ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

1. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Ύπνε μου κι έπαρέ μου το Κοιμήσου που να κάθεσαι κι η μοίρα σου να υφαίνει και το καλό σου ριζικό να κουβαλεί να φέρνει.

2. Εισαγωγή • Στο μάθημα των κειμένων νεοελληνικής λογοτεχνίας ασχοληθήκαμε στην τάξη με το δημοτικό τραγούδι- νανούρισμα «ύπνε μου κι έπαρέ μου το». Μέσα στο νανούρισμα αναφέρεται η μοίρα και το καλό ριζικό. • Η ομάδα μας ανέλαβε να αναζητήσει πληροφορίες για τις παραπάνω έννοιες. Έτσι χωριστήκαμε σε υποομάδες και η καθεμιά ανέλαβε ένα κομμάτι της εργασίας. • Η πρώτη ασχολήθηκε με τη μυθολογική ερμηνεία της μοίρας. Η δεύτερη με τη μοίρα στη λαϊκή μας παράδοση , η τρίτη συνέλεξε παροιμίες, φράσεις και τραγούδια όπου συναντάμε τη μοίρα. • Πολύ σημαντική στάθηκε η βοήθεια μιας γιαγιάς από τον τόπο μας, που μας είπε ένα παραμύθι σχετικό με τις μοίρες και μια τοπική δοξασία. • Παρακάτω μπορείτε να απολαύσετε το αποτέλεσμα της δουλειάς μας.

3. Η μοίρα • Η λέξη "μοίρα" παράγεται από το ρήμα μοιράζω. • μοίρα είναι το μερίδιο, το μέρισμα, αφού οι πρόγονοι μας πίστευαν ότι οι Μοίρες καθόριζαν τη ζωή, το θάνατο όλα τα καλά και τα άσχημα που συνέβαιναν σε κάθε άνθρωπο. • Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πολύ στις Μοίρες και στην Ειμαρμένη (το ριζικό)

4. Οι μοίρες στη μυθολογία • Οι μοίρες στη μυθολογία αναφέρονται ως τρεις θεότητες, κόρες της Νύχτας ή του Δία και της Θέμιδας ( Ησίοδος). • Παριστάνονταν ως τρεις γυναίκες που κλώθουν. • Η κλωστή που κρατούν στα χέρια τους, συμβολίζει την ανθρώπινη ζωή, δείχνοντας έτσι πόσο μικρή και αδύναμη μπορεί αυτή να είναι.

5. Οι μοίρες στη μυθολογία • η πρώτη μοίρα, η Κλωθώ, γνέθει το νήμα της ζωής και το ξετυλίγει σιγά-σιγά • παρουσιάζεται ως η νεότερη από τις τρεις και κρατά την ηλάκατη(ρόκα) και κάποιες φορές και το αδράχτι • συμβολίζει το παρόν

6. Οι μοίρες στη μυθολογία • Η δεύτερη, η Λάχεση, μοιράζει τους κλήρους και καθορίζει τι θα «λάχει» στον καθένα, το γραφτό, την ειμαρμένη του κάθε ανθρώπου • παρουσιάζεται να κρατά αδράχτι, την άτρακτο ,και τυλίγει σιγά σιγά το νήμα που ξετύλιγε η Κλωθώ • Κάποιες φορές παρουσιάζεται να κρατά ζυγαριά και να ζυγίζει τη ζωή ώστε να βρίσκεται πάντα σε ισορροπία • συμβολίζει το μέλλον

7. Οι μοίρες στη μυθολογία • η τρίτη μοίρα, η Ατροπός, κόβει απότομα, όταν έρθει η ώρα, το νήμα της ζωής των ανθρώπων με το ψαλίδι της • παρουσιάζεται ως η πιο γριά και άσχημη που κρατά ψαλίδια • αναφέρεται και ως Αδράστεια, διότι κανένας δεν μπορεί να αποδράσει από όσα εκείνη ορίζει • συμβολίζει το παρελθόν

8. Οι μοίρες στη μυθολογία • Στη μυθολογία αναφέρεται ότι οι Μοίρες βοήθησαν το Δία κατά Γιγαντομαχία. • Σκηνή από την Γιγαντομαχία. Εικονίζεται η Μοίρα, μόνιμη βοηθός του Δία στη Γιγαντομαχία, να αρπάζει ένα τερατόμορφο Γίγαντα από τα μαλλιά και εκείνος να προσπαθεί να απελευθερωθεί. • (Βόρειος ζωοφόρος του Βωμού του Διός στην Πέργαμο, «Μουσείο Περγάμου», Βερολίνο).

9. Οι μοίρες στην αρχαία Ελλάδα • Οι πρώτες αντιλήψεις για τις Μοίρες, που συναντάμε στον Όμηρο, είναι ότι αποτελούν όργανα των θεών και κυρίως του Δία (μοιραγέτης). • Οι θεοί μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα των ανθρώπων, δεν το κάνουν όμως, για να μη διαταράξουν την αρμονία και την τάξη του κόσμου.

10. Οι μοίρες στην αρχαία Ελλάδα • Αργότερα τον 7οπ.Χ. αι. οι μοίρες δεν εμφανίζονται πια ως όργανα που εκτελούν τη βούληση των θεών, αλλά έχουν και δικές τους αρμοδιότητες και ρόλους (Ησίοδος) • Οι μοίρες συγκρούονται με τους θεούς για την εξουσία στην ανθρώπινη ζωή • Σε μεταγενέστερες εποχές βρίσκουμε περιπτώσεις όπου τα γραμμένα αλλάζουν από τους Θεούς.

11. Οι μοίρες στην αρχαία Ελλάδα Οι ρόλοι που απέκτησαν με τον καιρό είναι πολλοί: • Ως κόρες της Νύχτας μοιράζουν τα καλά και τα κακά, μα και καταδιώκουν τους θεούς κι ανθρώπους για τα εγκλήματά τους, μέχρι να τους εκδικηθούν και να τους τιμωρήσουν με τρόπο φοβερό. Από την άποψη αυτή, συνδέονται με τις Ερινύες, που επίσης είναι αδίστακτες τιμωροί των ανθρώπων • Ως κόρες του Δία και της Θέμιδας είναι δυνάμεις καλοπροαίρετες, ουράνιες και φωτεινές, που λαμπρύνουν με την παρουσία τους σημαντικά γεγονότα, όπως η ίδρυση των Ολυμπιακών αγώνων και είναι θεότητες της ευτυχίας και της ευλογίας.

12. Οι μοίρες στην αρχαία Ελλάδα • Έχουν σχέση με τη γέννηση και παρουσιάζονται ως βοηθοί σε πολλές γέννες (όπως του Ασκληπιού) • Έχουν σχέση με το γάμο, ως θεότητες ευγονίας και ευτυχίας. • Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, όμως, πίστευαν πως οι μοίρες ήταν δύο ή και μία, όπως για παράδειγμα συνέβαινε στο Μαντείο των Δελφών, όπου λάτρευαν μόνο τη Μοίρα της Γέννησης και τη Μοίρα του θανάτου.

13. Οι μοίρες στην αρχαία Ελλάδα • Πίστευαν πως το νήμα της ζωής το έγνεθαν οι Μοίρες δύο φορές κατά τη διάρκεια της ζωής. Μία κατά τη γέννηση και μία κατά το γάμο, γιατί ήταν δύο γεγονότα σημαντικά. • Στην αρχαία Αθήνα, όταν μια κοπέλα γινόταν νύφη, πρόσφερε τις κοτσίδες της στις Μοίρες και οι γυναίκες ορκίζονταν στο όνομά τους. • Συνήθιζαν να τις λατρεύουν κάποτε μαζί με θεότητες σχετικές με τον τοκετό, όπως η Άρτεμη και η Ειλειθυία (που φέρνει τους πόνους της γέννας).

14. Αναφορές στις Μοίρες στα αρχαία ελληνικά κείμενα Όμηρος, Οδύσσεια: • Στην ε ραψωδία ο Ερμής ζητά από την Καλυψώ να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα, γιατί αυτό ζητά ο Δίας και η μοίρα του ήρωα δεν του γράφει να πεθάνει εκεί. • «Γιατί δεν είναι το γραφτό του ν’ αφανιστεί εδώ πέρα, τόσο μακριά από τους δικούς του· είναι της μοίρας του να ξαναδεί δικούς και φίλους, να φτάσει στο ψηλό παλάτι του, το χώμα να πατήσει της πατρίδας του.»

15. Αναφορές στις Μοίρες στα αρχαία ελληνικά κείμενα Όμηρος, Ιλιάδα: • Στη Ζ ραψωδία ο Έκτορας μιλώντας στην Ανδρομάχη, τη γυναίκα του, αναφέρεται στη μοίρα: « Αγαπητή, μη θέλεις τόσο δι’ εμέ να θλίβεσαι, στοχάσου ότι στον Άδη δεν θα με στείλει άνθρωπος η ώρα μου πριν φτάσει˙ και άνθρωπος άμα γεννηθεί, είτε γενναίος είναι είτε δειλός, δεν δύναται τη μοίρα ν’ αποφύγει». • Έκτορας: στη μονομαχία με τον Αχιλλέα η Αθηνά βάζει τη μοίρα του θανάτου τους στη ζυγαριά και βαραίνει του Έκτορα.

16. Αναφορές στις Μοίρες στα αρχαία ελληνικά κείμενα Όμηρος: • Νέστορας: έζησε πολλά χρόνια ευτυχισμένος και είναι το ιδανικό της ζωής χάρη στην εύνοια της Μοίρας. • Αχιλλέας: γνωρίζει τη Μοίρα του από τη μητέρα του Θέτιδα και βρίσκεται σε δίλλημα ποια ζωή να επιλέξει. • Σαρπηδόνας: Τρώας ήρωας, γιος του Δία. Ο πατέρας του, αν και μπορεί να αποτρέψει το θάνατό του από τον Πάτροκλο, δεν το κάνει για να μη διαταράξει την τάξη του κόσμου.

17. Η Μοίρα στη λαϊκή παράδοση • Όταν λέμε μοιρολατρία, εννοούμε τη βαθιά πίστη του λαϊκού ανθρώπου στην ύπαρξη της μοίρας και μάλιστα, πολύ συχνά, στον πληθυντικό αριθμό (στις μοίρες). • Τις Μοίρες τις συναντάμε μέχρι σήμερα στη λαϊκή μας παράδοση: είναι πάντα τρεις γυναίκες, συνήθως γριές, που γνέθουν για τον καθένα το νήμα της ζωής μέχρι να τελειώσει το μαλλί ή να κοπεί απότομα.

18. Η Μοίρα στη λαϊκή παράδοση • Οι άνθρωποι πιστεύουν πως οι Μοίρες μοιάζουν με « γριές, αλόγες και ξεκουτιάρες» που περνούν και μοιραίνουν το παιδί και μένουν τριγύρω του να « μελετούν το ριζικό του». • Άλλου εμφανίζονται να γνέθουν, να τυλίγουν- «κάθε τυλιξιά και χρόνος» και να κόβουν το νήμα της ζωής.

19. Η Μοίρα στη λαϊκή παράδοση • Μέσα στις τρεις πρώτες ημέρες από τη γέννηση ενός παιδιού, θα περάσουν οι «Μοίρες» να το μοιράνουν. • Επειδή όμως οι άνθρωποι δε γνωρίζουν την ακριβή ώρα που θα επισκεφτούν το παιδί οι μοίρες, πρέπει να προετοιμαστούν για να τις καλοπιάσουν. • Έτσι για τις τρεις αυτές πρώτες μέρες βάζουν γύρω από το παιδί διάφορα γλυκά για να τις γλυκάνουν και διάφορα χρηστικά αντικείμενα που θα ήθελαν οι γονείς να αποκτήσει το παιδί όταν μεγαλώσει. • Αλλού αναφέρεται πως την έβδομη μέρα από τη γέννηση ενός παιδιού οι γονείς βάζουν «μέλι, τρία κουταλάκια, τρία νεροπότηρα και τρεις καρδιές από αμύγδαλο». Οι μοίρες, μόλις μπουν στο σπίτι τρώνε τα καλούδια, γλυκαίνονται και «μοιραίνουν» καλά το παιδί.

20. Λαϊκές δοξασίες για τη Μοίρα • Η γιαγιά Αγγελική από τα Δουμπιά μας αφηγήθηκε πως την τρίτη μέρα της γέννησης ενός παιδιού το επισκέπτονταν οι τρεις μοίρες. • Ήταν τρεις νέες κοπέλες, ντυμένες με φορέματα διαφορετικού χρώματος. Η μία με λευκό, η άλλη με κόκκινο και η τρίτη με μαύρο ρούχο. • Και οι τρεις κρατούσαν από μια λεπτή πυρωμένη βέργα. • Αυτή με το λευκό φουστάνι σημάδευε το παιδί στον πισινό του. Τότε έλεγαν πως το παιδί θα ζούσε μια ζωή ευτυχισμένη και θα πέθαινε σε μεγάλη ηλικία. • Αν το παιδί το σημάδευε αυτή με το κόκκινο φόρεμα, θα το σημάδευε στην πλάτη. Τότε το παιδί θα ζούσε μια δύσκολη και βασανισμένη ζωή, αλλά κι αυτό θα πέθαινε σε μεγάλη ηλικία. • Τέλος, αν το παιδί το σημάδευε η μοίρα με το μαύρο φόρεμα, θα το σημάδευε στα χείλη. Τότε το παιδί θα πέθαινε πολύ νέο.

21. Μια φορά κι έναν καιρό…Ένα παραμύθι της γιαγιάς Αγγελικής για τις μοίρες Πριν πολλά - πολλά χρόνια, παιδί μ’, ένα σπιτικό κάπου στην ορεινή Χαλκιδική είχε χαρά. Μεγάλη χαρά! Μόλις είχε φέρει στον κόσμο το πρώτο της παιδί η κυρά του σπιτιού. Ο σπιτονοικοκύρης χαρούμενος κερνούσε συγγενείς και φίλους. Μόλις είχε αποκτήσει ένα υγιέστατο και πανέμορφο κοριτσάκι. Τον πείραζαν οι φίλοι του: -Δεν ήρτ’ η γιος! - Άιντε βρε, καλύτιρου του κουρίτσ’. Αυτό θα σι δώσ’ κι ένα πουτήρ’ νιρό σα δε θα μπουρείς! Ενώ η γιος; Η γιος σα τρανέψ’ μο θα σι αγρέβ! Το γλέντι ήταν τρικούβερτο. Τρις μέρες κερνούσε ο ευτυχής πατέρας. Το βράδυ της τρίτης μέρας, εκεί που χαίρονταν και συζητούσαν όλοι μαζί, ξαφνικά ο σπιτονοικοκύρης βλέπει στην πόρτα της αυλής του έναν ξένο. Πλησιάζει και αμέσως γνωρίζει τον παλιό, καλό του φίλο που πέρασαν μαζί όλη τη στρατιωτική τους θητεία. -Καλώς τουν, έλα πέρασι. Κουρασμένος δείχν’ς, του λέει. -Είμαι από ταξίδ’ και γυρνώ στου χωριό μ’ , μα μι πήρ’ η νύχτα. - Εδώ θα μείν’ςαπόψι. Δεν ακούω τίποτα. Μόλις έγινα πατέρας! - Αμ, τότε δε σε χαλάω το χατήρ. Απόψι μένω εδώ και φεύγω αύριο μι του καλό, απάντησε χαρούμενος ο φίλος.

22. Μια φορά κι έναν καιρό…Ένα παραμύθι της γιαγιάς Αγγελικής για τις μοίρες Ο νοικοκύρης τον πήρε πάνω στο σπίτι, τον περιποιήθηκε, τον τάισε και, σαν ήρθε η ώρα για τον ύπνο, τον έβαλε στον οντά των φιλοξενούμενων να κοιμηθεί. Αυτός ο οντάς ήταν πλάι στην κάμαρα του μωρού. Κάποια στιγμή όλοι κοιμήθηκαν , απόλυτη ησυχία στο σπίτι. Τότε ο φίλος μας ακούει, σα μέσα στον ύπνο του: -Η κοπέλα μόλις γίνει δώδεκα χρονών θα χάσει τη ζωή της στο πηγάδι της αυλής! Τινάχτηκε πάνω ο φιλοξενούμενος. Τι ήταν αυτό που άκουσε! -Α, μπα. Όνειρο θα ήταν, είπε από μέσα του. Σε λίγο, πάλι η ίδια φωνή με τα ίδια λόγια: -Η κοπέλα μόλις γίνει δώδεκα χρονών θα χάσει τη ζωή της στο πηγάδι της αυλής! -Τι στον κόρακα γίνετ’ εδώ; Λέει χαμηλόφωνα και σηκώνεται να βγει απ’ το δωμάτιο.

23. Μια φορά κι έναν καιρό…Ένα παραμύθι της γιαγιάς Αγγελικής για τις μοίρες Τίποτα. Απόλυτη ησυχία. Ψυχή δεν υπήρχε. Πάει πάλι να κοιμηθεί. Δεν πρόλαβε να πλαγιάσει στο κρεβάτι του και… να σου πάλι η ίδια φωνή για τρίτη φορά με τα ίδια λόγια: -Η κοπέλα μόλις γίνει δώδεκα χρονών θα χάσει τη ζωή της στο πηγάδι της αυλής! Τώρα πλέον ο φιλοξενούμενος ήταν σίγουρος. Δεν ονειρευόταν και μόνο αυτός άκουγε τη φωνή. -Οι μοίρες το μοίραναν το κορίτσ’, συλλογίστηκε. – πώς να το πω στο φίλο μ’; Όχι, όχι, δεν μπόρω! Δε θα του πω τίποτε τώρα. Πρωί-πρωί, λοιπόν ο φιλοξενούμενος , αφού χαιρέτισε βιαστικά το φίλο του, έφυγε.

24. Μια φορά κι έναν καιρό…Ένα παραμύθι της γιαγιάς Αγγελικής για τις μοίρες Πέρασαν τα χρόνια. Το κορίτσι μεγάλωνε ευτυχισμένο. Έγινε δέκα χρονών. Τότε ο παλιός φίλος εμφανίζεται και πάλι στο σπιτικό του φίλου του. Αφού χαιρετιούνται οι δύο φίλοι, λέει ο ξένος στο νοικοκύρη: -Δε θα μείνω. Μοναχά μια χάρη θέλω από σένα. Να το κλείσεις το π’γάδ’ σου! Μα με πέτρες, μα με χώμα, μα με ξύλα, δεν ξέρω πως. Μα να το κλείσεις οπωσδήποτε! Μ’ ακούς. -Μα γιατί; Τι έγινε; Τον ρώτησε ο νοικοκύρης. -Τίποτα δεν έγινε. Αν είσαι φίλος και μ’ αγαπάς, κλείσε το π’γάδ’. Το ‘κλεισε το πηγάδι ο νοικοκύρης. Εν τω μεταξύ η κόρη όλο και μεγάλωνε. Πολύ όμορφη κοπέλα, και στο σχολείο πρώτη. Έγινε δώδεκα χρονών. Στην τελευταία τάξη του Δημοτικού. Ήταν η μέρα των γενεθλίων της. Σχόλασε απ’ το σχολείο. Πήγε στο σπίτι και στέκεται στο μπαζωμένο πηγάδι να ξαποστάσει. Εκεί πάνω άφησε την τελευταία της πνοή….. Γιατί, παιδί μ’ , ό τι γράφει δεν ξεγράφει, που λέει κι η παροιμία!

25. Όπως λέει κι ο λαός μας… • Κλαίει τη μοίρα του • Δεν έχει στον ήλιο μοίρα • Όπου φτωχός κι η μοίρα του • Σαν θέλ’ η μοίρα, ο μυλωνάς γίνεται και δεσπότης • Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και την κακή του μοίρα

26. Μιλάμε για τη μοίρα μας σαν να είναι κάτι που μας επισκέπτεται. Ξεχνάμε ότι εμείς φτιάχνουμε τη μοίρα μας κάθε μέρα της ζωής μας. Henry Miller, αμερικανός συγγραφέας

27. Πηγές: • Διαδίκτυο: • www.wikipedia.gr • Σχολική βιβλιοθήκη: • Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια • Εγκυκλοπαίδεια 2002 • Ομήρου, Ιλιάδα, σχολικό βιβλίο β’ γυμνασίου • Ομήρου, Οδύσσεια, σχολικό βιβλίο α΄γυνασίου • Ευχαριστούμε πολύ τη γιαγιά Αγγελική Γαλαρινιώτη για την πολύτιμη βοήθειά της.

28. Ομάδα Δουμπιών • Μητσιάς Γιώργος • Πιπεράς Γρηγόρης • Πλιάκου Κατερίνα • Τράκας Θανάσης • ΤζιμητρέαΖωγραφούλα Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σαράφη Μαρία