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ FARKLAR

25. Hücreden Organizmaya • Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirirler. • Tek hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler tek hücre içerisindeki organeller tarafından gerçekleştirilir.Çok hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler hücre toplulukları tarafından gerçekleştirilir. • Çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin hepsi aynı yapıda ve görevde değildirler. Canlı vücudunu oluşturan hücreler görevlerine göre farklı özellikler kazanmışlardır. • Çok hücreli canlılarda yapı ve görevleri aynı olan hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına doku denir.

26. Bitki ve hayvanlarda bulunan dokular birbirlerinden farklıdır. • Bitkilerin yapısında bulunan dokulara bitkisel dokular, hayvanların yapısında bulunan dokulara hayvansal dokular denir. • Her dokuyu oluşturan hücrelerin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi o dokuya özgüdür. Bir dokunun hücresi ile başka bir dokunun hücresinin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi farklıdır. • Çok hücreli canlılarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, dokular birleşerek organları, organlar birleşerek sistemler, sistemler de birleşerek canlıyı oluştururlar. HÜCRE → DOKU →ORGAN → SİSTEM → CANLI ORGANİZMA (CANLI VÜCUDU)