Mövzu: M onohibrid və polihibrid çarpazlaşma

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ Mövzu: Monohibrid və polihibrid çarpazlaşma Dosent, b.e.n. F.H.Qurbanov

2. Ədəbiyyat • Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Dərslik, Bakı, 2002. • Quliyev R. Ə. Genetikanın əsasları ilə bitkilərin seleksiyası. Bakı, 2003. • Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006. • Abbasov S.S.Maldarlıqda hibridləşmənin genetik əsasları.Gəncə,2008. • İsmayılov A. S. və b. Genetikadan praktikum. Bakı, 1986. • Turabov T. Genetika. Gəncə, 1997. • Seyidəliyev N. Y. Genetika. Dərs vəsaiti, Gəncə, 2005. • Cəfərov N. A. Çəkilin seleksiyası. Gəncə, 2008. ADAU dos. F.H.Qurbanov

3. Mövzunun planı • İrsiyyət haqqında ilk təsəvvürlər • Mendel üsulları • Dominantlıq və resessivlik • Monohibrid çarpazlaşma • Dihibrid çarpazlaşma • Polihibrid çarpazlaşma ADAU dos. F.H.Qurbanov

4. İRSİYYƏT QANUNLARININ AÇILMASI • İrsiyyətin əsas qanunları Bryunne (indiki Brno, Çexiya) şəhərində yaşamış, avqust kilsəsinin rahibi Qriqor Mendel (1822-1884) tərəfindən açılmışdır. • Mendel qanunları ikinci dəfə 1900-cü ildə bir-birindən asılı olmayaraq üç müxtəlif alim - Quqo-de Friz Hollandiyada, Karl Korrens Almaniyada, Erix Çermak tərəfindən Avstriyada, yenidən açılmış oldu. Bu andan etibarən hamıya Mendel qanunlarının əhəmiyyətinin mühümlüyü aydın oldu. ADAU dos. F.H.Qurbanov

5. Qriqor Mendel ADAU dos. F.H.Qurbanov

6. Quqo de Friz 1848-1935 (Çex) ADAU dos. F.H.Qurbanov

7. Karl Korrens 1864-1933 (Almaniya ) ADAU dos. F.H.Qurbanov

8. MENDEL ÜSULLARI • Genetik analizdə mendel üsulu - yəni müəyyən tip çarpazlaşmadan alınmış nəsildə hər bir sinifə aid olan fərdlərin saynın hesablanması - əvvəlki kimi geniş istifadə olunur. Faktiki olaraq (50-ci illərdə) molekulyar genetikanın yaranmasına qədər bu üsul genetik analizin yeganə üsulu kimi qalırdı. ADAU dos. F.H.Qurbanov

9. Genetikada çarpazlaşma sxeminin şərti işarələri • x- çarpazlaşma işarəsi • ♀- dişi fərd (əlində güzgü tutan gözəllik ilahəsi Venera) • ♂- erkək fərd (Mars işarəsi, oxatan) • P- Parenta-valideyn • F- Filli-nəsil, övlad ADAU dos. F.H.Qurbanov

10. DOMİNANTLIQ VƏ RESESSİVLlK • Öz təcrübələrinin birində Mendel toxumları sarı və yaşıl rəngə malik olan noxud bitkilərini çarpazlaşdırmışdı. Nəticə eyni: yəni birinci nəslin hibrid bitkilərinin hamı-sında (Fı) valideyn bitkilərin rəngindən asılı olnıayaraq bütün toxumlar sarı rəngli alınmışdır • Natamamdominatlıq • Kodominantlıq • qır. ağ • P ♀ AA x aa ♂ • A a • F1 • Aa • çəhrayı ADAU dos. F.H.Qurbanov

11. Natamam dominatlıq ADAU dos. F.H.Qurbanov

12. Natamam dominantlıq ADAU dos. F.H.Qurbanov

13. Dominantlıq ADAU dos. F.H.Qurbanov

14. MONOHİBRİD ÇARPAZLAŞMA • Bir cüt alternativ əlamətlə fərqlənən valideyn orqanizmlərinin çarpazlaşmasına monohibrid çarpazlaşma deyilir. • Mendel toxumları sarı və yaşıl rəngə malik noxud bitkilərini çarpazlaşdırmış və F1 nəsildə bütün bitkilərin toxumu sarı rəngə malik olmuşdur. Elə buna görə də Mendel özünün I qanununu I nəslin eyniliyi qanunu adlandırmışdır. ADAU dos. F.H.Qurbanov

15. Əlamətlərin irsiliyi ADAU dos. F.H.Qurbanov

16. Monohibrid çarpazlaşma ADAU dos. F.H.Qurbanov

17. Mendel qanunları ADAU dos. F.H.Qurbanov

18. Monohibrid çarpazlaşma ADAU dos. F.H.Qurbanov

19. Monohibrid çarpazlaşma ADAU dos. F.H.Qurbanov

20. Mendelin II qanunu • Əlamətlərin parçalanma qanunu adlanır • P ♀ • Qametlər F1 • Qametlər F2 ADAU dos. F.H.Qurbanov

21. Parçalanma qanunu ADAU dos. F.H.Qurbanov

22. Parçalanma qanunu ADAU dos. F.H.Qurbanov

23. Çarpazlaşma nəticələrini düzgün analiz etmək üçün aşağıdakı anlayışları da bil-mək vacibdir • Fenotip - orqanizmin zahirən görünən əlamət və xüsusiyyətlərinin cəmidir. • Genotip - orqanizmdə olan genlərin cəmidir. • Homoziqot orqanizm - eyni qametlərin birləşməsindən əmələ gələn və nəsildə parçalanma verməyən orqanizmdir. • Heteroziqot orqanizm - müxtəlif tip qametlərin birləşməsindən əmələ gələn və nəsildə parçalanma verən orqanizmdir. • Əlamət və xüsusiyyət - orqanizmin diskretliyinin morfoloji, fizioloji, biokimyəvi vahididir. • Allelomorf gen - alternativ əlaməti müəyyən edən bir cüt gen. • Allel - cüt genlərdən biri. ADAU dos. F.H.Qurbanov

24. F1 və F2-də genotip və fenotip ADAU dos. F.H.Qurbanov

25. DİHİBRİD VƏ POLİHİBRİD ÇARPAZLAŞMA • İki cüt alternativ əlamətlə fərqlənən orqanizmlərin çarpazlaşmasından alınan hibrid diheteroziqot, üç cüt əlamətlə fərqlənən - triheteroziqot, çox əlamətlə fərqlənən - polihete-roziqot, çarpazlaşmalar isə müvafiq olaraq di-, tri və polihibrid adlanmışdır • Monohibrid çarpazlaşdırma zamanı müəyyən edildi ki, F2 nəslində fenotipə görə parçalanma 3:1 nisbətində alınır. • Cüt əlamətlərdən biri dominant, digəri isə resessivdir. ADAU dos. F.H.Qurbanov

26. Resiprok çarpazlaşma • Dominant və resessiv əlamətlərə malik olan orqanizmlər həm ata, həm də ana bitkisi kimi istifadə olunarsa, bu cür çarpazlaşma resiprok çarpazlaşma adlanır. • Resiprok çarpazlaşmaları düzünə və əksinə kimi iki cür aparırlar. Məsələn, əgər dişi ♀AA x aa♂ erkək düzünə çarpazlaşmadırsa, onda dişi ♀aa x AA♂ erkək-bu əksinə çarpazlaşmadır. • Müəyyən olunmuşdur ki, çox zaman hər iki halda eyni nəticə alınır. ADAU dos. F.H.Qurbanov

27. Qarğıdalıda parçalanma (F2) ADAU dos. F.H.Qurbanov

28. Dihibrid çarpazlaşması ADAU dos. F.H.Qurbanov

29. Triploidin alınma sxemi • Diploid sort • Kolxisinlə təsir Diploid sort Tetraploid forma Qamet Triploid hibrid ADAU dos. F.H.Qurbanov

30. Ağ gözlü və qırmızı gözlü milçəklərin çarpazlaşması ADAU dos. F.H.Qurbanov

31. Dihibriddə qametlərin formalaşması ADAU dos. F.H.Qurbanov

32. Qayıtma çarpazlaşması (bekkross) ADAU dos. F.H.Qurbanov

33. Qayıtma çarpazlaşması ADAU dos. F.H.Qurbanov

34. Pennet cədvəli ADAU dos. F.H.Qurbanov

35. Trihibrid çarpazlaşması ADAU dos. F.H.Qurbanov