بسم الله الرحمن الرحیم حقوق و تکالیف مصرف کننده در تجارت الکترونیک

1. بسم الله الرحمن الرحیم حقوق و تکالیف مصرف کننده در تجارت الکترونیک استاد محترم: جناب آقای دکتر فیضی دانشجویان: گلسا حق پرست مولود رضانیا نیمسال اول 93-92

2. فهرست • مقدمه • مفهوم مصرف کننده • نگرانی های مصرف کننده • ضرورت حمایت از مصرف کننده • حقوق مورد حمایت مصرف کننده • مستثنیات حمایت از مصرف کننده • ضمانت اجرای نقض حقوق مصرف کننده • تکالیف مصرف کننده • نتیجه گیری

3. مقدمه يكی از دغدغه های اصلی و هميشگی قانونگذاران در زمینه مبادلات تجاری، رعايت حقوق مصرف كنندگان است. به واسطه عدم نظارت بر فعاليت های تجاری در فضای اينترنت، زمينه برای سوء استفاده كنندگان و قانون شكنان بیش تر مهیاست. از اين رو در تمام قوانين مربوط به تجارت سنتی و الكترونيكی، حمایت هایی در جهت حفظ حقوق مصرف كنندگان پيش بينی شده است. عدم رعايت حقوق مصرف كننده در بسياری موارد وصف مجرمانه پيدا می كند و متخلف يا متخلفين در صورتی كه مرتكب جرائم سنگين تری نشده باشند، به جزای نقدی محكوم خواهند شد. قانونگذاران در اغلب موارد برای جبران نابرابری هايی كه ميان مصرف كنندگان و فروشندگان و ارائه دهندگان كالا و خدمات وجود دارد، تبعيضات و استثنائاتي به نفع مصرف كنندگان در نظر مي گيرند. در قانون تجارت الکترونیک ایران نیز مقرراتی در زمینه حمایت از حقوق مصرف کننده گنجانده شده است. در مقابل در قانون ایران هیچ فصل مجزایی به تکالیف مصرف کننده اختصاص داده نشده است و تنها با توجه به مفاهیم موجود در برخی مواد این قانون می توان تکالیفی را برای مصرف کننده بر شمرد.

5. منابع بین المللی • اصول حقوقی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی سازمان ملل متحد در حمایت از مصرف کننده الکترونیکی. از جمله: • شفافیت حمایت • عادلانه بودن روند تبلیغات • پیش بینی جبران خسارت • حفظ حریم خصوصی و ... • کنوانسیون وین راجع به بیع بین المللی کالا • کنوانسیون 2005 سازمان ملل متحد • قانون نمونه آنسیترال راجع به تجارت الکترونیک

6. منابع منطقه ای • کنوانسیون رم 1980 راجع به قانون حاکم بر تعهدات قراردادی. • دستورالعمل مورخ 20 دسامبر 1985 راجع به حمایت از مصرف کننده در قراردادهای منعقده خارج از محل تجاری فروشنده. • دستورالعمل مورخ 5 آوریل 1993 راجع به شروط غیرمنصفانه در قراردادهای مصرف کننده. • دستورالعمل مورخ 20 مه 1997 راجع به حمایت از مصرف کننده در قرادادهای از راه دور. • دستورالعمل مورخ 16 فوریه 1998 راجع به حمایت از مصرف کننده در زمینه اعلام قیمت کالاهای پیشنهادی به مصرف کننده. • دستورالعمل مورخ 25 می 1999 راجه به جنبه های مسلم فروش کالاهای مصرفی و ضمانت نامه های مرتبط. • دستورالعمل شورای اروپا در 22 دسامبر 2000 راجع به صلاحیت قضایی و شناسایی و اجرای احکام در امور مدنی و تجاری. • دستورالعمل مورخ 23 سپتامبر 2002 راجع به ارائه خدمات مالی از راه دور به مصرف کننده. • دستورالعمل مورخ 23 آوریل 2008 راجع به قراردادهای اعتباری مصرف کنندگان.

7. قوانین ملی • قانون تجارت الکترونیک 1382 • آیین نامه اجرایی ماده 48 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 هیات وزیران • قانون حمایت از مصرف کنندگان خودرو 1386 • قانون حمایت از مصرف کنندگان 1388

8. مفهوم مصرف کننده قوانین داخلی: • بند 5 ماده 1 قانون حمایت از مصرف کنندگان خودرو: مصرف کننده الکترونیکی عبارت است از هر شخص حقیقی و حقوقی که خودرو را برای استفاده شخصی یا عمومی در اختیار دارد. • قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان: هر شخصی حقیقی یا حقوقی که کالا یا خدمات را خریداری می کند. • قانون تجارت الکترونیک:هر شخصی است که به منظوری جز تجارت یا شغل حرفه ای اقدام می کند.

9. مفهوم مصرف کننده قوانین بین المللی: در مقررات بین المللی بر خلاف قانون ایران حمایت از مصرف کننده در اصل شامل اشخاص حقیقی می شود و اشخاص حقوقی به جز در موارد خاص شامل این حمایت نمی شوند.

10. نگرانی های مصرف کننده 1. رویه های غیر منصفانه 2. ارائه نامناسب اطلاعات 3. شروط قرارداد 4. پرداخت هزینه های کالا 5. نحوه تایید یا انصراف از قرارداد 6. امکان فریب و تقلب 7. از دست دادن اطلاعات و حریم خصوصی

11. ضرورت حمایت از مصرف کننده آنچه حمایت از مصرف کننده را برای ما ضروری جلوه می دهد دو عنصر مهم است: 1. ضعف مصرف کننده 2. برتری اقتصادی و تخصصی تامین کننده

13. یک: حق داشتن اطلاعات کامل • اطلاعات مقدماتی (ماده 33 قانون تجارت الکترونیکی) • اطلاعات تکمیلی (ماده 34 قانون تجارت الکترونیکی)

14. اطلاعات مقدماتی الف – مشخصات فني و ويژگي هاي كاربردي كالا و يا خدمات. ب- هويت تامين كننده، نام تجاري كه تحت آن نام به فعاليت مشغول مي باشد و نشاني وي. ج- آدرس پست الكترونيكي، شماره تلفن و يا هر روشي كه مشتري در صورت نياز بايستي از آن طريق با فروشنده ارتباط برقرار كند. د- كليه هزينه هائي كه براي خريد كالا بر عهده مشتري خواهد بود. (از جمله قيمت كالا و يا خدمات، ميزان ماليات، هزينه حمل، هزينه تماس) ه- مدت زماني كه پيشنهاد ارائه شده معتبر مي باشد. و- شرايط و فرآيند عقد از جمله ترتيب و نحوه پرداخت، تحويل و يا اجرا، فسخ، ارجاع خدمات پس از فروش.

15. اطلاعات تکمیلی الف – آدرس محل تجاري يا كاري تامين كننده براي شكايت احتمالي. ب – اطلاعات راجع به ضمانت و پشتيباني پس از فروش. ج – شرايط و فراگرد فسخ معامله به موجب مواد 37 و 38 اين قانون. د- شرايط فسخ در قراردادهاي انجام خدمات.

16. دو: حق انصراف مصرف کننده • ماده 37 قانون تجارت الکترونیکی: • در هر معامله از راه دور مصرف كننده بايد حداقل هفت روز كاري، وقت براي انصراف (حق انصراف) از قبول خود بدون تحمل جريمه و يا ارائه دليل داشته باشد. تنها هزينه تحميلي بر مصرف كننده هزينه باز پس فرستادن كالا خواهد بود.

19. موارد فقدان حق انصراف آیین نامه اجرایی ماده 38 الف - در مورد خدمات، درصورتي که با توافق مصرف کننده ارايه آن قبل از پايان هفت روز کاري شروع شده باشد. ب - ارائه خدمات براي تحويل مواد غذايي يا ساير کالاهايي که مورد مصرف روزانه دارند. ج - کالا يا خدماتي که قيمت آنها توسط نوسانات بازارهاي مالي تعيين مي شود و خارج از اختيار تأمين کننده است. د- کالاهاي ساخته شده با مشخصات فردي مصرف کننده که به طور واضح جنبه شخصي دارند يا اينکه به دليل طبيعت آنهانمي توانند بازپس داده شوند و يا اينکه به سرعت قابليت فساد وخرابي دارند. ه - نوارهاي صوتي و تصويري و نر مافزارهاي رايانه اي بسته بندي شده که به وسيله مصرف کننده باز شده باشند. و- روزنامه، نشريه و مجلات مطابق تعريف قانون مطبوعات.

20. سه: حق عودت دادن کالا و خدمات • ماده 41 قانون تجارت الکترونیکی • در صورتي كه تامين كننده، كالا يا خدمات ديگري غير از موضوع معامله يا تعهد را براي مخاطب ارسال نمايد، كالا و يا خدمات ارجاع داده مي شود و هزينه ارجاع به عهده تامين كننده است. كالا يا خدمات ارسالي مذكور چنانچه به عنوان يك معامله يا تعهد ديگر از سوي تامين كننده مورد ايجاب قرار گيرد، مخاطب مي تواند آن را قبول كند.

21. چهار: لزوم رعایت انصاف و عدالت در قراداد و شیوه تبلیغات • مواد 50 تا 57 ق.ت.ا الف. خودداری تامین کنندگان از ارتکاب فعل یا ترک فعلی که به مشتبه شدن یا فریب مخاطب منتهی شود. ب. خودداری از به خطر انداختن سلامت افراد. ج. ارائه اطلاعات دقیق، صحیح و روشن درباره کالا و خدمات مورد تبلیغ. د. مشخص بودن هویت شخص یا بنگاه ذی نفع در تبلیغ. ه. خودداری تامین کنندگان از سوء استفاده از ویژگی های معاملات الکترونیکی برای پنهان کردن هویت یا محل کسب خود. و. تبلیغ و بازاریابی برای کودکان و نوجوانان بر اساس ضوابط ناظر بر آن ها.

22. مستثنیات حمایت از مصرف کننده الکترونیکی • ماده 42: • فهرست خدمات مالی در ماده 79 قانون. • معاملات راجع به فروش اموال غیر منقول. • خرید از ماشین های مستقیم کالا و خدمات. • معاملات با استفاده از تلفن عمومی. • معاملات راجع به حراجی ها. • آیین نامه ماده 79: • خدمات مربوط به امور بیمه ای. • خدمات بیمه ای. • خدمات سایر موسسات مالی و اعتباری. • ماده 47

23. ضمانت اجرای نقض حقوق مصرف کننده قانون‌گذار در مواد 69 تا 76 ضمانت اجرای نقض حقوق انحصاری مصرف کننده را پیش بینی کرده است. این ضمانت اجراها در خصوص نقض حقوق مصرف کننده و قواعد تبلیغ محدود به جزای نقدی شده است. مواد 69 و 70.

24. تکالیف مصرف کننده: • رعایت شرایط مقرر فی مابین • پرداخت کلیه ی هزینه هایی که برای خرید کالا بر عهده دارد. (بند د ماده 33) • اعمال حق انصراف ظرف مهلت تعیین شده (ماده 37) • هزینه باز پس فرستادن کالا و خدمات در حق انصراف (ماده 37) • عدم بهره برداری از کالاهای خریداری شده ظرف مهلتی که حق عودت و یا انصراف کالا و خدمات برای مصرف کننده وجود دارد.

25. نتیجه گیری قانونگذار ایران، هم سو با قوانین و مقررات بین المللی برای حمایت از حقوق طرف ضعیف تر در قراردادهای الکترونیک سعی کرده است مقرراتی را تدوین کند تا اثر موقعیت برتر تأمین کننده را از این طریق خنثی سازد. این مقررات در قالب چهار دسته حقوق مورد حمایت از مصرف کننده (حق داشتن اطلاعات کامل، حق انصراف مصرف کننده، حق عودت دادن کالا و خدمات، لزوم رعایت انصاف و عدالت در قرارداد و شیوه تبلیغات) مورد پیش بینی قرار گرفته است و برای نقض آن ها نیز ضمانت اجراهایی پیش بینی شده است. با توجه به ویژگی هاي فضاي مجازي و استفاده از این فضا براي انجام تجارت الکترونیکی و تفاوت هاي تبلیغات در فضاي مجازي با تبلیغات در دنیاي واقعی، علاوه بر استفاده از قواعد کلی مزبور، وجود مقررات خاص راجع به تبلیغات در فضاي مجازي و مشخص کردن و تصویب ضوابطی دقیق تر در فضاي مجازي ضرورت دارد. به علاوه نیازمند مقررات صریحی در خصوص تکالیف مصرف کننده می باشیم، چرا که در قوانین مختلف با سکوت در این موارد روبرو هستیم.

26. منابع کتب: زركلام، ستار، حقوق تجارت الكترونيك، موسسه مطالعات و پژوهشهاي حقوقي، چاپ دوم،1390. احمدي، حسين، تجارت الكترونيك، چاپ اول، انتشارات مركز آموزش و تحقيقات صنعتي، تهران، 1388. مصطفی السان، حقوق تجارت الکترونیکی، چاپ اول، سمت، تهران، 1391.

27. منابع مقالات: پورسید بهزاد، قانون تجارت الکترونیک و نوآوری های آن ، مجله حقوقی و قضائی دادگستری، شماره 59. بختیاروند مصطفی، انعقاد قرارداد الکترونیک و حمایت از مصرف کننده. آزادی پور جعفر، قواعد حقوقی حمایت از مصرف کننده در تجارت الکترونیک. مقامی نیا محمد، نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی و ویژگی های آن، فصلنامه دانش حقوق مدنی، شماره اول. زندی محمدرضا، حمایت کیفری از حقوق مصرف‌کننده در قانون تجارت الکترونیکی.