فراتر از زمین

1. فراتر از زمین

2. مفهوم کهکشان و منظومه ی شمسی تعریف کهکشان : به مجموعه ای از اجرام آسمانی که حول یک نقطه فرضی می چرخند کهکشان می گویند. میلیون ها کهکشان در فضا وجود دارند که کهکشان راه شیری یکی از آن ها ست. تمام اجرام آسمانی که شب ها می بینیم در کهکشان راه شیری قرار دارند. تعریف منظومه ی شمسی : به خورشید و تمام اجزایی که دور آن می چرخند منظومه ی شمسی می گویند. منظومه ی شمسی در گوشه ای از کهکشان راه شیری همگام با سایر اجرام حول نقطه ی فرضی می چرخند.

3. تاریخچه ی پیدایش منظومه ی شمسی تاریخچه ی پیدایش: معروف ترین نظریه در این باره انفجار بزرگ می باشد. بدین ترتیب که حدود 10 میلیارد سال پیش در قسمتی از فضا یک توده ی عظیم ابر مانند، بوجود آمد. این توده حدود 5 میلیارد سال پیش شروع به متراکم شدن و چرخیدن کرد و در داخل آن انفجاراتی رخ داد و باعث شد که مواد سنگین تر آن ها سیاره ی عطارد – زهره – زمین و مریخ را بوجود آورند و مواد سبک تر و گازی ها سیاره ی دیگری یعنی مشتری ، زحل ، اورانوس و نپتونرا بوجود آورند.

4. سیّاره ها مواد تشکیل دهنده ی سیاره ها: مواد تشکیل دهنده ی سیاره ها بر اساس نقطه ی ذوب به 3 گروه تقسیم می شوند که عبارتند از : 1- مواد گازی : عمدتاً شامل هیدروژن و هلیم هستند. 2- سنگ ها : از آهن و کانی های سیلیکاتی تشکیل شده اند. 3- یخ ها : شامل متان ، آمونیاک ، کربن دی اکسید و آب می باشند. تقسیم بندی های سیاره ها: 1- سیارات زمین مانند(داخلی) :( عطارد – زهره – زمین – مریخ) ویژگی های این ها عبارتند از : الف )از مواد سنگی و فلزی و مقدار کمی گاز تشکیل شده اند. ب ) اتمسفر رقیقی دارند. ج ) چگالی زیادی دارند. 2- سیارات مشتری مانند : ( مشتری – زحل – اورانوس – نپتون ) ویژگی ها ی این ها عبارتند از : الف ) از موااد گازی و مقدار کمی هم از گروه یخ ها تشکیل شده اند. ب ) اتمسفر غلیظی دارند. ج ) چگالی کمی دارند. حرکت سیّارات: سیّارات دو گونه حرکت دارند : 1- حرکت وضعی : یعنی حرکت سیّاره به دور محور خود. 2- حرکت انتقالی : یعنی حرکت سیّاره به دور خورشید. نکته 1 : سیاره زهره تنها سیاره ای است که زمان حرکت وضعی آن طولانی تر از حرکت انتقالی آن می باشد.به عبارت دیگر شبانه روز آن از سالش طولانی تر است. نکته 2: هر چه سیاره فاصله اش از خورشید بیش تر شود. زمان گردش آن به دور خورشید طولانی تر می شود.

5. آشنایی مختصر با سیّاره های داخلی(زمین مانند) عطارد ( تیر ) : نزدیکترین سیاره به خورشید می باشد کوچک است و شتاب جاذبه ی آن ضعیف می باشد. در نتیجه گازی در اطراف آن باقی نمی ماند. یعنی اتمسفر ندارد و به همین دلیل اختلاف دمای شب و روز آن بسیار زیاد است. زهره ( ناهید ) : دومین سیاره می باشد. تقریباً هم اندازه ی زمین است . اتمسفر آن نسبت به زمین غلیظ تر می باشد. به دلیل بازتاب نور توسط ابرهای اطراف آن درخشان ترین سیاره می باشد. زمین : سومین سیاره نسبت به خورشید می باشد. سطح آن بیشتر از آب پوشیده شده است. اتمسفر آن از گازهای نیتروژن (% 78) اکسیژن (%21) و کربن دی اکسید و بخار آب و گازهای دیگر تشکیل شده است. 24 ساعت طول می کشد تا یک دور حول محور خود بچرخد. تقریباً هر 365 روز یکبار به دور خورشید می چرخد. چگالی آن به طور میانگین 5/5 گرم بر سانتی متر مکعب می باشد. مریخ ( بهرام ) : چهارمین سیاره می باشد. قطر آن تقریباً نصف کره ی زمین می باشد. دارای آهن اکسید فراوانی می باشد به همین دلیل قرمز رنگ دیده می شود . و زمان حرکت و ضعی آن نیز تقریباً برابر با زمان حرکت وضعی زمین می باشد.

6. آشنایی مختصر با سیّاره های مشتری مانند(خارجی) مشتری : بزرگترین سیاره ی منظومه ی شمسی می باشد یک هسته ی جامد کوچک دارد که اطراف آن مواد سبکی مثل هیدروژن ، هلیم ، و متان و آمونیاک و غیره فراگرفته اند. سرعت چرخش آن به دور خود بسیار بالاست . به طوری که کوتاهترین شبانه روز را در بین سیارات دارد. چگالی آن 3/1 گرم بر سانتی متر مکعب می باشد. زحل ( کیوان ) : به خاطر وجود حلقه هایی از یخ در اطراف آن ، زیباترین سیاره ی منظومه ی شمسی می باشد. چگالی بسیار کمی دارد ( 0/7 گرم بر سانتی متر مکعب ) اورانوس : مثل سایر سیّارات مشتری مانند عمدتاً از گازهای هیدروژن و هلیم و متان تشکیل شده است. به خاطر دوری از خورشید سطح آن بسیار سرد می باشد. نپتون : از آب و سنگ و گازها تشکیل شده است. اتمسفر خیلی غلیظی دارد. نکته 1 : پلوتو نه جزو سیارات داخلی می باشد و نه جزو سیارات خارجی می باشد. اطلاعات انسان در مورد آن بسیار کم می باشد. ستاره شناسان در حال حاضر حتی پلوتو را جزو سیارات هم حساب نمی کنند. نکته 2: تمام سیارات در خلاف جهت عقربه های ساعت به دور خود می گردند به غیر از زهره که کاملاً برعکس است.به عبارت دیگر در زهره به جای اینکه خورشید از شرق طلوع کند از غرب طلوع می کند.

7. خورشید ( نزدیک ترین ستاره به زمین ) نزدیک ترین ستاره به زمین می باشد. 98 درصد جرم آن را دو عنصر هیدروژن ( %73) و هلیم (%25) تشکیل می دهند. منشاء انرژی خورشیدی: انرژي خورشیدی حاصل واکنش های هسته ای است که در آن ها 4 اتم هیدروژن به یک اتم هلیم تبدیل می شوند. بدین ترتیب که : 4H 1He+انرژی جرم 4 اتم هیدروژن برابر با 4/03 واحد جرم اتمی می باشد در حالیکه جرم 1 اتم هلیم برابر با 4/003 واحد جرم اتمی می باشد. در نتیجه با هر تبدیل اتم های هیدروژن به هلیم مقداری مقداری از جرم خورشید کاسته می شود. این کاهش برابر با 4 میلیون تن در هر ثانیه است! ( در مقایسه با جرم کلی خورشید عدد بزرگی نمی باشد ) نکته 1 : قطر خورشید 1/4میلیون کیلومتر می باشد که 110 برابر قطر زمین می باشد. نکته 2 : از کل انرژی خورشیدی، زمین فقط یک دو میلیاردم آن را دریافت می کند. نکته 3 : روشن ترین قسمت مرئی خورشید " شید سپهر " نام دارد و در بالای آن اتمسفر قرار دارد که خود شامل دو بخش فام سپهر و خرمن می باشد.

8. قمرها قمرها اجزایی از منظومه ی شمسی هستند که به دور سیارات می چرخند و همگام با سیاره ی خود نیز به دور خورشید می چرخند. البته تمام سیارات قمر ندارند. مثلاً عطارد و زهره قمر ندارند. زمین ما هم فقط یک قمر دارد که ماه نامیده می شود. مریخ دو قمر کوچک دارد. مطالبی در باره ی کره ی ماه ( قمر زمین ) : ماه یکی از بزرگترین قمر ها می باشد. قطر آن حدود 3460 کیلومتر می باشد. فاصله ی آن تا زمین هر لحظه تغییر می کند. ( به علت بیضی بودن مدار حرکت ماه به دور زمین ) کمترین فاصله آن با زمین 360000 کیلومتر و بیشترین فاصله ی آن 404000 کیلومتر می باشد. سطح ماه از دره های عمیق و کوههای بلند پوشیده از سنگ و خاک تشکیل شده است و همچنین در سطح آن فرو رفتگی هایی وجود دارد که حاصل برخورد شهاب سنگ ها به سطح ماه می باشد. چون در اطراف ماه آب و هوا وجود ندارد. سطح ماه با گذشت زمان چندان دچار تغییر نمی شود.

9. سیّارک ها و دنباله دارها در بین مدارهای مریخ و مشتری فاصله ی زیادی وجود دارد. در این فاصله اجرام کوچکی که قطر آن ها از چند سانتی متر تا صدها کیلو متر می باشد. مثل سایر سیارات روی مدارهایی و در جهت حرکت سایر سیارات به دور خورشید می چرخند به این اجرام سیارک می گویند. دانشمندان حدود 2500 سیارک را تا الان کشف کرده اند. به مجموعه ای از سنگ ریزه ، غبار و گازهای منجمد معلق در فضا ( مثل گلوله ی برفی گِل آلود ) دنباله دار می گویند. مدار حرکت دنباله دارها بیضی اما بسیار کشیده می باشد به طوری که گاهی از حاشیه ی منظومه ی شمسی نیز خارج می شوند. نکته 1 : معروف ترین دنباله دارها هالی می باشد که هر 75 سال یک بار به زمین نزدیک می شود و از روی زمین مشاهده می شود. نکته 2 : دم دنباله دار ها از تبخیر یخ ها یا همان گازهای منجمد آنها بوجود می آیند.

10. « شهاب » گاهی برخورد هایی میان بعضی از سیارک ها صورت می گیرد. در نتیجه تکه هایی از آنها از مسیر خود خارج می شوند. این قطعه ها ی سرگردان گاهی با اتمسفر زمین برخورد می کنند و به دلیل گرمای زیاد حاصل از اصطکاک آنها با هوا شعله ور می شوند و نور های گذرایی را به صورت خطوط کوتاه در آسمان ایجاد می کنند که به آنها شهاب می گویند. گاهی نیز همان قطعه ها به دلیل بزرگ بودن بر روی سیاره های مختلف از جمله زمین و ماه می افتند و در این حالت به آنها شهاب سنگ می گویند. عناصر اصلی تشکیل دهنده ی شهاب سنگ ها آهن و نیکل می باشند.

11. ستارگان ستارگان توده های گازی متراکمی هستند که به علت دمای زیاد آنها مواد تشکیل دهنده ی آنها نمی تواند به صورت جامد یا مایع باشند ، بلکه به صورت گاز می باشند. ستارگان چگالی زیادی دارند. ستارگان با وجود اینکه در فضا حرکت می کنند اما به علت فاصله ی زیاد آنها از زمین از دید ما که از روی زمین آنها را نگاه می کنیم نسبت به یکدیگر مکان های ثابتی دارند. در حالی که سیارات به خاطر نزدیک بودن به زمین در آسمان بین ستارگان جابجا می شوند. دلیل نامگذاری آنها بنام سیاره هم به همین خاطر می باشد. ستارگان به خاطر انجام واکنش های هسته ای از خود نور دارند. نکته : تنها منبع اطلاعات انسان در باره ی ستاره ها نورهایی هستند که به ما می رسند.

12. ویژگی های ستارگان 1- فاصله: نزدیک ترین ستاره به زمین خورشید می باشدکه تقریباً 150 میلیون کیلومتر با زمین فاصله دارد . که به این فاصله یک واحد ستاره شناسی می گویند. بعد از خورشید نزدیک ترین ستاره به زمین، قنطوروس می باشد که 270 هزار واحد ستاره شناسی با زمین فاصله دارد. یکی از راه های اندازه گیری فاصله ستاره ها از زمین استفاده از روشی به نام روش مثلّث بندی می باشد. 2- بزرگی و چگالی: ستارگان از لحاظ بزرگی خیلی با هم فرق دارند کوچکترین آنها کمی از زمین بزرگتر است و بزرگترین ستاره ای که تا الان شناخته شده قطری در حدود 2300 برابر خورشید دارد. 3- نور : مقدار نوری که از یک ستاره به ما می رسد به دو عامل بستگی دارد : 1- مقدار تشعشعاتی که از ستاره خارج می شود. 2- فاصله ستاره از زمین نکته : مقدار تشعشعاتی که از یک ستاره خارج می شود به جرم ستاره بستگی دارد. و بین آن ها رابطه ی زیر برقرار است: جرم ستاره به توان 3 =مقدار تشعشعات به عبارت دیگر اگر جرم ستاره ای دو برابر شود مقدار تشعشعات آن 8 برابر می شود.

13. ویژگی های ستارگان 4- ترکیبات شیمیایی ستاره ها : تجزیه ی طیفی نور ستاره ها نشان می دهد که عناصر موجود در ستارگان نیز مثل همان عناصر تشکیل دهنده ی زمین می باشند. بیشترین عناصر تشکیل دهنده ی آنها هیدروژن و هلیم می باشند. برای تجزیه ی طیفی از دستگاهی بنام طیف نگار استفاده می کنند. 5- دمای ستاره ها : هر چند با چشم غیر مسلح تمام ستاره ها به یک رنگ دیده می شوند اما هر گاه با کمک تلسکوپ آنها را نگاه می کنیم معمولاً به رنگ های متفاوتی دیده می شوند و از روی رنگ آنها تا حدودی می توان به دمای آنها پی برد. به عنوان مثال : ستاره های قرمز رنگ : در بین ستاره ها دمای سطحی پایینی دارند . حدود 3000 درجه سانتی گراد ستاره های زرد رنگ : نسبتاً داغند دای سطحی آنها 6000 درجه سانتی گراد می باشد. ستاره های آبی : بسیار داغند. دمای سطحی آنها 20 تا 35 هزار درجه سانتی گراد می باشد.

14. « صورت های فلکی » به تعدادی از ستاره های نزدیک هم که از دید یک ناظر زمینی به شکل پیکر های گوناگون دیده می شوند، صورت فلکی می گویند. معروفترین صورت فلکی دب اکبر می باشد که از آن برای یافتن ستاره ی قطبی استفاده می شود. تا الان 88 صورت فلکی مشخص کرده اند. نکته : ستاره ی قطبی یکی از ستاره های دب اصغر می باشد.