ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË

1. lecture-10 ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг

2. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË • Îëèãîïîëü[1] çàõ çýýë íü îð÷èí ¿åèéí ýäèéí çàñàãò õàìãèéí ºðãºí òîõèîëääîã çàõ çýýëèéí íýãýí õýëáýð þì. • 1-ðò: Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯Í ÍÜ ßËÃÀÀÒÀÉ ÁÓÞÓ ÍÝÃÝÍ ÒªÐËÈÉÍ • Îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð ¿éëäâýðëýãäýæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿í íü íýãýí òºðëèéí áóþó íýãýí òºðëèéí áóñ áàéäàã. Îëèãîïîëèéí ñîíãîäîã õýëáýð íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýãýí òºðëèéí ãýæ àâ÷ ¿çäýã áîë íýãýí òºðëèéí áóñ ÿëãààòàé îëèãîïîëèéí õýëáýð ìºí áàéäàã. Ãýõäýý õÿëáàð÷ëàí çàãâàð÷ëàõ ¿¿äíýýñ îëèãîïîëèéã íýãýí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã òàëààñ íü àâ÷ ¿çíý. • 2-ðò: ÖªªÍ ÒÎÎÍÛ ÕÓÄÀËÄÀÃ×ÒÀÉ • Îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð öººí òîîíû õóäàëäàã÷ ìàø îëîí òîîíû õóäàëäàí àâàã÷òàé áàéõ áºãººä õóäàëäàí àâàã÷ íü ¿íèéã õ¿ëýýí àâàã÷ áîëäîã. Òóõàéí çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí õýí íýãíèéõ íü ¿íèéí ºñºëò çàõ çýýëèéí ¿íýä øóóä íºëººëäºã. Микро эдийн засаг lecture-10

3. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË • 3-ðò: ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÑÀËÁÀÐÒ ×ªËªªÒÝÉ ÎÐÎÕ ÁÎËÎÌÆÃ¯É • Îëèãîïîëü ñàëáàðò îðîõ áîëîìæ íü òóõàéí çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé áóñàä îëèãîïîëü ¿éëäâýðëýã÷äýýñ, ìºí òýäãýýðèéí ñòðàòåãèàñ èõýýõýí õàìààðäàã. • Îëèãîïîëü çàõ çýýëèéí òóõàé ä¿ãíýëò ãàðãàõàä õî¸ð ôèðì áàéõàä ë áîëíî ãýæ ¿çäýã. • Àíõ äóîïîëèéí çàãâàðûã 1838 îíä ôðàíöûí ìàòåìàòèê, ýäèéí çàñàã÷, ôèëîñîô÷ Àíòóàí Îãþñòèí Êóðíî[1] äýâø¿¿ëñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ çàãâàðûí òîî áà àíàëèòèê õóâèëáàðûã àâ÷ ¿üå. • ÒÎÎÍ ÕÓÂÈËÁÀÐ • Êóðíî öýíãýã óñíû íººö á¿õèé õî¸ð ï¿¿ñ áàéíà ãýæ ¿çæýý. Ýäãýýð ï¿¿ñ¿¿ä íü àøèãëàëòûí çàðäàë ¿ë ãàðãàõ áºãººä ººðñäèéí óñûã çàõ äýýð çàðäàã. Äóîïîëü÷ á¿ð ò¿¿íèé øèéäâýðýýñ ¿ë õàìààðàí ºðñºëäºã÷ íü ººðèéí ãàðöûí õýìæýýã ¿ë íýìýãä¿¿ëíý ãýæ ¿çýýä, àøãèéã õàìãèéí äýýä õýìæýýíä áàéëãàíà ãýæ ¿çñýí. Микро эдийн засаг lecture-10

4. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ ãàíöààð óñûã àøèãëàäàã ãýâýë ýíý ¿åä òýð íü ìîíîïîëü ýðõòýé áîëíî.Ò¿¿íèé àøèãëàæ áóé õýìæýý q1, Ð ¿íèéí ¿åä àøãèéí õàìãèéí äýýä õýìæýýã áèé áîëãîíî. Ó÷èð íü ýíý òîõèëäîëä : MC = MR = 0 Ýíý ãàðöûí ¿åä çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íýãòýé òýíö¿¿ áàéæ, íèéò îðëîãûí õýìæýý õàìãèéí èõ áàéíà. ªºðººð õýëáýë àõèóö çàðäàë òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ àøãèéí äýýä õýìæýý íýãä¿ãýýð ôèðìèéí õóâüä áàéíà ãýæ ¿çüå.

5. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Ð D A( ei=1) Ð Ð’ D’ 0 Q q 1 q2 MR1 MR2 Çóðàã 10.1 Êóðíîãèéí äóîïîëèéí çàãâàð (ýíãèéí õýëáýð) Микро эдийн засаг lecture-10

6. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Äàðàà íü öýâýð óñûã 2- ð äóîïîëü÷ àøèãëàæ ýõýëñýí. AD’ ñåãìåíò íü DD’ çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóéí ¿ëäñýí ýðýëòèéí ìóðóé áîëíî. Çóðàã 10.1 äýýðýýñ õàðàõàä 2-ð äóîïîëèñòèéí àøãèéã õàìãèéí èõ áàéëãàõ òîî õýìæýý íü 1-ð äóîïîëèñòèéí ýðýëòèéí ¿ëäñýí õýñãèéí áóþó q1D’- èéí õàãàñ áàéíà. Ýíäýýñ ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý q1q2 òîîöогдоно. Õýðýâ ýíý òîî õýìæýý íü íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí õýìæýýíèé äºðºâíèé íýãèéã ýçýëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë (¿íý òýã áàéõ ¿åèéí) : 1- ýýð äóîïîëèñò õî¸ðäóãààð äóîïîëèñòûí õýìæýýã ¿ë ººð÷ëºãäºíº ãýæ ¿çýýä 2 – ð äóîïîëèñòûí õàíãàãäààã¿é áàéãàà ýðýëòèéã ººðòºº àâàõûã õè÷ýýíý. 2-ð äóîïîëèñò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí 1/4 ýçýëæ áóé íü 1-ð äóîïîëèñò 1/2(1-1/4) áóþó íèéò çàõ çýýëèéí 3/8 íîîãäîíî ãýñýí òîîöîî ãàðíà.

7. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Ýíäýýñ 1-ð äóîïîëèñòèéí õóâüä äàðàà÷èéí øàòóóäàä ãàðöûí õýìæýý áóóð÷ ýöýñò íü òýäíèé ãàðöûí õýìæýý òýíöâýðò áàéäàëä õ¿ðíý. ª.õ. Êóðíîãèéí òýíöâýð áèé áîëíî ãýæ ¿çäýã. Нийт зах зээлийн хэмжээнд нэгдүгээр дуопольчийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ q1 дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ. Үүнд: хаалтан доторх илэрхийллийг хязгааргүй буурах геометр прогресс гэдгээс: Эндээс нэгдүгээр дуопольчийн тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь нийт зах зээлийн эрэлтийн гуравны нэг болж байна. Дээрхийн нэгэн адил хоёрдугаар монопольчийн хувьд тооцоог хийвэл мөн зах зээлийн нийт эрэлтийн гуравны нэгийг үйлдвэрлэх тохиолдолд тэнцвэрт гарцын хэмжээ нь тогтож байна. Энэ тохиолдолд хоёр дуопольч нийт зах зээлийн гуравны хоёрыг хангах явцдаа өөрсдийн ашгийг хамгийн ихээр хангах боловч салбарын íийт ашгийí òàëààð ä¿ãíýëòèéã бий болгодоггүй.

8. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 АНАЛИТИК ХУВИЛБАР Îäîî Êóðíîãèéí òýíöâýðæèëòèéí àíàëèòèê ãàðãàëãààã õèéæ ¿çüå. ͺ㺺 äóîïîëèñò íü òîî õýìæýýãýý ººð÷ëºõã¿é ÷ ãýñýí äóîïîëèñò áîëãîí ººðèéí àøãàà äýýä çýðãýýð íýìýãä¿¿ëýõèéã çîðèíî. Ýðýëòèéí óðâóó ôóíêö íü : бөгөөд ãýå. Äóîïîëèñòóóäûí àøãèéã îðëîãî áà çàðëàãûí çºð¿¿ ãýæ ¿çâýë: ýíý òýãøèòãýëèéã äàðààõ áàéäëààð áè÷èæ áîëíî.

9. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Äóîïîëèñòèéí àøãèéí õàìãèéí äýýä áàéõ íºõöºë íü íýãä¿ãýýð эрэмбийн óëàìæëàë òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ íºõöºë áîëíî. ýíäýýñ: M12(a– ñ)/2b(a – ñ)/bq*2 = (a – ñ)/3bq2 Ýíý íü äóîïîëèñòûí áèå áèåíäýý ¿ç¿¿ëýõ õàðèëöàí íºëººëëèéí ìóðóéí òýãøèòãýë þì. Äàðààõè çóðàãò q1 áà q2 - ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü R1(q2) áóþó R2(q1) - ãýñýí øóãàìóóäààð èëýðõèéëýãäæýý.

10. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË q2 R1(q2)  q1 = ((a – ñ)/2b) – (1/2) q2 M1 C – N (q*1, q*2) M12 (a– ñ)/2b q*2 = (a – ñ)/3b R2(q1)  q2= ((a – ñ)/2b) – (1/2)q1 M2 M11 (a–ñ)/b 0 q*1=(a–ñ)/3b (a–ñ)/2b q1 Зураг 10.2 Курногийн дуополийн тэнцвэр Микро эдийн засаг lecture-10

11. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Ãðàôèêààñ : Äóîïîëèñòóóäûí òýíöâýðò õýìæýý íü Êóðíî – Íýøèéí ãàðöûí òýíöâýðèéí êîîðäèíàòûí öýã¿¿ä þì. ( Ñ-N öýã) Çàõ çýýë íü Íýøèéí[1] òýíöâýðò áàéäàëä áàéíà ãýäýã íü òóõàéí ñàëáàð äàõü ï¿¿ñ¿¿ä íü íýãýí àäèë ñòðàòåãèéã áàðèìòëàõ ÿâöàä áèé áîëíî. Өөрөөр хэлбэл нэг ч пүүс нь бие даан өөрийн үйл хөдлөлийг өөрчлөхгүй байх нөхцөлд Нэшийн тэнцвэр бий болно.

12. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 ЧЕМБЕРЛИНИЙ ЗАГВАР[1] Чемберлиний дуополийн загвар нь тухайн зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй үйлдвэрлэгчид нь хамтын ашгаа max болгохыг эрмэлзэж байдгаар тодорхойлогдоно. Ямар нэгэн хэлэлцээр хийхгүйгээр тэдгээр нь эцэстээ өөрийн (нэгэн төрлийн) бүтээгдэхүүний үнийг монополь хэлбэрт тогтоохыг эрмэлзэнэ. Çóðàã 10.3 - ä äóîïîëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí DD’ ìóðóéã ä¿ðñëýâ. Êóðíîãèéí çàãâàðûí íýãýí àäèë ×åìáåðëèíèé çàãâàðò 1 – ð äóîïîëü÷ ýõëýí ¿éëäâýðëýëýý ÿâóóëñàíààð ò¿¿íèé àøèãàà õàìãèéí èõ áîëãîõ ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý 0q1 – ã ¿éëäâýðëýõýä àõèóö çàðäàë àõèóö îðëîãîòîéãîî òýíö¿¿ áîëíî. Äàðààãèéí äóîïîëü÷ íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷èéí ¿éëäâýðëýë õýâýýð õàäãàëàãäàíà ãýæ ¿çýýä ººðèéí àøãèéí õýìæýýã max õýìæýýíä õ¿ðãýõ çîðèëãîîð ¿ëäýãäýë ýðýëòèéã áóþó AD’ ñåãìåíòèéí õàãàñûã q1q2 õýìæýýã ¿éëäâýðëýíý. Èíãýñíýýð õî¸ð äóîïîëèñòèéí íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý 0 q2 õ¿ð÷, õàðèí ¿íý Ðm – ýýñ Ð õ¿ðòýë áóóðíà. Çóðàã 10.3

13. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Ð D A(e=1) Pm P D’ 0 Q q’1 q2 q1 MR2 MR1 Çóðàã 10.3 ×åìáåðëèíèé îëèãîïîëèéí çàãâàð Микро эдийн засаг lecture-10

14. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 ¯¿íèé äàðàà íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ ºðñºëäºã÷ºº ººðèéí ¿éë õºäëºëä õýðõýí ýñðýã ¿éë÷èëæ áóéã ¿çýýä ººðèéí ãàðöûí õýìæýýã õî¸ð äàõèí áàãàñãàæ ¿íýý íýìíý. Òîî õýìæýýãýý õî¸ð äàõèí áàãàñãàñíààð íýãä¿ãýýð áîëîí õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷èéí òîî õýìæýý òýíö¿¿ áîëíî. Çóðàã 10.3 – ä íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ 0q’1 õýìæýýã õàðèí õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷ ò¿¿íòýé èæèë õýìæýýíèé q1q2 – á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýæ áàéãàà áºãººä íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý 0q1 õ¿ð÷, ¿íý ºñºí Ðm áîëæ áàéíà. Ó÷èð íü äóîïîëü÷ íýã èæèë òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ èõ Ðm - ¿íýýð çàðàõ íü äýýð ãýæ ¿çñýíýýð òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõã¿é áàéõûã ýðìýëçýíý. Èéíõ¿¿ äóîïîëü÷èä õàðèëöàí õàìààðëàà ìýäýðñýíýý𠺺𠺺ðñ人ñºº ¿ë õàìààðàí ìîíîïîëü ä¿ãíýëòýä õ¿ðäýã ãýæ ¿çæýý]. Çóðàã 10.3 – ààñ õî¸ð äóîïîëü÷èéí ãàðöûí õýìæýý èæèë áîëîõûã õàðæ áîëíî. Ýíäýýñ ¿íèéí óðâóó ôóíêö íü : Àøãèéí ôóíêö íü : Àøèã õàìãèéí èõ áàéõ íýãä¿ãýýð ýðýìáèéí íºõöºëººð: [

15. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Àøèã max áàéõ ãàðöûí õýìæýý íü: áóþó ñàëáàðûí íèéò ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý: БЕРТРАНЫ ЗАГВАР Эдийн засагчид аливаа зах зээлийг судлахадаа үйлдвэрлэлийн гарцын тоо хэмжээг стратегийн ач холбогдолтой хувьсагчаар авч байсан зүй тогтлыгфранцын математикч Ж. Бертран 1883 онд шүүмжлэн үнийг стратегийн хувьсагчаар авч байх саналыг тавьсан байдаг. Бертраны дуопольчийн загвар нь ерөнхийдөө Курногийн загвартай ижил боловч äóîïîëèéí ãàðöûí õýìæýýã òîãòìîë áóñààð õàðèí ¿íèéã òîãòìîëîîð àâäàã îíöëîãòîé. Áåðòðàíû òýíöâýðèéã àâ÷ ¿çýõäýý äóîïîëü çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí ñòðàòåãè íü ººðèéí ãàðöûí õýìæýýíèé ñîíãîëòîíä áóñ (Êóðíãîèéí çàãâàðûí íýãýí àäèë) õàðèí ººðèéí ãàðöûã áîðëóóëàõ ¿íèéí ñîíãîëòîä ÷èãëýãäñýí áàéíà. Èéì ÷ ó÷ðààñ Áåðòðàíûí òýíöâýðèéã Íýøèéí òýíöâýðèéí íýã òîõèîëäîë ãýæ ¿çäýã.

16. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË B – N 45о R1(P2) Р2 P12 R2(P2) P22 P*2 Зураг 10.4 Бертраны дуополийн тэнцвэр 0 Р21 Р*1 Р11 Р1 Микро эдийн засаг lecture-10 Áåðòðàí – Íýøèéí òýíöâýðèéí ãðàôèê èëýðõèéëýë íü õî¸ð äóîïîëèñòèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ìóðóéнууд ¿íèéí îðîí çàéä îãòëîëöîõ îãòëîëöîëîîð èëýðõèéëýãäýíý. Курногийн загвараас ялгаатай нь Бертраны эсрэг үйлчлэлийн муруй нь дээш чиглэсэн байдаг. Энэ нь Бертраны загварт дуопольчидын тус тусын үнэ нь нэгэн цэгт очих хандлагатай байгааг илэрхийлж байна. Зураг 10.4

17. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË нөхцөлийг тодорхойлно Микро эдийн засаг lecture-10 Дуопольчид өөр өөрийн тавьсан өрсөлдөгчийнх нь эсрэг үйлдлийн талаарх үнийн таамаглал биелэгдэж байх үед Бертраны тэнцвэр бий болно. Нэгдүгээр дуопольч хоёрдугаар дуопольчийг үнээ P12 гэж тогтооно гэж тооцон өөрийн үнээ (ашгаа хамгийн байлгах үүднээс) P11 – ээр тогтооно. Харин хоёрдугаар дуопольч үнэн хэрэгтээ өөрийн бүтээгдэхүүний үнээ P22 гэж нэгдүгээр дуопольчийн таамгласнаас өөрөөр тогтоож болох юм. Эцэстээ энэхүү хариу үйлдлүүд нь тэдгээрийн харилцан үйлчлэлийн муруй огтлолцох цэг B – N дээр хүрнэ. Эдгээр дуопольчидын бүтээгдэхүүн нь нэгэн ижил учир тэдгээр нь нэгэн ижил үнэ тогтсон тохиолдолд үнийг дахин өөрчлөхгүй байхыг эрмэлзэнэ. Учир нь хэн нэг нь үнээ дахин бууруулах тохиолдолд зах зээлийг бүхэлд нь эзэмших боломж гарч ирнэ. Зураг 10.4 Бертран – Нэшийн тэнцвэр нь координатын эхээс 45 градусын налуутай гарсан шулуунаар хязгаарлагдах хоёр үнийн орчны нэг үнэд хүрэх цэгээр илэрхийлэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хоёр дуопольчийн ахиуц орлогын хэмжээ ахиуц зардлын хэмжээтэйгээ тэнцүү болдог. Иймээс жишээ нь нэгдүгээр дуопольч хэзээ ч үнээ Р21 хэмжээнд хүргэхгүй, учир нь ашиг нь буурна. байх дээрх нөхцөл нь Бертран – Нэшийн тэнцвэрийн.

18. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 ЭДЖВОРДЫН ЗАГВАР[1] Өмнө үзсэн Курно, Бертран нарын загварууд нь тухайн зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй пүүсүүдийн хувьд үйлдвэрлэлийн цар хүрээний боломж тусгагдаагүй байдаг сул талтай. Үйлдвэрлэгчид нь нэмж зардал гаргахгүйгээр үйлдвэрлэлийн хэмжээг хийт зах зээлийн хэмжээ хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой харагддагаас гадна тэдгээрийн ахиуц болон дундаж зардлын хэмжээ тогтмол байдаг. Мөн дээрх загваруудад үйлдвэрийн цар хүрээний үр ашигт байдал тусгагдаагүй зэрэг сул талтай. Эдгээр сул талуудыг арилгах үүднээс Ф. Эджоурт үйлдвэрлэлийн цар хүрээний хязгаар тавьж өгсөнөөр өөрийн үнийн дуополийн загварыг боловсруулсан[2]. Энэхүү хязгаарыг ахиуц зардлын босоо муруйгаар буюу үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, цар хэмжээнээс илүү нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд л үйлдвэрлэлийн зардал хязгааргүй нэмэгдэнэ гэж үзнэ. Зураг 10.5

19. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Зураг 10.5 – д дуополист бүрийн үйлдвэрлэлийн болмжийн цар хэмжээ нийт зах зээлийн эрэлтийн талыг л хангах чадавартай байна. Энэхүү хэмжээг үйлдвэрлэхэд тухайн бүтээгдэхүүний үнэ үйлдвэрлэлийн ахиуц зардлын хэмжээтэй тэнцүү болно. Зураг 10.5 – д qk – нь нийт гарц Q – ын тал хувийг илэрхийлж байна. Иймээс тухай зах зээл дээр үйл ажиллагаагаа явуулж буй үйлдвэрлэгчид өөрийн бүтээгдэхүүний үнийг ахиуц зардлын хэмжээтэй тэнцүү байхаар тогтоовол тэдгээрийн гарцуудын нийт хэмжээ нь нийт зах зээлийн гарцын хэмжээ болно. Зураг 10.5 – д пүүсүүдийн Р1 = P2 = MC байгаа нь зах зээлийн нийт эрэлтийг Q(P=MC) хангаж чадаж байна.

20. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË P, C D MC D’ e MC A D’ MR D P1 P 0 qk1,2 qk Q1 Q(P=MC) Q Зураг 10.5 Эджвортын дуополийн загвар Микро эдийн засаг lecture-10

21. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË òîî õýìæýýíèé ãàðöûã ¿éëäâýðëýíý. Çóðàã 10.5 Микро эдийн засаг lecture-10 Äóîïîëèéí çàãâàðò íýã ¿éëäâýðëýã÷ íü ¿íýý ºñãºõºä íºãºº ¿éëäâýðëýã÷ íü ¿íýý ºñãºõã¿é õýâýýð õàäãàëñàí òîõèîëäîëä õóäàëäàí àâàã÷èä íü àëü ¿íýý äîîãóóð áàéëãàæ áóé ¿éëäâýðëýã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõ áîëíî. Ãýâ÷ Áåðòðàíû çàãâàðààñ Ýäæâîðäûí çàãâàðûí ÿëãàãäàõ ÿëãàà íü óã çàãâàðò ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí õýí íü ÷ íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí òàëààñ èë¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áîëîìæã¿éä îðøèíî. Ó÷èð íü òýäãýýðèéí ¿éëäâýðèéí öàð õ¿ðýýíèé áîëîìæ õÿçãààðòàé áàéäàã. Èéìýýñ õýðýãëýã÷èä àëü àëü äóîïîëü÷èä õàíäàõ áîëíî. ¯íýý ºñãºñºí õýðýãëýã÷ ¿ëäñýí ýðýëò áîëîõ Q(P=MC) - qk õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýí àøèãàà õàìãèéí èõ áàéëãàõûã ýðìýëçýíý. À öýã äýýð ò¿¿íèé àõèóö çàðäàë àõèóö îðëîãîòîéãîî òýíöýíý. Òóõàéí öýã äýýð ¿éëäâýðëýã÷ íü:

22. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Ýíý ¿åä õî¸ðäóãààð ¿éëäâýðëýã÷ ººðèéí ¿íèéã Ð1 ¿íýýñ àðàé äîîãóóð òîãòîîíî, èíãýñíýýð íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷èéí õýðýãëýã÷èéí íýã õýñãèéã ººðòºº òàòàõûã õè÷ýýíý. Ãýñýí õýäèé ÷ íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷èéí ¿éëäâýðëýëèéí öàð õ¿ðýýíèé áîëîìæîîñ øàëòãààëàí çºâõºí äàðààõ òîî õýìæýýíèé ýðýëòèéí õýñãèéã ë ººðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàíà. Íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷îîñ èë¿¿ õÿìä ¿íýýð çàðñíààð õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷ õî¸ð äàõèí èë¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëæ, àøãèéí õýìæýý íü áàðàã õî¸ð äàõèí íýìýãäýíý. Ýíý ¿åä íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷ ìºí ¿íýý áóóðóóëàõ õàðèó ¿éëäýë õèéæ õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷èéí ¿íýýñ ººðèéí ¿íèéã àðàé áàãààð òîãòîîíî. Ãýõ ìýòýýð ýäãýýð äóîïîëü÷èä íü ¿íýý áóóðóóëñàíààð äàðààõ ò¿âøèí õ¿ðòýë ýíý ¿éë ÿâö ÿâàãäàíà.

23. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 • ÊÀÐÒÅËИЙН[1] ÇÀÃÂÀÐ • Êàðòåë ãýäýã íü ãàçàð ç¿éí áàéðøëààð áîëîí áóñàä èæèë òºñººòýé øèíæ ÷àíàðàà õàðãàëçàí òîäîðõîé çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýí ¿íèéã òîãòîîõ áà çàõ çýýëèéí õóâààí ýçýìøèõýýð òîãòñîí ¿éëäâýðëýã÷äèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýã õýëáýð. Êàðòåëèéí ¿íäñýí 2 òºðºë áàéäàã íü : • Ñàëáàðûí áîëîí íèéò àøãèéã õàìãèéí èõ áîëãîõ çîðèëãî á¿õèé òºâëºðñºí êàðòåë • Çàõ çýýëèéã õóâààí ýçýìøèõ çîðèëãî á¿õèé êàðòåë • ТӨВЛӨРСӨН КАРТЕЛ • Нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг хэд хэдэн үйлдвэр нэгдэн тодорхой зохион байгуулалтайгаар зах зээлийг хуваан эзэмшихээр тогтсон гэж үзье. Энэ талаар авч үзэхийн тулд ахиуц зардлаа, үнэтэйгээ тэнцүү байлгах зарчимыг баримталдаг цөөн тооны томоохон байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулдаг зах зээл байна гэж төсөөлье[2]. Ямар нэгэн салбар дээр n тооны ижил төсөөтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байгууллагын дундаж нийт зардлын болон ахиуц зардлын муруй дүрслэгджээ. Зураг 10.6.

24. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË РС M SATC M M’ Pm P,C G N А AR = MR CK C* K’ F В 0 qk qС q Зураг 10.6.а Квази өрсөлдөөнт байгууллага Микро эдийн засаг lecture-10

25. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Зураг 10.6 – аас харахад салбарын гарцын тоо хэмжээ qс байх тохиолдолд ашиг хамгийн их байх нөхцөл MC = P биелэгдэж байна. Зах зээлийн тэнцвэрт үнэ РС - нь тухайн салбарын эрэлтийн муруй DD (AR=MR), нийлүүлэлтийн муруй S (МС муруйн дээш чиглэсэн хэрчим) – н огтлолцолоор бий болно. Зураг 10.6.б Квази өрсөлдөөнт салбарын нийт гарцын хэмжээ нь зураг 10.6.б – д үзүүлсэнээр QC = nqC болох бөгөөд квази өрсөлдөөнд буй байгууллагын ашиг нь CCPCAB тэгш өнцөгтийн талбайгаар илэрхийлэгдэнэ. Эндээс n тооны нэгэн ижил байгууллагууд нь картелийг үүсгэсэнээр тухайн зах зээл дээр монополь шинжтэй болдог гэж үзье. Зураг 10.6.б

26. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË P,C D S(MCΣ) Pm P E PC D QC = nqC 0 Qm Q MR Зураг 10.6.б Картелийн загвар Микро эдийн засаг lecture-10

27. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Картелийн үйлдвэрлэлийн гарцын оновчтой хэмжээ Qm болон үнэ Pm гэж үзвэл Qm < QC (зураг 10.6.б) бөгөөд тухайн картелийн гишүүн бүрд qk < qC хэмжээний зах зээлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж өгөгдсөн байна (зураг 10.6.а). Энэ qk гарцын хэмжээнд байгууллагын орлогын хэмжээ 0PmМqk буюу харин тухайн байгууллагын ашиг СkPmMF тэгш өнцөгтийн талбайн хэмжээгээр тус тус (зураг 10.6.а) тооцогдоно. Тухайн байгууллагын ашиг хэдийгээр KNAB хэмжээгээр буурах (квази өрсөлдөөнд анх ашиг нь CCPCAB байсан) буурах боловч PCPmMN ба СkСсКF – хэмээнүүдээр өсөж байгаа юм. Байгууллагын ашиг нь илүү өсөж байгаа нь квази өрсөлдөөний байгууллагууд картелд элсэн орох гэсэн сонирхолыг бий болгодог. Ийнхүү байгууллагууд нь картелд элсэн орж нэгдсэн монополь үнэ тогтсон үед картелийн гишүүн бүр өөрт тогтсон зах зээлийн хэмжээг эвдэх гэсэн нууц сонирхолтой болно. Өөрөөр хэлбэл нууцаар q* > qk хэмжээг Рm үнээр борлуулж чадвал түүний ашиг С*РmM’K’ хэмжээтэй болж өсөх юм

28. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Энэ зарчмаар картелийн бусад байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлбэл эцэстээ картел сүйрдэг. Ийм тул картелийн үйл ажиллагааны гол онцлогыг түүний тогтворгүй байдал гэж үздэг. Учир нь зөвшилцсөн байгууллага бүрд ашигаа нэмэгдүүлэх боломж байгаа учир өөрсдийн өмнө хийсэн тохиролцоог хэвээр хадгалах гэж оролдох нь туйлын хэцүү байх нь ойлгомжтой. Түүнчлэн бүлгийн ашиг туйлын нэмэгдэх тохиолдолд энэ үнийг хүлээн зөвшөөрөх болсон хэрэглэгчийн ашиг болон сэтгэл ханамжаа хамгийн их байлгах гэсэн зорилготой зөрчилддөг. ХУГАРÕÀÉ ЭРЭЛТИЙН МУРУЙН ЗАГВАР Хугархай эрэлтийн муруйн загвар нь îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð õàòóó òîãòñîí ¿íèéã äàãàí ìºðääºã òóõàé çàãâàð þì. Çóðàã 10.7

29. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË d MC1 A Ð MC0za MC2 F 0 q q MR Çóðàã 10.7 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàð Микро эдийн засаг lecture-10

30. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Çóðàã 10.7 – ä ¿ç¿¿ëñýíýýð òîäîðõîé öàã õóãàöààíä îëèãîïîëü÷ q òîî õýìæýýíèé ãàðöûã Ð ¿íýýð áîðëóóëàõ áîëñîí ãýæ ¿çüå. Îëèãîïîëü÷ íü ¿íýý áóóðóóëàí áîðëóóëàëòûí òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð àøãàà íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãî òàâèõàä ºðñºëäºã÷èä íü ìºí äàãàí áóóðóóëñàíààð òóõàéí îëèãîïîîëü÷èéí àøèã òºäèéëºí íýìýãäýõ áîëîìæã¿é áîëíî ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èéìýýñ îëèãîïîëü÷èéí õóâüä íýãýíò íî¸ðõñîí ¿íýý áóóðóóëàõã¿é áàéõûã ýðìýëçäýã. Õàðèí îëèãîïîëü÷èä íü ººðñäèéí ¿éëäâýðëýæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, ñàâ áàãëàà áîîäîë, çàãâàð, çàð ñóðòàë÷èëãàà, ¿éë÷èëãýý çýðãýý ñàéæðóóëàõ çàìààð ºðñºëääºã. Õàðèí îëèãîïîëü÷ íü ¿íýý ºñãºâºë, ºðñºëäºã÷èä íü ¿íýý äàãàæ ºñãºõã¿é áàéñíààð òóõàéí îëèãîïîëü÷èéí õýðýãëýã÷äèéã ººðòºº òàòàõ áîëíî. Ýíäýýñ îëèãîïîëü÷èéí ýðýëòèéí ìóðóé (A öýãèéí îð÷èì íóãàðàëò ¿¿ñíý.) ººð ººð íàëàëòòàé áîëîõ áºãººä çóðàã 10.7 – ààñ õàðàõàä ýðýëòèéí ìóðóéí dA õýð÷èìèéí íàëàëò áàãà õàðèí ÀD õýð÷èìèéíõ èë¿¿ áîñîî õýëáýðòýé áàéíà. Ýðýëòèéí ìóðóéí íàëàëò õýðýãëýã÷èéí òààøààëààñ ãàäíà òóõàéí ï¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààíä ºðñºëäºã÷ îëèãîïîëü ï¿¿ñ¿¿äèéí ¿ç¿¿ëýõ ýñðýã ¿éë÷ëýëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

31. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Çóðàã 10.7 – ä À öýã äýýðõ q òîî õýìýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä dBCFG àõèóö îðëîãûí ìóðóé íü BF õýð÷èìýýð òàñàð÷ýý. Ýðýëòèéí ìóðóéí dA õýð÷èìä dB àõèóö îðëîãûí ìóðóé, õàðèí ýðýëòèéí ìóðóéí AD õýð÷èìä FMR ìóðóé õàìààðíà. Îëèãîïîëü÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý Ð, ãàðöûí òîî õýìæýý q áàéõàä àõèóö çàðäëûí ìóðóé ÌÑ0 - íü BF òàñàðõàéãààð àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR – ã îãòîëæ áàéíà. BF òàñàðõàéí õýñýãò àõèóö çàðäëûí õýìæýý ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð èõñýõ áóþó áóóðàõ ¿åä îëèãîïîëü÷èéí îíîâ÷òîé ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý, ¿íý àëü íü ÷ ¿ë ººð÷ëºãäºíº. Æèøýý íü õºäºëìºðèéí öàëèí õºëñíèé õýìæýý íýìýãäñýí ãýæ ¿çâýë àõèóö çàðäëûí õýìæýý ÌÑ1 áîëæ, áóóðâàë ÌÑ2 áîëíî. ÕÓÃÀÐÕÀÉ ÝÐÝËÒÈÉÍ ÌÓÐÓÉÍ ÇÀÃÂÀÐÒ ÎÍÎÂ×ÒÎÉ ÒÎÎ ÕÝÌÆÝÝ ÁÀ ¯ÍÈÉÍ ªªÐ×˪ËÒ Çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí õýìæýý íü ¿éëäâýðëýëèéí îíîâ÷òîé òîî õýìæýýíä õýðõýí íºëººëºõèéã àâ÷ ¿çüå. Çóðàã 10.8

32. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË d1 d A A1 P B MC B1 F1 F 0 q* q1 q MR1 MR Çóðàã 10.8 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò îíîâ÷òîé òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëò Микро эдийн засаг lecture-10

33. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Îëèãîïîëèéí õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóé dAD áàéðëàëààñ ç¿¿í ãàð òèéø d1A1D1 áàéðëàë ðóó øèëæèõýä àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR – MR1 – ð¿¿ øèëæèíý. Çóðàã 10.8 Ýíý òîõèîëäîëä BF òàñàðõàé õýñýã ìºí ë øèëæèõ áîëîâ÷ àõèóö çàðäëûí ìóðóé ÌÑ àõèóö îðëîãûí òàñàðõàé õýñãýýð îãòëîõ áîëíî. Èéìýýñ îëèãîïîëèéí ¿íý Ð õýâýýð ¿ëäýæ õàðèí ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýý q* – ýýñ q1 áîëîí ºñ÷ áàéíà. Èéíõ¿¿ îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð ýðýëò ºñññºíººð ¿íý õýâýýð ¿ëäýí õàðèí òîî õýìæýý ºñäºã. Çóðàã 10.8 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò àõèóö çàðäëûí ìóðóé ÌÑ äýýø áóþó äîîø øèëæèí àõèóö îðëîãûí MR ìóðóéí òàñðàëòûí õ¿ðýýíýýñ äàâæ ãàðñàí òîõèîëäîëä ë îëèãîïîëü÷èéí ¿íýä ººð÷ëºëò îðíî ãýæ ¿çäýã. Èéì òîõèîëäîëûã çóðàã 10.9 – ä ¿ç¿¿ëüå. Ýíä ÌÑ ìóðóé ç¿¿í äýýø øèëæèëò õèéí ÌÑ1 àõèóö çàðäëûã áèé áîëãîæýý. Ýíý ¿åä ¿íý Ð îíîâ÷òîé ¿íèéí õýìæýýã òîäîðõîéëæ ÷àäàõã¿é, ó÷èð íü ýíý òîõèîëäîëä àõèóö çàðäëûí ÌÑ1 ìóðóé àõèóö îðëîãûí MR1 ìóðóéí îãòëîëöîëîîð èëýðõèéëýãäýõ ¿íý íü Ð ¿íýýñ èõ Ð1 ¿íý áàéíà. Çóðàã 10.9

34. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË d MC1 A1 P1 A P MC B B1 D D1 F1 F q 0 q1 q MR MR1 Çóðàã 10.9 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò îíîâ÷òîé ¿íèéí ººð÷ëºëò Микро эдийн засаг lecture-10

35. ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË Микро эдийн засаг lecture-10 Çóðàã 10.9 – ààñ qq1 òîî õýìæýýíèé õîîðîíä ÌÑ1 > MR1 áàéãàà ó÷èð îëèãîïîëü÷ íü àøãàà íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä çàõ çýýëèéí íýã õýñýã õýðýãëýã÷ýý àëäàæ ¿íýý íýìýí Ð1 áîëãîæ áàéíà. Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí ýíýõ¿¿ çàãâàð íü íýãýí õýñýã îëèãîïîëèéí åðºíõèé çàãâàðûí õýìæýýíä ºðñºëäºæ áàéñàí áîëîâ÷ ºíººã õ¿ðòýë ýíý çàãâàðûã ø¿¿ìæëýã÷èä òóñ çàãâàðûã ýðñ ýñýðã¿¿öñýýð áàéäàã. Õàðèí çºâõºí ººðèéí ºðñºëäºã÷èéíõºº òàëààð ÿìàð ÷ ìýäýýëýëã¿é áàéãàà îëèãïîëü÷èéí õóâüä ë àøèãëàãäàæ áîëîõ þì ãýæ ¿çäýã áàéíà.

36. Анхаарал тавьсанд баярлалаа Микро эдийн засаг End of lecture – 10