WWW.PIP.GOV.PL

1. PRACE W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH I O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Karolina Główczyńska-Woelke Departament Nadzoru i Kontroli GIP 19 maja 2010 r. WWW.PIP.GOV.PL

2. AGENDA Ustawa z dnia 19 grudnia 2009 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r., nr 237, poz. 1656) • Kogo dotyczy? • Jakie są przesłanki określenia kryteriów kwalifikujących prace? • Na jakiej podstawie następuje kwalifikacja prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze? • Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie spełnienia wymagań ustawy? • Jaka jest rola PIP w procedurze wskazanej w ustawie? • Zagadnienia interpretacyjne

3. KOGO DOTYCZY? Ustawa dotyczy osób, które ze względu na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze mają możliwość ubiegania się o nowy rodzaj świadczenia – emerytury pomostowej, przed osiągnięciem „ustawowego” wieku emerytalnego (FUS). PRZESŁANKI OKREŚLENIA KRYTERIÓW Przesłanką określenia kryteriów kwalifikujących prace wskazane w ustawie są: • zmniejszające się z wiekiem możliwości wykonywania pracy, związane z malejącą wydolnością psychofizyczną pracownika. • dotyczy to prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, determinowanych siłami natury, procesami technologicznymi lub szczególnymi wymaganiami, którym osoby starsze mogą nie sprostać. • założenie – dostępnymi środkami profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej nie można skutecznie ograniczyć zagrożenia, jakie te prace stanowią dla życia lub zdrowia pracowników.

4. KOGO DOTYCZY? DLA KOGO PRAWO DO EMERYTURY POMOSTOWEJ? Dla PRACOWNIKA, który spełnia ŁĄCZNIE warunki: • urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.; • ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat; • osiągnął wiek emerytalny wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn; • ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący ≥ 20 lat (k) i ≥ 25 lat (m); • przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; • po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; • rozwiązanie stosunku pracy. (art. 49 ustawy – również osoby niepracujące w szczególnych war. lub o szczeg. charakt. (ad. 6) – jeśli mają wymagany okres pracy w tych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3)

5. KOGO DOTYCZY? • Definicje PRACOWNIKA (art. 3 ust. 4-7) • Pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach: • pracownicy wykonujący prace (art. 3 ust. 1) w pełnym wymiarze czasu pracy, po dniu wejścia w życie ustawy, • tancerzezawodowi, wykonujący po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym,ubezpieczeni z tytułu działalności twórczej lub artystycznej). • Pracownicy wykonujący prace o szczególnym charakterze: • pracownicy wykonujący prace (art. 3 ust. 3) w pełnym wymiarze czasu pracy, po dniu wejścia w życie ustawy. • Pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze: • osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace (art. 3 ust. 1 i 3) lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

6. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH Art. 3 ust. 1 Prace w szczególnych warunkach – prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania - środków profilaktyki technicznej, - organizacyjnej - i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.

7. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH • Art. 3 ust. 2 • Czynniki ryzyka są związane z rodzajami prac: • 1) w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury: • prace pod ziemią, • prace na wodzie, • prace pod wodą, • prace w powietrzu; • 2) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi: • prace w warunkach gorącego mikroklimatu – wskaźnik obciążenia termicznego WBGT w pomieszczeniu wynosi co najmniej 280C, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2, • prace w warunkach zimnego mikroklimatu – w pomieszczeniu o temp. powietrza poniżej 00, • bardzo ciężkie prace fizyczne – powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400 kJ, a u kobiet – powyżej 4600 kJ,

8. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH • Art. 3 ust. 2 • prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, • ciężkie prace fizyczne (wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300 kJ, u kobiet – powyżej 4200 kJ) związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała (wymagające znacznego pochylenia i/lub skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5kG dla kobiet – wg metody OWAS pozycja kategorii 4 – przez co najmniej 50% zmiany roboczej).

9. KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Art.. 3 ust. 3 Prace o szczególnym charakterze – prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu (w tym zdrowiu i życiu innych osób) zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się.

10. KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Szczególna sprawność psychofizyczna oznacza określony zespół tzw. cech krytycznych, czyli cech niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa wykonania pracy, szczególnie w warunkach stresu. W przypadku prac o szczególnym charakterze cechy krytyczne odnoszą się do sprawności intelektualnej i sensomotorycznej, zdolności oraz cech temperamentu, a ich poziom wyznaczają normy opracowane na podstawie wyników pomiarów tych cech w określonych grupach zawodowych. Cechy krytyczne: sprawność intelektualna, sprawności sensomotoryczne, zdolności i cechy temperamentu

11. KWALIFIKACJA PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Przez szczególną odpowiedzialność należy rozumieć odpowiedzialność za wykonywanie takich prac, których niewłaściwe wykonywanie może spowodować bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, w tym zdrowia lub życia własnego i innych osób, a pracownik je wykonujący jest świadom konsekwencji niewłaściwej realizacji powierzonych zadań.

12. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Ustawa nie dotyczy problematyki pracy w warunkach oddziaływania: szkodliwych czynników środowiska pracy, takich jak substancje chemiczne, hałas, wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne itp., które są regulowane w innych przepisach prawa pracy, czynników niebezpiecznych, które nie stawiają przed pracownikami wymagań przekraczających poziom ich możliwości ograniczony w wyniku starzenia.

13. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE • Po dniu 31 grudnia 2008 r. warunkiem uwzględniania przez pracodawcę stanowiska pracy w wykazie stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, a pracujących na nich w ewidencji pracowników wykonujących takie prace, jest stwierdzenie: • zgodności wykonywanej pracy z pracami wymienionymi w wykazie zawartym w załączniku nr 1 do ustawy • wykonywania tych prac w warunkach określonych w art. 3 ust. 2 ustawy. • Warunki określone w punktach 1 i 2 muszą wystąpić łącznie.

14. KWALIFIKACJA PRAC W SZCZEGOLNYCH WARUNKACH LUB O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE Po dniu 31 grudnia 2008 r. warunkiem uwzględniania przez pracodawcę stanowiska pracy w wykazie stanowisk, na których są wykonywane prace o szczególnym charakterze, a wykonujących te prace w ewidencji pracowników, jest stwierdzenie zgodności wykonywanej pracy z pracami wymienionymi w załączniku nr 2 do ustawy.

15. OBOWIĄZKI PRACODAWCY (zbiory danych) PŁATNIK SKŁADEK (PRACODAWCA) art. 41 ust. 4 pkt. 1 i 2 ZUS art. 41 ust. 1 pkt. 1 i 2 Wykaz stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze Centralny rejestr stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze Ewidencja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze Centralny rejestr pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

16. OBOWIĄZKI PRACODAWCY (ewidencja) EWIDENCJA PRACOWNIKÓW Osoby ewidencjonowane, za których przewidziany jest obowiązek opłacania składek na FEP – art. 35 ust. 1 • Warunki łącznie: • Urodzona po dniu 31 grudnia 1948 • Wykonuje prace w szczególnych war. lub o szczeg. charakt. (art. 3 ust. 1 i 3) • Nazwisko i imię • Data urodzenia • Numery PESEL i NIP • Seria i numer dowodu osobistego lub paszportu Dane osób ewidencjonowanych (prawidłowe) Podlega kontroli PIP

17. OBOWIĄZKI PRACODAWCY (ewidencja) EWIDENCJA PRACOWNIKÓW wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze • obowiązek opłacania składek na FEP; • obowiązek powiadomienia pracowników o dokonaniu wpisu do ewidencji; • obowiązek przekazywania danych do ZUS (w tym: liczby stanowisk, pracowników umieszczonych w ewidencji.

18. ROLA PIP W PROCEDURZE Ponad 800 skarg (na podst. art. 41 ust. 6 ustawy), z czego ponad 600 w OIP Katowice; wydano 158 decyzji nakazujących umieszczenie w ewidencji, 367 decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie emerytur pomostowych dotyczącego umieszczenia w ewidencji ponad 900 pytań (stan na dzień 17 maja2010 r.)

19. ROLA PIP W PROCEDURZE Procedura przeprowadzania kontroli w zakresie wynikającym z ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656) art. 41 ust. 6 – „W przypadku nieumieszczenia w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy.” art. 48 – wprowadza zmiany do ustawy o PIP (art. 10 ust. 1 pkt 9a): „Kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze , o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o EP”

20. ROLA PIP W PROCEDURZE Uprawnienia PIP: art. 11a – „Właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione do nakazania pracodawcy: • umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; • wykreślenia go z ewidencji; • Sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji.”

21. ROLA PIP W PROCEDURZE Celem kontroli inspektora pracy jest sprawdzenie przestrzegania przez pracodawców przepisów wynikających z ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w zakresie obejmującym ewidencję pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; decyzja nakazująca umieszczenie pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenie go z ewidencji lub sporządzenie korekty dokonanego wpisu; decyzja o umorzeniu postępowania (art. 105 kpa).

22. ROLA PIP W PROCEDURZE • Strona postępowania adm. – to każdy czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. • Prawa strony postępowania administracyjnego, to m.in.: • Poinformowanie o wszczęciu postępowania, • Czynny udział w postępowaniu – informowanie o podejmowanych działaniach, przedstawianie wniosków i dowodów, • Przeglądanie akt sprawy, • Uzyskanie decyzji na piśmie, • Regulacje wynikają z Kodeksu postępowania administracyjnego • Pracownik wnoszący skargę (wniosek) jest stroną postępowania administracyjnego w przedmiocie ustalenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

23. ROLA PIP W PROCEDURZE Czynności kontrolne • W przypadku braku wykazu – o ile późniejsze ustalenia z kontroli wykażą, że pracownicy wykonują prace wymienione w art. 3 ust. 1 oraz załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych lub o szczególnym charakterze, określonych w art. 3 ust. 3 oraz w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych –powiadamia się o tym fakcie ZUS(art. 14 ust. 1 i art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy).

24. ROLA PIP W PROCEDURZE Zasady postępowania przy ustalaniu, czy pracownik wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy, obejmuje: • dokonanie przeglądu następujących dokumentów: umowa o pracę, zakres obowiązków, inne zawierające informacje o powierzonych pracownikowi zadaniach, ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym zatrudniony jest pracownik (dla prac, które wykonuje pracownik), • dokonanie przeglądu warunków pracy na stanowisku pracy mających na celu stwierdzenie, czy informacje zawarte w dokumentacji znajdują odzwierciedlenie w stanie faktycznym (w szczególności należy zwrócić uwagę na kompletność dokumentacji oceny ryzyka zawodowego w zakresie opisu wykonywanych zadań oraz zidentyfikowanych zagrożeń/czynników ryzyka), • jeżeli zajdzie potrzeba (lub konieczność uzyskania innych dowodów), przesłuchanie świadków.

25. ROLA PIP W PROCEDURZE Jeżeli na podstawie tych czynności możliwe jest uznanie, że pracownik wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (dokumenty są kompletne i zapisy w nich zawarte znajdują potwierdzenie w stanie faktycznym) inspektor pracy nakazuje pracodawcy umieszczenie pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

26. www.emeryturypomostowe.gov.pl

27. ZMIANY Znaczące różnice w zakresie prac (stanowisk pracy) w myśl „starych” przepisów (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze a „nowymi” przepisami Np. brak w nowych przepisach grup zawodowych: dziennikarzy, części kierowców, kolejarzy, nauczycieli, osób zatrudnionych w porze nocnej i hałasie

28. WYJAŚNIENIA W myśl przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, weryfikacja czy pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach i czy przysługują mu z tego tytułu przewidziane prawem uprawnienia należała do organu przyznającego emerytury lub w przypadku odmowy z przyczyn formalnych rozstrzygnięcie należało do sądów pracy. Ustalenia Zespołu roboczego z dnia 14 października 2009 r. Jedynym organem powołanym do merytorycznej kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest Państwowa Inspekcja Pracy. W związku z tym nie mogą zajść w praktyce sytuacje, kiedy kontrola merytoryczna ewidencji prowadzona byłaby zarówno przez PIP, jak i ZUS. W sytuacji bowiem, gdyby pracownik wniósł skargę w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych do ZUS, skarga ta powinna być przekazana, zgodnie z właściwością, do PIP. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może bowiem jedynie kontrolować prawidłowość kwalifikowania przez płatnika prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pod względem formalnym.

29. WYJAŚNIENIA Ocena, czy dany pracownik wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – zgodnie z nowymi unormowaniami – powinna być dokonywana na szczeblu zakładu pracy, przy uwzględnieniu przepisów art. 3 ustawy, gdzie ujęto kryteria kwalifikowania danego rodzaju prac, jako pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (pismo MPiPS Dep. Ubezp. Społecznych do prezesa Elektrowni „Rybnik” S.A. z dnia 29 czerwca 2009 r. DUS-505-70-CG/09) Składka na FEP powinna być odprowadzana za wszystkich pracowników , spełniających warunki zawarte w art. 35 ust. 1 ustawy, umieszczonych w ewidencji. Do ewidencji powinni zostać wpisani pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze bez względu na zatrudnienie w pełnym czy niepełnym wymiarze czasu pracy (DUS-053-1706/CG/09 z 10 stycznia 2010 do Konsorcjum Handlowego sp. z o.o.)

30. WYJAŚNIENIA Prace górnicze nie są wymienione w załącznikach do ustawy. Za pracowników wykonujących takie prace nie jest odprowadzana składka na FEP. Nie są oni również umieszczani w ewidencji. Jednak pracownik wykonujący prace górnicze, o których mowa w art. 50 c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nabywa prawo do emerytury pomostowej na warunkach określonych w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych. Przyznanie takiej emerytury rodzi obowiązek opłacenia składek na FEP za okres wykonywania prac górniczych, o których mowa w art. 50 c (FUS), nie wcześniej jednak niż za okres od 1 stycznia 2010 r. Obowiązek ciąży na płatniku składek (zakładzie górniczym). (DUS – 505-189-IJ/09 z dnia 7 stycznia 2010 r. do Dep. Nadzoru i Kontroli GIP)

31. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ