بخش اول

2. بخش اول برخورداري از خدمات بهداشتي و درماني

3. برخورداري از خدمات بهداشتي و درماني ، يکي از حقوق مسلم فردي و اجتماعي است و تامين سلامت جسم و روان هم ابزاري براي تکامل انسان است و هم از ديد گاه اقتصادي اهميت دارد باتوجه به اين مهم اين مجموعه در سه بخش تدوين شده است: 1- سياستها و کليات بهداشت عمومي 2- بهداشت فردي 3- بهداشت محيط

4. بهداشت عمومي عبارتست از علم و فن پيشگيري از بيماريها، افزايش طول عمر و ارتقاي سطح سلامتي و توانائي انسان از طريق کوشش هاي دسته جمعي افراد جامعه ، به طوري که هر فردي از جامعه از حق طبيعي خود، يعني سلامتي و عمر طولاني بهرمند گردد.

5. اهداف و دامنه فعاليتهاي بهداشت عمومي : 1- آموزش بهداشت عمومي 2- بهداشت مادر و کودک 3- بهداشت محيط 4- پيشگيري و کنترل بيماريهاي واگيردار و مزمن 5- خدمات آزمايشگاهي 6- خدمات پزشکي و پرستاري 7- خدمات مرتبط با امور جمعيت و تنظيم خانواده 8- نظارت بر مواد خوراکي ، بهداشتي و داروئي 9- خدمات بهداشتي در شرايط اضطراري 10- بررسيهاي آماري ، تحقيقات و ارزشيابي در امور بهداشتي

6. تاريخچه توسعه و تکامل بهداشت عمومي در ادوار مختلف تاريخ تا 3900 سال قبل از ميلاد مسيح ، بيماري صرفا يک بلاي آسماني به شمار مي آمد.اسقلبيوساولين کسي بود که به فکر افتاد براي بيماران چاره اي پيدا کند و اين نقطه آغاز در تاريخ بهداشت عمومي بود. اما پس از گذشت زماني بس طولاني و رشد بسيار کند در زمينه بهداشت عمومي در سال 1516 توماس مور در اشاعه اين فکر که بهداشت حافظ سلامتي است و طبابت ترميم کننده آن کوشش بسيار نمود

7. براي اولين بار گرانت در سال 1662 مبادرت به تجزيه و تحليل آمار مرگ و مير در انگلستان نمود . در حدود سالهاي 1700 يک پزشک ايتاليائي به نام رامازيني شروع به نوشتن مقالاتي درباره بيماريهاي حرفه اي نمود

8. توسعه و تکامل بهداشت عمومي در قرن نوزدهم نتيجه پيشرفت دانش و احساس مسئوليت اجتماعي جوامع اروپائي بود در اين دوره ادوين چادويک و جان پيتر فرانک در اجراي برنامه هاي بهداشتي کوشش فراوان نمودند

9. در سال 1840 فرانسه اولين شبکه ملي خدمات بيمارستاني را طرح ريزي نمود و در حدود همين دهه ، دانمارک خدمات بيمارستاني را جزو وظايف شهرداريها دانست و برخي ديگر از کشورهاي اروپائي طرفدار سيستم بيمه خدمات درماني شدند

10. اولين كنگره بين المللي بهداشت عمومي در سال 1851 در پاريس تشكيل گرديد. در فاصله بين سالهاي 1849 تا 1854 جان-اسنوکه در لندن طبابت مي کرد اپيدميولوژي وبا را مورد مطالعه قرار داد و در سال 1856 ويليام باد نظير همين مطالعه را در مورد تيفوئيد انجام داد

11. درنيمه دوم قرن نوزدهم مطالعات و آزمايشات پاستور در زمينه ميکروبشناسي، تصويري دقيق از نحوه انتقال بيماريهاي عفوني ارائه داد و با رونق عصر باکتريولوژي و يافتن انواع واکسنها ، اکثر بيماريهاي عفوني قابل کنترل گرديد

12. بذر بهداشت که 3900 سال قبل از ميلاد مسيح کاشته شده بود ، پس از فراز و نشيب هاي بسيار و پيشرفت تدريجي و آرام، در سال 1946 ، عالي ترين ثمرات خود را ببار آورد. در اين سال اساسنامه سازمان جهاني بهداشت به تصويب رسيد و در سال 1948 به مرحله اجرا گذاشته شد .بيش از 150 کشور جهان عضو اين سازمان هستند

13. تاريخچه بهداشت عمومي در ايران : در دوران هخامنشيان رعايت بهداشت همواره مورد نظر بوده . در دين زرتشت ، آتش رمز پاکي و شايسته احترام بوده و آلوده کردن آب و خاک به پليدي ممنوع بوده است همچنين مطالب و دستورات بهداشتي زيادي در دين اسلام وجود دارد.

14. در سال 1320 شمسی، وزارت بهداري تاسيس گرديد در نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران، مسئله سلامت مردم به عنوان يکي از حقوق مسلم آنان مورد توجه است و در اصول سوم ، بيست و نهم و چهل و سوم از قانون اساسي بر ضرورت تامين بهداشت و درمان براي آحاد مردم ايران تاکيد شده است

15. اهميت بهداشت در کنترل بيماريها و تامين سلامت افراد با پيشرفت علم مردم بتدريج از عوامل مولد بيماري و تاثير آنها بر تندرستي آگاه شدند و بشر آموخت با رعايت اصول بهداشتي از مسائلي که تندرستي وي را تهديد مي کند دوري جويد و با به کارگيري اصول پيشگيري افراد سالم را در برابر بيماري مصون سازد

16. تعريف سلامت و بيماري از ديدگاه پزشک ، سلامتي عبارت است از مطابقت با معيارهاي معين نظير شاخصهاي فيزيکي ، هنجارها و ميزانهاي بيوشيميائي ، معيارهاي فيزيولوژيکي و غيره بيماري دلالت بر شرايطي دارد که جسم انسان را مريض کرده و عملکرد طبيعي بدن را بر هم مي زند.

17. عوامل موثر در بهداشت و سلامت انسانها عبارتنداز : 1- وراثت 2- محيط زيست 3- سبک زندگي 4- وضعيت اقتصادي – اجتماعي (شامل وضعيت اقتصادي، سطح آموزش ، سطح اشتغال- نظام سياسي کشور) 5- خدمات بهداشتي درماني و غيره

18. اگر افراد جامعه را بر حسب حالت تندرستي يا شدت بيماري گروه بندي کنيم، جدولي ايجاد مي شود که به آن طيف تندرستي- بيماري مي گويند. طيف تندرستي – بيماري

19. عوامل موثر در پيدايش بيماريها عبارتند از عوامل ميزبان و عوامل محيطي (محيط زيستي، اجتماعي و فيزيکي) و از ميان مدلهاي متعددي که براي ترسيم چگونگي تاثير عوامل ميزبان و محيطي ارائه شده اند ، مي توان مثلث اپيدميولوژي، شبکه عليت و مدل چرخ را مورد بحث قرار داد.

20. تيم و گروه بهداشت: گروهي از اشخاص که هدف بهداشتي و مقاصد معينو مشترک دارند و در جهت دستيابي به آن ، هر يک از افراد، مطابق با مهارتها و شايستگي هاي خود و با توجه به عمليات ديگران ، همکاري مي کنند.

21. شاخصها و معيارهاي بهداشتي در جامعه براي مقايسه دو وضعيت درزمانها و مکانهاي مختلف بايد سعي کرد تا آنجا که ممکن است اين دو وضعيت را به وسيله اعداد نمايش داد و اين اعداد را با هم مقايسه نمود اينگونه اعداد را شاخص مي گويند و در زمينه هاي بهداشتي بنام شاخص هاي بهداشتي ناميده مي شوند

22. مهمترين شاخصهاي بهداشتي عبارتنداز : 1- شاخصهاي مربوط به مرگ ومير 2- ولادت و باروري 3- وضعيت تغذيه 4- اجراي خدمات بهداشتي 5- ميزانهاي ناتواني 6-ميزانهاي استفاده از خدمات 7- بهداشت رواني و اجتماعي 8- زيست محيطي 9- اقتصادي اجتماعي 10- سياست بهداشتي 11- کيفيت زندگي و غيره

23. کاربرد شاخص ها • برای اندازه گیری سطح سلامت جامعه وحتی مقایسه باسطح دیگر جوامع بکار می روند . • برای ارزیابی نیازهای بهداشتی،تخصیص منابع مالی ،نظارت والرزیابی خدمات ،فعالیت ها وبر نامه های بهداشتی لازم هستند .

24. ویژگی های نشانگر ها • - باید معتبر باشند دقیقا همان چیزی را اندازه بگیرند که برای اندازه گیری در نظر گرفته شده اند. • قابل اعتماد باشند نتائج چند نفر با این مقیاس یکسان باشد- • -حساس به تغییرات باشند • -ویژه باشند منعکس کننده تغییرات موقعیت باشند • -امکان پذیر باشد جمع آوری داده ها امکان داده ها میسر باشد محرمانه بودن وغیره نباشد • مرتبط باشند به فهم پدیده مورد نظر کمک کند

25. نشانگرها • -نشانگرهای مرگ ومیرخام • -امید زندگی • -میزان های دیگر مرگ ومیر • - نشانگرهای ابتلا : • -شامل بروز وشیوع بیماری ،میزان گزارش • -میزان مراقبت در بخش های سرپائی واورژانس • -میزان پذیرش وترخیص • -مدت اقامت در بیمارستان • - دفعات بیماری وغیبت از کار • -میزان کشندگی بیماری

26. میزان های ناتوانی • -الف – نشانگرهای حادثه ای شامل • 1- تعداد روزهای محدودیت فعالیت • 2-تعداد روزهای ناتوانی وبستری • - تعداد روز های غیبت از کار • ب-نشانگرهای مربوط به انسان نظیر محدودیت تحرک وبستری شدن وخانه نشین شدن • 2- محدودیت فعالیت ها خوردن ولباس پوشیدن و... • 3- نشانگرهای تغذیه ای دور بازو وسر ووزن هنگام تولد ... • 4-نشنگر های ارائه حدمات بهداشتی شامل نسبت پزشک به جمعیت ، ونسبت های پزشک به پرستار وتخت بیمارستنی به جمعیت ونسبت مراکز بهداشتی • 5- میزان استفاده از خدمات نظیر واکسینه شدن نوزادان ومراقبت های دوران بارداری ودزپرصد استقبال از تنظیم خانواده ومیزان اشغال تخت بیمارستانی (تعدادروزهای بستری به متوسط تخت بیمارستانی • 6-نشانگرهای بهداشت روانی واجتماعی • 7-نشانگرهای محیطی الودگی هوا واب وتشعشعات واب تصفیه شده • 8- نشانگرهای اقتصادی اجتماعی :رشد جمعیت ودرامد سرانه ناخالص ملی وسطح بیکاری ونسبت سر باری ومیزان باسوادی وبعد خانوار ومسکن وسرانه کالری دریافتی • 9- نشانگرهای سیاست بهداشتی شامل میزان تولید نا خالص ملی صرف شده برای خدمات بهداشتی وغیره • - نشانگرهای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ( health realated quality of life (HRQOL)

27. تعریف سازمان جهانی بهداشت از کیفیت زندگی • ادراک افراد از موقعیت خودشان در زندگی ، که براساس فرهنگ ونظام ارزشی که در ان زندگی می کنند واهداف وانتظارات واستانداردها وعائق مورد نظر انان صورت میگیرد .

28. Quaity-adjusted life years (QALYS) سالهای با کیفیت زندگی • کیفیت زندگی بالا لزوما به معنی این نیست که افراد در تمام سالهای عمراز زندگی همراه با رضایت وکیفیت مطلوب با شد زیرا بخشی از زندگی هر فرد در شرایط ناتوانی ونا خوشی وکاهش کارائی سپری می شود که معمولا با رضایت خاطر همراه نیست. • کالی (QALYS) • عبارتست از سالهائی از زندگی که از کیفیت مطلوب برخوردار است برای محاسبه این شاخص ازضرب کردن امید زندگی ونمره سودمندی سالهای باقیمانده زندگی در یکدیگربدست می اورند .که برای ارزشیابی مداخلات درمانی، انالیزهای هزینه – اثر بخشی ودر کارازمائیهای بالینی برای وضعیت هائی که غلاوه بر طول عمر (کمیت) ،کیفیت نیز اهمیت دارد استفاده میشود .

29. سالهای زندگی توام با ناتوانی( (DALY (Disability –Adjusted life years) • مجموعه سالهائی از عمر که با مرگ زود رس از بین می رود ویا همراه بانوعی نا توانی ، باشدت وطول مدت معین سپری میشود .یعنی هر دالی معرف از دست دادن یکسال از عمر سالم است برای محاسبه تمام دالی های یک بیماری خاص در جامعه باید سالهایاز دست رفته زندگی (YLIS) • Years of life lost وسالهائی که همراه ویا توام با ناتوانی با شدت ومدت معین سپری شده است (Year Lived with Dis ability (YLDS را باهم جمع کرد برای مثال در سال 1990 ازبین 10 عامل اول منجر شونده در گروه سنی 44-15سال مربوط به اختلالات عصبی-روانی بوده است • برخی نتائج بدست امده درسال 1998 چنین است : 1- 43% دالی ها در سطح جهان مربوط به بیماریهای غیر واگیر بوده وپیش بینی میشود تا سال 2020 به 73% برسد . • اختلالات روانی –عصبی مسئول 11% بار بیماری برحسب دالی در کشورهای با درامد متوسط وکم و23% از دالی ها در ممالک با درامد بالا بودند • بیماریهای قلبی عروقی به ترتیب مسئول 10 و18 درصد از دالی ها در کشورهای مذکور بوده اند • سرطانه ها در کشورهای با درامد کم تا متوسط به ترتیب 5 ال 15% دالی ها را بخود اختصاص داده اند • در سطح جهان ،سوانح مسئول 16% کل دالی ها بوده اند .

30. شاخص سولیوان • از تفاضل بین امید زندگی وسالهائی که با ناتوانی ومحدودیت در انجام فعالیت های معمول زندگی (کار وتحصیل وفعالیت های روزمره است محاسبه میشود

31. ویژگی های کیفیت زندگی • -چند بعدی بودن کیفیت زندگی جسمی و.... • - ذهنی بودن( (subjectiveبه انتظارات واحساسات واعتقادات وپندارها ی فرد بستگی دارد • مکن است افرادی درحالیکه دارای چند بیماری مزمن هستند خودرا سالم بدانند ولی در مقابل افرادی هم هستند که هیچ گونه نشانه بالینی نداشته وخود را بیمار می دانند بنابراین کیفیت زندگی به تفاوت های درک شده توسط افراد بین انچه هست وانچه باید باشد گفته میشود که همان احساس خوب بودن ورضایتمندی فرداست . • پویا بودن Dynamic یعنی کیفیت زندگی دارای ساختاری وابسته به زمان است که متاثر از تجربه شخص ودرک وی از زندگی است ودر طول زمان تغییر میکند .

32. عوامل موثر برکیفیت زندگی از دیدگاه فرانس • کیفیت زندگی وضعیت اجتماعی واقتصادی خانواده وضعیت روحی وروانی وضعیت جسمانی شدت بیماری روشهای مقابله

33. مدل کیفیت زندگی از دیدگاه زان فاکتورهای فردی فاکتورهای بهداشتی ویا وابسته به سلامت فاکتورهای اجتماعی ،فرهنگی،محیطی رضایت از زندگی در حیطه های مختلف کیفیت زندگی رضایت از زندگی در حیطه های مختلف احساس بهتر بودن از نظر روانی عملکرد بهداشتی یا سلامت رفاه جسمی فاکتورهای اقتصادی اجتماعی رفاه اجتماعی

34. سازمانهاي بهداشت بين المللي: اقدامات بهداشت بين المللي شامل حل مسائلي در زمينه بهداشت است که نيازمند توجه و اقدام بيش از يککشور می باشد مانند کنترل اپيدمي ها ، تبادل بين المللي اطلاعات و تجربيات طبي و بهداشتي و . . . .

35. سازمان جهاني بهداشتWorld HealthOrganization (W.H.O) سازماني است تخصصي و غير سياسي مربوط به بهداشت که از ادارات سازمان ملل بوده و مقر آن در ژنو است . اساسنامه آن از هفتم آدريل 1948 به اجرا گذاشته شد (روز جهاني بهداشت)

36. هدف از تشکيل سازمان جهاني بهداشت دستيابي همه مردم به بالاترين سطح سلامت است و هدف فعلي آن دستيابي همه مردم به سطحي از سلامت است که به آنها امکان دهد از نظر اقتصادي و اجتماعي زندگي باروري داشته باشند.

37. خدمات WHO ، شامل خدمات اصليخدمات اختصاصي و تحقيقات پزشکي است . اين سازمان براي بر آوردن نيازهاي بهداشتي ويژه در مناطق مختلف جهان شش سازمان منطقه اي تاسيس کرده است مثلا منطقه جنوب شرقي آسيا که محل استقرار آن دهلي نو هندوستان است

38. يونيسف (UNICEF) يکي از ادارات سازمان ملل متحد است که از طرف مجمع عمومي ملل متحد به منظور اقدام براي بازتواني کودکان کشورهاي جنگ زده تاسيس گرديده است فعاليتهاي آن در رابطه نزديک با W.H.O و ديگر ادارات تخصصي سازمان ملل است . در حال حاضر توجه يونيسف بيشتر متوجه ”کليت کودک“ است و بسيج معروفGOBI را تشويق مي کند

39. سازمان خواروبار و کشاورزي(F.A.O) در سال 1945 و براي همکاري جهاني در زمينه هايي چون کمک به کشورها براي بالا بردن استانداردهاي زندگي در آنها ، بهبود وضع تغذيه و . . . تشکيل گرديد. سازمان بين المللي کار (I.L.O) در سال 1919 براي بهبود شرايط کار و زندگي جامعه کارگران دنيا تاسيس گرديد

40. صليب سرخ بين المللي (I.R.C) يک سازمان بشر دوستانه غير سياسي و غير رسمي است که علاقمند خدمت به انسانها در زمان صلح و جنگ مي باشد. جمعيت هلال احمر ايران که در سال 1302 با نام جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران تاسيس گرديده است همکار صليب سرخ بين المللي است

41. سيماي بهداشت در جهان و مشکلات کشورهاي در حال توسعه در اين زمينه پس از دوره ي رنسانس در اروپا مرز مشخص و شکافي ژرف بين دو گروه کشورهاي پيشرفته و عقب مانده پديدار گشت . در کشورهاي پيشرفته حدود 6 در صد از توليد ناخالص ملي صرف بهداشت مي شود در حالي که در کشورهاي در حال توسعه اين رقم فقط 2 تا 3 در صد است.

42. وقتي صحبت از مشکلات بهداشت و درمان کشورهاي در حال توسعه پيش مي آيد دامنه وسيعي از مسائل را در بر مي گيرد در اين کشورها از امکانات مادي و منابع انساني موجود استفاده مطلوب نمي شود . به طور کلي مشکلات بهداشت و درمان از سه ديدگاه مورد بررسي قرار مي گيرد: 1- مصرف کنندگان خدمات بهداشتي 2- ارائه دهندگان خدمات 3- برنامه ريزان و سياست گذاران

43. مشکلات بهداشت و درمان از ديد مصرف کنندگان خدمات 1- نقصان امکانات اوليه بهداشتي 2- توزيع نادرست منابع انساني ، تجهيزات و خدمات 3- وضعيت نامساعد راهها و کمبود وسايل ارتباطي و حمل و نقل 4- باورهاي اجتماعي و رفتارهاي بهداشتي مردم

44. مشکلات بهداشت و درمان از ديد ارائه دهندگان خدمات 1- توزيع نا متعادل نيروي انساني در مشاغل بهداشتي 2- آموزش نا متناسب نيروي انساني بهداشتي در کشورهاي در حال توسعه 3- فرار مغزها 4- بهره گيري محدود از طب سنتي

45. مشکلات بهداشت و درمان از ديد سياست گذاران و برنامه ريزان 1- فقدان خط مشي بهداشتي مشخص و وجود ناهماهنگي با ساير بخش ها 2- فقدان تشکيلات برنامه ريزي موثر و کمبود اطلاعات آماري 3- عدم توازن تخصيص بودجه در شاخه هاي مختلف بهداشت 4- مخالفت با سياستها و طرحهاي بهداشتي جامعه گرا، از سوي افراد و گروههاي ذينفع

46. مشکلات موجود در ارائه خدمات بهداشتي – درماني مطلوب در ايران 1- افزايش سريع جمعيت 2- عدم اطلاع کافي از امکانات درماني 3- عدم تمکن مالي 4- فقدان اعتماد متقابل بين بيمار و پزشک 5- پائين بودن سطح آموزش فردي 6- کمبود نيروي انساني 7- رکود علمي و . . .

47. مراقبتهاي بهداشتي و سطوح مختلف آن گروهي از خدمات ارائه شده براي افراد ، خانواده ها و جوامع که توسط ادارات بهداشت به منظور ارتقاء سلامت افراد انجام مي گيرد، مراقبتهاي بهداشتي نام دارد و در سه سطح سازماندهي مي شود و هر سطح به وسيله سطح بالاتر که بيماران به آن ارجاع داده مي شوند، پشتيباني مي گردد. اين سطوح عبارتنداز : 1- مراقبت اوليه بهداشتي 2- سطح دوم مراقبتهاي بهداشتي 3- سطح سوم مراقبتهاي بهداشتي

48. طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت خدمات اوليه بهداشتي عبارت است از مراقبتهاي اصلي در زمينه بهداشت که براي همه افراد و خانواده هاي جامعه قابل دسترس باشد و شامل خدمات جامع پيشگيري درماني براي افراد ، خانواده ها و کل جامعه است ، هنگامي که نيازي به خدمات تخصصي نباشد.

49. نظامهاي عرضه خدمات بهداشتي درماني در جهان در جهان امروز عمدتا سه سيستم بنيادين مراقبتهاي پزشکي وجود دارد که عبارتنداز معاونت عمومي ، بيمه بهداشتي و طب ملي مي باشد.

50. سيستم شبکه بهداشتي درماني در ايران اين شبکه از خانه بهداشت در روستا شروع و تا بيمارستان تخصصي در مراکز استان گسترش مي يابد . نظام بهداشت و درمان ايران را مي توان در سه سطح شهرستان ، استان و کشور مورد بررسي قرار داد.