EĞİTİM EKSİKLİĞİ

1. BUGÜN YAŞADIĞIMIZ VE GÜNDEMİMİZİ İŞGAL EDEN TÜRK TERSANECİLİĞİ VE GEMİ İNŞA SANAYİSİNDE YAŞANAN İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ SORUNU GERÇEKTE BÜYÜK VE KARMAŞIK BİR SORUNLAR ZİNCİRİNİN TÜREVİDİR. BU SUNUMDA ELİMİZDEN GELDİĞİNCE BU SONUCA BİZİ ULAŞTIRAN SORUNLARI TANIMLAMAYA VE BUNLARIN ÇÖZÜMÜ İLE NASIL BİRÇOK BAŞKA OLUMLU ÇIKTI GİBİ KONUMUZ OLAN İSİG MESELESİNİN DE HALLOLABİLECEĞİNİ ANLATMAYA ÇALIŞACAĞIZ. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

2. EĞİTİM EKSİKLİĞİ + YÖNETİM SİSTEMSİZLİĞİ + YATIRIM EKSİKLİĞİ + ALT-İŞVERENLİK VE TAŞERONLUK YAPISI + KURALSIZLIK + YÖNETMELİKLER SORUNU + DENETİM SORUNU + KOORDİNASYONSUZLUK + ÖRGÜTLENME EKSİKLİĞİ + POLİTİK VE POPÜLİST YAKLAŞIMLAR = ÖLÜMLÜ İŞ KAZALARINDA ARTIŞ + KAYBEDİLEN İŞ VE İŞGÜCÜ CAN ÇEKİŞMEYE YÜZTUTAN BİR DEV SEKTÖR TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

3. EĞİTİM EKSİKLİĞİ 22/5/2003   tarihinde Kabul edilerek yasalaşan 4857 nolu iş kanununun 77. maddesinde geçen eğitimler ve Yapılacak eğitimin usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yönetmeliğiyle 07.04.2004 resmi gazetede yayınlanıp yürürlüğe girmişti. 22 Mayıs 2003 tarihinden itibaren kanunen zorunlu olan eğitimlere ancak 2007 yılında başlanabilmiştir. Burada öncelik Tersanelerde kadrolu çalışan sendikalı işçilere verilmiş, en yüksek risk grubu olan Alt-işverende çalışan genç işçilerin büyük çoğunluğuna henüz eğitim verilememiştir. (GISBIR kayıtlarına göre -2007 yılı Şubat ayı itibariyle başlatılan "Mesleki İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri" kapsamında, 1080 sektör çalışanına,çalıştıkları alan odaklı iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmiştir denilmektedir. ÇSGB yetkilileri ise bugün bir ayda 18.000 çalışana eğitim verildiğini belirtmişlerdir) Bu eğitimlerin kalitesi ,süreleri ve konuları yetersizdir ve. Adeta seri imalat üretim gibi masa başında verilen bu eğitimler arzu edilen seviyeden uzaktır ve sadece zorunlulukları yerine getirmek için verildiği çok açıktır. Burada çabasından ötürü Gisbir’i kutlamak ile beraber söz konusu sorumluluğun tek başına, sonuçta bir sanayici birliği olarak kurulmuş ve faaliyet göstermekte olan birliğe yüklenmesinin yanlış olduğunu da belirtmek gerekir. Eğitim konusu hükümetin ve devlet bürokrasisi ile sendika ve meslek örgütlerinin içinde bulunacağı bir işbirliği ile ve devlet bürokrasisinin öncülüğünde ele alınmalıdır. Gemi Yapı Meslek Okullarının yeniden faaliyete geçirilmesi yönündeki Denizcilik Müsteşarlığı Tersaneler Genel Müdürlüğünün çalışmaları takdir ve teşvik edilmelidir. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

4. YÖNETİM SİSTEMSİZLİĞİ Tarihsel gelişimi itibarı ile küçük işletmelerden ve çekekçilikten başlayan özel sektör tersaneciliği bugün hala büyük oranda eski yönetim anlayışları ile idare edilmektedir. Modern yönetim ve verimlilik esasına dayalı olarak idare edilen dünya ile rekabet edebilecek yapısal olgunluğa sahip ve üretim verimliliğine ulaşmış kurumsal tersanelerimizin sayısı iki elin parmaklarından azdır. Verimlilik ve insan idaresinin matematiksel verilere bağlanmadığı işletmelerde yoğun zaman baskısı ağır şartlar ile alınan kontratların tehdidi işverenleri ve işveren temsilcilerini büyük riskler almaya yöneltmektedir. Tersanelerimizin büyük bölümünde iş-bilirlik (know-how) eğitim seviyesi ilkokul ile sınırlı bütün becerisi bir gurup işçiyi çeşitli yol ve yöntemler ile (çoklukla bölgecilik esasına dayanarak) kendisi adına çalıştırmaktan öteye geçmeyen alt – yüklenicilere dayandırılmaktadır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

5. YATIRIM EKSİKLİĞİ Tersanelerimizin büyük kısmında artık dünyada bırakılmış üretim yöntemleri kullanılmaktadır. İnsan emeği yoğun ve kaza riskinin büyük olduğu birçok iş dünyada makineleşmiş iken bizde bu alanda yatırım yapan tersane yok denecek kadar azdır. Örneğin gemilere iniş çıkışta asansör kullanımı yoktur. Robotlaştırılmış ön imalat hattı sadece birkaç tersanemizde vardır. Kapalı mekanlarda düşük doğru akım ile aydınlatma ve havalı alet kullanımı çok sınırlıdır. Teçhizatın çok büyük bir bölümü dünya standartlarının çok altında koruyucu donanıma sahiptir. Elektrik gaz ve hava dağıtım altyapıları büyük oranda yetersizdir. Koruyucu ekipman yatırımları çok büyük oranda göstermelik ve fonksiyondan uzaktır. Benzer örnekler çoğaltılabilir. Bu alanda yapılacak yatırımların sektörümüzden esirgenen teşvik ve devlet yardımlarına ihtiyacı vardır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

6. ALT İŞVERENLİK VE TAŞERONLUK YAPISI Bugün yurdumuz Gemi İnşaa ve Onarım Sektöründe sayıları 1500 e varan Alt işveren şirket faaliyet göstermektedir. Yeni inşaatı , onarım ve Tadilat işlerinin emek yoğun kısımları altişveren şirketlerce yapılmaktadır. Alt işveren çalışanlarının koşulları Tersane kadrolu çalışanları ve Sendikalı çalışanlardan ciddi farklılıklar göstermektedir, büyük bölümünün ulaşım,yıllık izin , giyinme soyunma yeri ve ara dinlenme süresi gibi sosyal hakları bulunmamaktadır. Bu şirketler içinde bir bölümü kurumsal yapıları, çalışanlarının yetkinliği, ISG bilinçleri ve çalışanlarına sağladıkları sosyal haklar itibarı ile çağdaş ve istenen seviyede olmakla beraber ne yazık ki büyük bölümü usta bile sayılamayacak kadar tecrübesiz kişiler tarafından kurulan ,çalışanları ve işyeri sürekli değişebilen , “gecekondu “ şirketlerdir, bu durum tersanelerdeki ISG koşullarını olumsuz etkileyen etmenlerin en önemlilerinden biri haline gelmiştir. Alt işverenlik fonksiyonu temel olarak bazı işverenlerin kanundan kaçma yolunda kullandıkları bir sistem olmaktan çıkarılmalıdır. Alt işverenliğin kanun ve amaca uygun bir hale getirilmesi gerek kanun gerek se çıkarılan Alt işverenlik yönetmeliğindeki Teknolojik uzmanlık, İşin ve işletmenin gereği gibi istenilen tarafa çekilebilir ifadelerle mümkün değildir. Şu ana kadar İş müfettişlerinin yaptığı denetimlerde İşveren – Alt işveren ilişkilerinde Muvazaalı durum tespit edilmemişken.Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tersanelere gönderdiği yazılarda ,Çelik tekne inşaatı Tersanelerin uzmanlık alanlarında yani Alt işverenlik yönetmelikteki tanıma göre teknolojik uzmanlığın dışında bulunduğu iddia edilerek Alt işverenlere ihale edilemeyeceği belirtilmektedir. Bu durum ne yazık ki yargı sistemimizi gereksiz meşgul etmekten öteye gidemeyecektir. Tersanelerin tüm işlerini kendi kadrosundaki Çalışanlarla yerine getirmesi her zaman amaçlanan bir hedef olmalıdır.Gemi inşa sanayimize çok olumlu gelişmeler katacağı, işin ve çalışanın devamlılığını ,iş güvenliği kültürünün yerleştirilmesini ,Sağlık ve güvenlik kurullarının çalışması ,tüm çalışanların sendikal hak ve özgürlüklerini, sağlayacağı kesindir. Ancak bu zorlamadan ziyade daha akılcı ve karlı olduğu için varılacak bir sonuç haline getirilmelidir. Dünya konjonktürüne göre çok hızlı talep değişimleri gösteren emek yoğun bir işte akılcı olmayan baskılar ancak başka kaçış yöntemlerinin bulunmasına yol açar. Bu noktada asıl olan işverenin türünü değil niteliğini belirlemek olmalıdır. Hangi isim altında çalışır ise çalışsın belli işi yapmak üzere yola çıkan işverenin o işi yapabilmek için hangi kıstas ve kapasiteye, ne tür yatırımlara ve sermayeye , nasıl bir insan kaynağı ve yönetimine sahip olması gerektiği farklı iş kollarına göre geniş katılımlı ve bağımsız bir yapı tarafından belirlenmeli ve denetlenmelidir. Kazaların nedeni Alt işverenlik müessesi değil kontrolsüz ve denetimsiz Alt işverenliktir. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

7. KURALSIZLIK Bu eksiklik sektöre özel değil daha çok yurdumuza özel bir durumdur. Hangi konuda olursa olsun kurallar, siyasi veya parasal güçten bağımsız herkesin üzerinde birleştiği bir şekilde uygulanmalıdır. Özel sektör, kamu sektörü nün tabii olduğu kurallar farklı olmamalıdır. Kuralların tüm birey ve kurumlara aynı adalet ve yansızlıkla uygulanacağı bütün yurttaşlarca kabul edilmelidir. Bu hedef ne yazık ki kısa vadeli değildir ve mevcut konjonktürde pek de mümkün gözükmemektedir. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

8. YÖNETMELİKLER SORUNU Avrupa Birliği direktiflerinden çeviri yolu ile yapılan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği, Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik, Titreşim yönetmeliği, Gürültü yönetmeliği, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği, İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik Tersanelerde uygulanmayan yada çok az bir kısmı uygulanabilen yönetmeliklerdir. Yönetmeliklerin altyapı hazırlığı olmadan adeta tepeden iner gibi çıkarılmış olması ,nasıl uygulanacağı ile ilgili bilgilendirme çalışması yapılmamış olması , kolay anlaşılır olmaması uygulanmalarını zorlaştıran etmenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca yürürlükte olan yönetmelikler Tersanelerdeki iş süreçleri ve kullanılan iş ekipmanlarının tam olarak kapsamamaktadır. Kapalı mahalle giriş önlemleri, gemi onarımında makine ve boru sistemleri , gemi onarımında yangın güvenliği, hareketli platformlar ve merdivenle çalışma , kaynak işlerinde sağlık ve güvenlik önlemleri , yüksekte elektrikle çalışma, basınçlı hava ile çalışan makineler ile çalışma, kapalı mahallerde boya ve yanıcılar ile çalışma gibi tehlikelerle ilgili mevzuatlar bu eksikliklerden sadece birkaçıdır. Avrupa Birliğine üye devletlerin Avrupa Birliği ortak mevzuatları dışında İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda Ulusal mevzuatları da bulunmaktadır. Ortak mevzuat bütün alanları kapsamamaktadır. Komşumuz Yunanistan dan bir örnek verirsek ,Mevcut ISG mevzuat sayısı 94 iken bunun sadece 30 u Avrupa birliği ortak mevzuatından çevrilerek üretilmiştir. Komşumuzda Gemi inşaatı ve onarım kapasitesi bizden çok az olmasına rağmen Onarım işlerinde ve Tersanelerde çalışanlar için sağlık ve güvenlik adında mevzuatları bulunmaktadır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

9. DENETİM SORUNU Titreşim yönetmeliği ,Gürültü yönetmeliği ve toz sınırları ile ilgili yönetmelikler 2005 yılında yayınlanmış olmalarına rağmen denetimleri ancak geçen ay yapılmıştır. Yaklaşık 5 yıldır yürürlükte olan yönetmeliklerin gereklerinin yerine getirilmemesi ve yerine getirilmediği halde İş Müfettişleri tarafından göz ardı edilmesi veya fark edilmemesi ISG konusunda ne durumda olduğumuzun basit bir göstergesidir. İş müfettişlerinin zaten eksik olan yönetmeliklere oranla farklı istekleri de eklenince farklı Tersanede farklı önlemler görülebilmektedir. Gemi onarım işlerindeki denetim eksikliği had safhadadır ve konu gündeme gelmemektedir. Bu alan 1990 yılından beri en çok ölümlü kazanın olduğu alandır. Onarım işleri Yeni gemi inşaatına göre çok daha fazla tehlike içermektedir. Çalışma yerleri çoğunlukla kapalı mahallerdir, yüksekte çalışma gereği vardır ve yangın ve patlama tehlikesi olan mahallere komşu mahallerde çalışma yapılmaktadır. Denetimlerin özellikle alargada (denizde) tamir gören gemileri de kapsayacak biçimde genişletilmesi zorunludur. Rıhtımların korkuluk ile kapatılması, gemi inşa kurallarında tanımlanmış ve uluslar arası konvansiyonlar ile belirlenmiş koruma tedbirlerinin beğenilmemesi, gemi onaylı planlarında değişiklik isteyecek tedbirlerin gündeme getirilmesi denetim konusunda yaşadığımız sorunun boyutunu göstermek açısından anlamlıdır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

10. KOORDİNASYONSUZLUK Tersaneler kuruluş ve ruhsatlandırılma ve bu şartların periyodik kontrolleri açısından Ulaştırma Bakanlığı Denizcilik Müsteşarlığı Tersaneler Genel Müdürlüğüne Bağlıdır. İSİG konuları açısından Tersaneler ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı ile de muhataptır. Oysa bu üç kamu otoritesinin ortak ilgi alalarına giren konularda yetki ve koordinasyon sorunu sürmektedir. Özellikle sektör gereklerinin ve sanayinin mühendislik gereklerinin ilgili olduğu alanlarda kamu otoritesinin tek bir birimden koordine edilmesi bazı sorunların hallinde kolaylık sağlayacaktır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

11. ÖRGÜTLENME EKSİĞİ Sektörün bütün bileşenleri aynı güçlü örgütlenme hakkına ve yapısına sahip değildir. Sorunların çözümünün önündeki önemli engellerden biri budur. Hükümet, Kamu idaresi ve Devlet Bürokrasisi sektörün bütün temsilcilerinin örgütlenmesini teşvik etmeli ve bu örgütlere aynı uzaklıkta durmalı ve aynı önemi vermelidir. Namık Kemal’in ünlü sözündeki gibi “gerçeğin ışığının farklı fikirlerin çatışmasından doğacağı” unutulmamalıdır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

12. POLİTİK VE POPÜLİST YAKLAŞIMLAR Yaşadığımız sorunların çözümünü olayın sonuçlarını ortadan kaldırmaya yönelik önlemlerde aramak boşunadır. Bu sonucu yaratan sorunların teker teker halli meselenin bütünü ile hallinin tek yoludur. Özellikle Basın’ın yönlendirmesi veya yüreklendirmesi ile kamuoyunu rahatlatmaya yönelik önlemler almak, popülist yaklaşımlar ile hastalığın gerçek sebepleri ile değil de belirtileri ile uğraşmak belki kısa vadeli rahatlamalara yol açabilir ancak bütünüyle bir sektörün yıkımına yol açma tehlikesi taşıdığı göz ardı edilmemelidir. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

13. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Tersanede uygulanan iş süreçlerini ve kullanılan ekipmanları da içeren bir mevzuat bütün Sektör temsilcilerinin örgütlerinin (işveren, çalışan, meslek odası, kamu ) katılımı ve fikir birliği ile hazırlanmalıdır.Mevzuatın uygulamasının nasıl yapılacağı rehber yayınlar hazırlanarak ve seminerlerle anlatılarak Tersanelerde ve Gemilerde uygulamaların aynı olması sağlanmalıdır.  Kamunun denetimlerinin etkisini ve kapsamını artırması kaçınılmaz bir gerekliliktir. Tersanelere yapılan Kamu denetimleri nitelik ve nicelik bakımından yetersiz kalmaktadır. Denetmenler, İSG konusunda eğitimli Tersane tecrübesi olan Gemi İnşa , Makina ve Elektrik Mühendislerinden seçilmelidir bütün denetim birimlerinin koordinasyonu ayrı bir birim tarafından -örneğin Denizcilik Müsteşarlığı Tersaneler Genel Müdürlüğü- yapılmalıdır. Tersanelerde Çalışma Bakanlığı İş Müfettişlerinin yaptığı denetimlerin yöntemi ,kapsamı, süresi, hakkında bir standart hazırlanmalı ,Denetim yapılacak Tersanenin seçim kriterlerinin nasıl belirleneceği ile denetim aralıkları da burada belirtilmelidir. İlgili Bakanlık ve Kamu idareleri Denetim için Tersanelerin yoğun olduğu bölgelere istasyon birimleri kurmalıdır. Tersanelerde İşveren – Alt işveren ilişkileri kanunlarla açık bir hale getirilmelidir. Muvazaalı çalışmanın tespitinde kolay denetlenebilir kriterler öngörülmelidir. Hangi işlerin Alt işverene verilebileceği değil belli bir işi yapmaya talip işletmenin gerek ana işveren olsun gerek alt işveren olsun hangi kriterlere ve nasıl bir kapasiteye sahip olması gerektiği somut ölçülebilir kıstaslar ile belirlenmelidir. Sadece asıl işveren değil ,tek başına Alt işveren şirketlerin de işyerinde denetimi yapılmalıdır. Mühendis çalıştırma , çalışanlarının ön eğitimi, günlük çalışma süreleri, iş tecrübeleri gibi zorunluluklar getirilmelidir.Tersanelerin maliyetleri düşürmek için yeni tecrübesiz alt işverenler yaratma süreçleri durdurulmalıdır.  Ulaştırma bakanlığı tarafından 10 Ağustos 2008 tarihinde çıkarılan yönetmelikle Mevcut Tersanelerin 3 sene sonuna kadar ISO 9001,OHSAS 18001 ve ISO 14001 yönetim sistemi ile sertifikalandırılmasının zorunlu hale getirilmesi olumlu olmakla birlikte verilen süre gereğinden çok uzundur. Bu süre yeni kurulacak Tersanelerde altı ayla mevcut Tersanelerde ise 18 ayla sınırlandırılmalıdır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL

14. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ  Tersane işletmelerinin kanunen zorunlu eğitimleri veremeyecekleri kesinleşmiştir.Çalışanların eğitimi sorunu hem ISG konusunda hem de mesleki eğitim olarak beraber verilmeli, eğitim her meslek gurubu için model haline getirilmeli ve çeşitli kurumlarca verilebilmesini sağlamak için kanuni düzenlemeler yapılmalıdır. Modelde eğitim içeriği, süresi, eğitmenin niteliği gibi unsurlar bulunmalıdır.  Gemi inşaatı,onarımı ve tadilatı konusunda tecrübesi olmayan ancak Tersanelerde İş güvenliği Mühendisi olarak çalışanlara, Tersanelerdeki iş süreçleri, kullanılan iş ekipmanları ve tehlikeler hakkında eğitim verilmelidir. Bu eğitimler Meslek Odamız ve Üniversiteler tarafından yerine getirilmelidir. Tersanelerdeki İşçi sağlığı ve iş güvenliği sorunları , Ülkemizdeki İşçi sağlığı ve iş güvenliği sorunlarından bağımsız değildir. Hazırlanmakta yakında kanunlaşması beklenen İş güvenliği yasası ,Sendikalar,meslek odalarının görüşleri doğrultusunda düzeltilerek kanunlaştırılmalıdır. Bu kanun İşçi sağlığı ve iş güvenliği sorunlarına çözüm sunmaktan toplum ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktır. İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında yönetmeliği Hukuka uygun olarak değiştirilerek kanunlaştırılmalıdır. Eğitimi CASGEM in tekelinden çıkarılmalıdır. İş güvenliği Mühendisi Eğitimlerini Meslek Odaları ve Üniversitelerin verebilmesi ve denetleyebilmesi sağlanmalıdır.Gemi İnşa Mühendislerinin İş güvenliği Mühendisi olarak Tersanelerde çalışabilmesi olanağı sağlanmalıdır. Çalışma Bakanlığına bağlı İSGÜM ve ÇASGEM kurumları siyasetten bağımsız ve özerk kurumlar haline getirilmeli ve Sendikalar, Meslek Odaları ve Sivil Toplum örgütleri ile demokratik ilişkileri sağlanmalıdır. Ülkemizin İşçi Sağlığı ve İş güvenliği yönetimi, çalışanların yaşam haklarını sağlamayı amaçlayan ve tamamen siyasetten uzak olması gereken bir konudur, devamlılığı ve denetimi hiç bir kişinin veya kurumun inisiyatifine bırakılmayacak kadar önemlidir. Etkin ve verimli çalışan bir İSGÜM mevzuatların hazırlanmasında çok önemli bir kazanım sağlayacaktır. TAIEX 6-7 KASIM DEDEMAN İSTANBUL