1 / 53

Ledenjak Pasterze, ispod Grossglocknera; snimila: Dialma Fažo

SNIJEG I LED. Ledenjak Pasterze, ispod Grossglocknera; snimila: Dialma Fažo. SNIJEG - FIRN - LEDENJAČKI LED. - voda kristalizira u heksagonskom sustavu

arav
Download Presentation

Ledenjak Pasterze, ispod Grossglocknera; snimila: Dialma Fažo

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. SNIJEG I LED Ledenjak Pasterze, ispod Grossglocknera; snimila: Dialma Fažo

  2. SNIJEG - FIRN - LEDENJAČKI LED - voda kristalizira u heksagonskom sustavu -SNIJEGje male gustoće - reducira se međuprostor - deformacije i istiskivanje zraka - kompakcija - rekristalizacija snijega - srastanje i formiranje grudica 2-5 mm - FIRN - nastavlja se rekristalizacija - kristali se spajaju i nastaje LEDENJAČKI LED (kristali od nekoliko dm3) pretvaranje “svježe napadalog” snijega u firn i ledenjački led - za ovaj proces potrebno je vrijeme (kompakcija - dani, firn - godine) preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  3. neke karakteristike leda: - led je krt samo pri atmosferskom tlaku; pri povećanju tlaka postaje plastičan - kad dostigne kritičnu debljinu (od 18 m) led počinje gravitacijski klizati i postaje ledenjak - plastično tečenje - uzrokuje stalne deformacije - odgovor na pritisak - primarni način kretanja zona krtog leda zona plastičnog leda klizanje kretanje ledenjaka kombinacijom plastičnog tečenja i klizanja tečenje preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  4. Područja koja su danas (zadnjih 10.000 godina) prekrivena ledom 10% sveukupnog kopna je pod ledom preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology ukupni volumen danas prisutnog leda na Zemlji: 28 - 35 mil. km3

  5. POJAVNI OBLICI LEDA NA ZEMLJI LEDENJACI (DOLINSKI, PLANINSKI, CIRKNI, VISEĆI…) LEDENI POKROVI (Antarktik/a i Grenland) LEDENI ŠELFOVI (oko Antarktika, stvara se od ledenjaka) LEDENE KAPE (polarne, subpolarne) LEDENE SANTE(pokrivaju Arktički ocean) sante - smrznuta morska voda - ledene ploče 0.5 - 2(3)m LEDENI BREGOVI -1/9 vani - veliki blokovi leda - nakon otkidanja rotiraju za 1800 i nastavljaju putovanje morem; na površini ne nose stijene, jer nakon rotacije one padaju u more

  6. LEDENJACI TIPOVI LEDENJAKA razlikuju se dva osnovna tipa: DOLINSKE LEDENJAKE i LEDENE POKROVE (kontinentalni ledenjaci) DOLINSKI LEDENJACI - smješteni u dolinama između planina, često kao povezani sustav planinskih dolina - pokreću se, klize s većih prema manjim visinama - relativno su mali u odnosu na ledene pokrove (npr. Beringov ledenjak, Aljaska - 200 km dug; Salmonov ledenjak, Kanada - 500 m debljine) veliki dolinski ledenjak, Aljaska vidljiv sustav od nekoliko manjih ledenjaka u pozadini (kao “pritoke”) preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  7. LEDENI POKROVI (Inland Eis) (kontinentalni ledenjaci) - pokrivaju velika područja (do 50.000 km2) i nisu ograničeni topografijom kao dolinski ledenjaci - kreću se u svim smjerovima od središta akumulacije - prisutni su na dva područja - Antarktik i Grenland, debljina leda iznosi i do 3.000 m u središnjem dijelu preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology Antarktik ledeni pokrov Antarktika www.crystalinks.com/antarctica.html

  8. ledene santeprekrivaju Arktički ocean polarni ledeni pokrovi Arktik - led 1979 earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/... www.crystalinks.com/antarctica.html ANTARKTIK/A Arktik - led 2003

  9. LEDENE KAPE - ledenjačke doline i ledeni pokrovi razlikuju se po veličini i smještaju, a varijeteti između njih nazivaju se LEDENE KAPE - slični ledenim pokrovima, ali su manjih dimenzija, površine (npr. Penny ledena kapa na otoku Baffin, Kanada - 6.000 km2) - neke ledene kape su nastale rastom ledenjačkih dolina, a mogu biti gotovo ravni (ravni tereni - neki otoci Kanadskog Arktika i Island) www.bouletfermat.com/.../canada_circa_1900/ Baffin Island, Kanadski Arktik

  10. L E D E NJ A C I “ponašanje ledenjaka” - odnos nakupljanja (akumulacije) i otapanja (otjecanja) leda - gornji dio ledenjaka - zona akumulacije - površina trajno pokrivena ledom - donji dio - zona otapanja (otjecanja) - dolazi do gubitaka uslijed otapanja, isparavanja - na kraju zime - ledenjak pokriven s akumulacijom sezonskog snijega - proljeće i ljeto - otapanje - visina do koje doseže otapanje snijega i leda - granica firna(FIRN LIMIT) - definira zonu akumulacije i zonu otapanja; varira ispod granice snijega, led i snijeg se gube tijekom sezone otapanja, a u zoni akumulacije iznad te granice dodan je novi firn ledenjaku tijekom zime (padanjem snijega) preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993): Physical Geology

  11. a) gubitak u zoni otapanja podjednak prinosu u zoni akumulacije - ledenjak miruje (stalan, nepomičan) b) prinos nadmašuje gubitak - ledenjak napreduje c) gubitak nadmašuje prinos - ledenjak se povlači iako se “tečenje”, kretanje nastavlja preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  12. KRETANJE (“tečenje”) LEDENJAKA - kretanje ledenjaka - uslijed gravitacije, težine - nekoliko mm/dan do 15 m/dan - gornji dio ledenjaka - veći volumen leda, strmija padina - brže kretanje od donjeg dijela - led iz viših dijelova nadopunjuje led “izgubljen” otapanjem u nižim dijelovima - kretanje leda ovisi i o temperaturi (godišnja doba, klima) - temperatura blizu točke otapanja - brže kretanje! brzina kretanja varira horizontalno i vertikalno; brzina je najveća na površini ledenjaka u njegovom središtu (duljina strelica je proporcionalna brzini) preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  13. brzina kretanja varira unutar samog ledenjaka - središnji dio se kreće brže od bokova (kao kod tekućica!) - površina se kreće brže od baznog dijela dvije bušotine u ledu s pokretljivim cijevima - promjena oblika i položaja cijevi mjerena je periodički rezultat: u bazi cijev se pokreće baznim klizanjem (ledenjak klizi po podlozi, stijenama - pritiskom ledenjaka o podlogu stvara se tanki film vode (otopljenog leda) - otpor klizanju - donji dio cijevi se naginje - ukazuje na veliki pritisak mase ledenjaka iznad čega je brzina kretanja veća - ova pojava -uzrokovana plastičnim tečenjem leda (plastičnom prirodom leda) - zona krutog leda (pri vrhu) - led se kreće pasivno (na plastičnom tečenju leda ispod) - cijev se ne savija preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993): Physical Geology

  14. pukotine, raspukline u ledu - ledenjak se kreće različitom brzinom duž svoje duljine - ovisi o promjeni nagiba (ustrmljenost terena) - niz “stepenica” - prijelaz preko strmine je brži - gornja zona krutog leda ne pokazuje mogućnost “istezanja” kao niži dijelovi koji teku plastično - kruti led puca uslijed napetosti i nastaju pukotine (“crevasses”) - pukotine nastaju i kada ledenjak povija oko prepreke (teče brže na vanjskim stranama zavoja - kao tekućice!) pukotine na vanjskoj strani zavoja pukotine preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993): Physical Geology usporava, sile kompresije zatvaraju pukotine zatvaranje pukotina na ravnom dijelu

  15. pukotine preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology Mount Logan, Youkon Territory, Kanada teoretski ne mogu biti dublje od 40 m (najveća debljina zone krutog leda)

  16. - vrlo duga, strma padina bez usporavanja - led se kala u komade šiljastog oblika i blokove, nastaju kaotične pukotine - urušavanje leda/ledenjaka (ICE FALL) preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology urušavanje leda u peruanskim Andama pukotine i urušavanje ledenjaka, Aljaska

  17. KRETANJE LEDENIH POKROVA - kao dolinski ledenjaci, ali kreću se od središnjeg povišenog područja na niže prema rubu ledenog pokrova snijeg planine izviruju iznad površine leda ledeni brijeg kretanje leda čvrsta stijena/kopno preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology - gotovo sav ledeni pokrov Antarktika je zona akumulacije - otapanje zauzima malo područje - led leži preko niskog kopna s nekoliko planinskih lanaca - dolinski ledenjaci!

  18. kretanje Antarktičkog ledenog pokrova - većinom plastično tečenje iako je prisutno i bazno klizanje, zona krutog leda gotovo je zanemariva led ni u središtu ledenog pokrova nije deblji od 2.700 m preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology Južni pol - kretanje ledenog pokrova nosi sa sobom oznaku pola udaljujući je od pravog Južnog pola do kojeg su ljudi stigli 1956. g.

  19. LEDENJAČKA (GLACIJALNA) EROZIJA - led/ledenjaci svojim kretanjem, tečenjem svojom masom i brzinom razara stjenovitu podlogu - bazno kretanje pri dnu ledenjaka - abradira stijene, otopljeni led/voda ulazi u pukotine - smrzavanje - usitnjavanje stijena - kidanje iuklapanje fragmenata u ledenjak koji se kreće - fragmenti se vučenjem mrve, drobe (deblji ledenjak - veći pritisak na stijene); zaobljavanje, poliranje - na dnu nekadašnjih ledenjačkih dolina mogu se pronaći: uglačane/polirane površine - uslijed dugotrajnog pritiska ledenjaka u pokretu na podlogu ledenjačke brazde/strije - struganjem materijala koji ledenjak vuče po dnu komčići (mutonirane stijene) - otporniji dijelovi stijena koje preostaju nakon erozije odroni - masovno trošenje - ledeni klinovi lome stjenovite hrptove i klifove

  20. voda ulazi u pukotine, smrzava se i fragmenti stijena se kidaju uslijed kretanja ledenjaka stijene su vučene uz dno ledenjaka preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology strije i polirane stijene u južnoj Australiji - uzrokovane glacijacijom (oledbom) u gornjem paleozoiku preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology

  21. preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology polirani kvarcit, Michigen, SAD strije na bazaltu, Devil’s Postpile National Monument, Kalifornija, SAD

  22. LAVINE - masovni gravitacijski tokovi snijega, ponekad mješavine snijega i leda, a ponekad i stijena. - nastaju na preopterećenim strmim padinama - na stari snijega nataloži se desetak centimetara novog snijega, ali mogu nastati i odlamanjem gromade razlomljenog leda - pokreću se - niz padinu klizne ploča novog snijega ispod koje se nalazi film vode (otapanjem starog snijega) - snježna ploča se raspada u masu rahlog snijega - mjehurići zraka zaostalog u snijegu naglo ekspandiraju podržava lavinu u kretanju, smanjuje trenje s podlogom lavina , Mount Logan, Yukon Territory, Kanada preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology

  23. LEDENJAČKI RELJEFNI OBLICI erozijski i taložni EROZIJSKI RELJEFNI OBLICI LEDENJAČKE DOLINE - prepoznatljivog oblika - slovo U (udoline) (doline s tekućicama - slovo V) preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology ledenjačka dolina oblika slova U, Beartooth Mountains, Wyoming-Montana, SAD

  24. ledenjačka dolina u obliku slova U, Bohinjsko jezero, Slovenija snimio: M. Juračić

  25. VISEĆE DOLINE - nalaze se uz glavnu dolinu (kao pritoka!), na višem je nivou (visini), imaju strmu stepenicu preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology viseća dolina, Yosemite National Park, California, SAD, snimio: C.C. Plummer preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  26. www.bonusround.com/book4-6/book4-6part3.html viseća dolina, Milford Sound Glacier National Park. Flathead County, Montana

  27. CIRK ili KRNICA - obrubljeno udubljenje, urezano u planinama; mjesto gdje se nalazi početak ledenjaka (“glava” ledenjaka) - “polukružna stepenica” u kojoj su smješteni snježnici (više- manje trajne nakupine snijega i leda) - mjesta sa siparištima preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology cirk, Mt. Whitney, California, SAD preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology cirk s malim ledenjakom, Canadian Rocky Mt.; snimio: C.C. Plummer

  28. hopeeternal.wordpress.com/.../ home.att.net/~stacy.bender/Thumbnails_WY.html Wyoming, SAD cirk Cirque de Navacelles, Francuska

  29. HORN (TRN) - nastaje erozijskim procesima koji proširuju cirk oblikujući oštar vrh karakterističan za ledenjački planinski reljef - oštar vrh nastao prilikom urezivanja cirka u planinu Matterhorn (4.478 m)  u Švicarskoj - dobro poznati “horn”

  30. GREBEN (ARÊTE) - oštri grebeni koji odjeljuju susjedne glacijalne doline - nastali urezivanjem ledenjaka preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology SLIKA 12.22 greben sličan nožu između ledenjaka - areta, California, SAD greben, peruanske Ande; odvajaju dva ledenjaka (vide se u donjem dijelu slike); snimio: C.C. Plummer preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology

  31. erozijski ledenjački oblici a) prije oledbe b) tijekom maksimuma oledbe c) nakon oledbe odrezane uzvisine cirk horn (trn) greben viseća dolina U - ledenjačka dolina preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  32. FJORD - ledenjaci mogu dospjeti mnogo dalje od točke taljenja leda - led svojom masom hladi okoliš u koji dolazi - mogu doći do morske razine - produbljuje i stvara svoju dolinu i ispod razine mora - otapanjem leda voda potapa dolinu - FJORDOVI (Skandinavija - dubine do 700 m) Geirangerfjorden, fjord u Norveškoj preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  33. TALOŽNI RELJEFNI OBLICI - erozijom leda i ledenjaka - uglati fragmenti stijena (relativno kratak transport), nesortirani, različitih dimenzija (od sitnih do velikih blokova) - “debris” (kršje) - nesortirani i neuslojeni materijal transportira i taloži ledenjak - TILL (tilit) (stijena koja nastaje taloženjem nakon otapanja leda iz morene) blokovi nesortirani debris (kršje), till, Peru; pogled niz ledenjak; jezero uz krajnju morenu koja predstavlja branu preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology

  34. MORENA - “tijelo” / oblik kojim se till (tilit) transportira kao i oblik koji nastaje nakon topljenja ledenjaka razlikuju se: BOČNA MORENA - na bokovima ledenjaka - till koji izgleda kao greben, a nalazi se duž bočnih strana ledenjaka SREDIŠNJA MORENA - nastaje pri spajanju više ledenjaka (“pritoke”) kao izdužen greben; kada se spaja više ledenjaka - više središnjih morena bočna morena bočna morena središnja morena središnja morena podinska morena materijal transportiran i taložen duž rubova dolinskog ledenjaka je bočna morena; kad se spoje dvije lateralne morene nastaje središnja morena preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  35. preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology središnje morene u ledenjačkoj dolini, Yukon Territory, Kanada

  36. ČEONA MORENA - na kraju, čelu ledenjaka; kad ledenjak miruje - “greben” na kraju ledenjaka, kad se pokrene, pokrene i čeonu morenu (“guraju”) može biti: krajnja - najdalje je stigla; recesijska (recessional) - nastala pri uzmicanju (otapanju) ledenjaka bočna morena središnja morena čeone morene PODINSKA MORENA - nastala pri topljenju leda kada se istaloži na dno nošeni debris - tanki izduženi slojevi tilita kraj ledenjaka recesijska morena podinska morena krajnja morena preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology

  37. podinska morena krajnja morena postanak čeone morene podinska morena recesijska morena podinska morena krajnja morena a) postanak čeone morene b) ledenjak se povlači (otapa), krajnja morena se stabilizira u novom položaju, a nova se taloži c) čeone morene opisane kao krajnje i recesijske morene ovisno o njihovom relativnom položaju u odnosu na ledenjak koji ih stvara preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  38. čeone morene, bočne morene na stani jezera Wallowa, Oregon, SAD; jezero je uz branu koja predstavlja jednu od niza recesijskih morena; snimio: D.A. Rahm (Rahm memorial Collection, Western Washington University) preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology

  39. ERATIČKI BLOKOVI - ledom transportirani blokovi, “doneseni i ostavljeni” - ako im se ne može pronaći u blizini stijena kojoj pripadaju - ledenjak! - ukazuju na smjer kretanja ledenjaka preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology eratički blok, Montana, SAD

  40. www.colby.edu/geology/ PineoRidge.html Pineo Ridge, Washington County (eastern Maine),

  41. DRUMLINI - relativno malih dimenzija, mogu biti u velikom broju, strmih strana, orijentirani u smjeru ledenjaka - uglavnom nakupine šljunka - vjerojatno nastali kad novi ledenjak preoblikuje i preuredi tilit ostavljen pri prethodnom povlačenju ledenjaka preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology drumlini, Washington, SAD preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology izduženi brežuljci - drumlini, Antrim County, Michigan, SAD; snimio: B.M.C. Pope

  42. www.geol.umd.edu/~jmerck/geol100/lectures/36.html drumlin, Plymouth, Massachusetts

  43. ESKERI - nastaju u zoni otapanja - izdužena, niska tijela neobičnog oblika - povijaju - dobro sortirani sediment, kosa slojevitost - taložen u “prolazima” unutar ili ispod ledenjaka gdje dolazi do miješanja sedimenta i vode (otopljenog leda) - teče ispod i izvan leda preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology esker, Washington, SAD; snimio: D.A. Rahm

  44. KAME - površinske morene - humci stijena koji zaostaju povlačenjem ledenjaka preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology kame, Grenland

  45. KOTLIĆI (KETTLE) - voda (otopljeni led) oblikuje sedimente duž strana i na kraju ledenjaka koji se povlači - blokovi leda koji zaostaju povlačenjem leda mogu biti okružene sedimentima - led se otapa - nastaje jezero (kettle lakes) - česti na srednjem zapadu SAD preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. (1993):Physical Geology kotlić, Yukon Territory, Kanada

  46. tijekom oledbe nakon oledbe sedimentom ispunjene depresije drumlini esker kame čeona morena čeona morena zona otapanja blokovi zaostali povlačenjem ledenjaka kotlići (kettle) preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology

  47. LEDENJAČKA JEZERA - oblikuju se u depresijama nastalim ledenjačkom erozijom - ledenjački sedimenti - brana - jezero nastaje između ledenjaka koji se povlači (otapa) i morene (brana) - varve - karakteristične za ledenjačka jezera preuzeto iz: Plummer, Ch.C., McGeary, D. & Carlston, D.H. (2001): Physical Geology varve iz glacijalnih jezera; svaki par (tamni i svijetli sloj) - jedna godina www.digg.com/travel_places/Beautiful_Lake_in_... Canadian Rockies   

  48. - procesi vezani uz kretanje leda na zemlji oblikovali su reljef, istaložili sedimente i stvorili sedimentna tijela - značaj se očituje i u činjenici da je tijekom geološke prošlosti na Zemlji led bio mnogo rasprostranjeniji no što je danas - pleistocen - ledenjaci su pokrivali velike dijelove kontinenata sjeverne hemisfere flowerslove.110mb.com/index.php?l=Last_Glacia... www.hi.is/~oi/quaternary_geology.htm

  49. preuzeto iz: Wicander, R. & Monroe, J.S. (1999): Essentials of Geology - četiri stadija postanka Velikih jezera (Great Lakes) koji su prvotno nastali kao ledenjačka jezera: pri povlačenju ledenjaka/leda prema sjeveru, jezerski bazeni su se punili vodom (otopljenim ledom) - točkasta (tanka) linija pokazuje današnju obalnu liniju jezera

  50. UZROCI OLEDBI - oledbe ovise o klimatskim promjenama - cikličnost ledeno - međuledeno doba (glacijal - interglacijal) - periodi oledbe prepoznati u geološkim zapisima - prva oledba zabilježena u donjem proterozoiku, krajem proterozoika, ordovicij, karbon-perm, kvartar - dugotrajne klimatske promjene vjerojatno povezane s aktivnošću tektonike ploča - pomicanjem ploča kontinenti dolaze prema višim geografskim širinama gdje egzistiraju ledenjaci - kolizija ploča dovodi do izdizanja uzvisina iznad morske razine - promjene strujanja u atmosferi i oceanima - klimatske promjene! - ciklusi - tisuće - desetci tisuća god.

More Related