QHT nədir?

1. QEYRİ-HÖKUMƏT TƏŞKİLATLARI QHT nədir? “Avropada Qeyri-Hökümət Təşkilatlarının Statusu haqqında” Avropa Şurası Prinsiplərində göstərilir ki, QHT-lər mahiyyət etibarilə öz-özünü idarə edən könüllü təşkilatlardır və buna görə də, dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən idarə oluna bilməzlər.

2. Azərbaycanda ``Qeyri-hökümət təşkilatları haqqında” qanun ilə QHT anlayışına yalnız ictimaibirliklər və fondlardaxildir. “Vətəndaş təşəbbüsləri”; Sahibkarlar\istehlakçılar birlikləri; Ekoloji və pasifist təşkilatlar; Mədəni birliklər, Qadın hərəkat və təşkilatları, Hüquq müdafiə təşkilatları, İqtisadi tədqiqat qurumları, Xeyriyyə fondları, Araşdırma fondları və s.

3. Fond • Üzvləri olmayan, bir və ya bir neçə fiziki və (və ya) hüquqi şəxslər tərəfindən əmlak haqqı əsasında təsis edilən və sosial, xeyriyyə, mədəni, təhsil və ya digər ictimai-faydalıməqsədlər daşıyan qeyri-hökumət təşkilatdır.

4. İctimai birlik • Təsis sənədlərində müəyyən olunmuş məqsədlərlə ümumi maraqlar əsasında birləşmiş bir neçə fiziki və (və ya) hüquqi şəxsin təşəbbüsü ilə yaradılmış könüllü, özünüidarəedən, öz fəaliyyətinin əsas məqsədi kimi gəlir əldə etməyi nəzərdə tutmayan və əldə edilən gəliri öz üzvləri arasında bölməyən qeyri-hökumət təşkilatıdır.

5. Ümumilikdə ictimai birlikləri iki qrupa bölmək olar: • Daha çox birlik, liqa, ittifaq adlanan ictimai təşkilatlar; • İctimai hərəkatlar İctimai təşkilatlar və ictimai hərəkatlararasında daha çoxmüşahidə olunan fərqlər bunlardır: • Struktur fərqliliyi • İctimai həyata təsir vasitəsi • Aktivlik səviyyəsi • Demokratiya forması

6. QHT-nin yaradılması Qeyri-hökumət təşkilatı 2 formada yaradıla bilər: • Təsis edilməklə: • Mövcud olan qeyri-hökumət təşkilatının yenidən təşkili ilə:

7. QHT-lər fəaliyyət ərazisinə görə aşağıdakı kimi təsis oluna vəfəaliyyət göstərə bilərlər: • Ümumazərbaycan- belə QHT-lərin fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisinə şamil edilir; • Regional – bu cür QHT-lər Azərbaycan Respublikasının iki və ya artıq inzibati ərazi vahidində fəaliyyət göstərə bilərlər; • Yerli – belə QHT-lər bir inzibati vahid ərazisində fəaliyyət göstərirlər.

8. QHT-nin nizamnaməsi Nizamnamədə aşağıdakı məsələlər öz əksini tapmalıdır: • qeyri-hökumət təşkilatının adı və yerləşdiyi yer, • fəaliyyətinin məqsədləri və idarə olunma qaydası, • üzvlərin hüquq və vəzifələri, • ictimai birliyin üzvlüyünə qəbulun və ondan çıxmanınşərtləri və qaydası, • qeyri-hökumət təşkilatının əmlakının formalaşmamənbələri, • nizamnamənin qəbulu, ona əlavə və dəyişikliklərinedilməsi qaydası, • qeyri-hökumət təşkilatının ləğv edilməsi və ləğv edildiyihalda əmlakından istifadə qaydası.

9. QHT-nin idarə olunması • Ümumi yığıncaq: İctimai birliyin ali idarəetmə orqanıdır. İldə bir dəfədən az olmayaraq çağırılır. Ümumi yığıncaq ictimai birliyin icra orqanının, təsisçilərdən birinin və ya üzvlərinin üçdə bir hissəsinin təşəbbüsü ilə çağırılır. Ümumi yığıncağın əsas funksiyası onun marağı naminə yarandığı məqsədlərə riayət etməkdir.

10. Ümumi yığıncağın səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: • ictimai birliyin nizamnaməsinin qəbulu və ona dəyişikliklərin edilməsi; • ictimai birliyin əmlakının formalaşma və istifadə prinsiplərinin müəyyən edilməsi; • ictimai birliyin icra orqanlarının yaradılması və onların səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl dayandırılması; • illik hesabatın təsdiq edilməsi; • başqa təşkilatlarda iştirak; • ictimai birliyin yenidən təşkili və ləğv edilməsi.

11. İcra orqanı: İctimai birliyin digər idarə etmə orqanıdır. İctimai birliyin icra orqanı kollegial və (və ya) təkbaşına ola bilər. O, ictimai birliyin fəaliyyətinə cari rəhbərliyi həyata keçirir və ictimai birliyin ali idarəetmə orqanına hesabat verir.

12. Fondun idarəsini fondun Prezidenti və ya idarə heyəti həyata keçirirlər. Fondun Himayəçilik Şurası fondun nəzarət orqanıdır və öz fəaliyyətini ictimai əsaslarla həyata keçirir. Fondun Himayəçilik Şurasının formalaşma və fəaliyyət qaydası fondun təsisçiləri tərəfindən təsdiq edilmiş fondun nizamnaməsində müəyyən edilir.

13. QHT-lərin ictimai funksiyaları • QHT-lər cəmiyyətdə, siyasi sistemdə alternativ strukturlar yaradır. Beləliklə, QHT-lər cəmiyyətdə əhəmiyyətli məsələlər barədə müzakirələrin artmasına, insanların öz bacarıqlarından daha səmərəli istifadə etməsinə, təşəbbüskarlığın artmasına, bütövlükdə demokratiya və plüralizmin inkişafına səbəb olan platforma rolunu oynayırlar;

14. 2.QHT-lər özündə sosial institutların optimal fəaliyyətini ifadə edir. İctimai-siyasi və iqtisadi plüralizmin olduğu ölkələrdə QHT-lər dövlətin sosial siyasətində çatışmazlıqların tamamlayıcısı kimi çıxış edirlər. Belə hallarda dövlət orqanları QHT-lərlə əməkdaşlığa can atır, bəzi dövlətlərdə isə bu məqsədlə xüsusi dövlət orqanları yaradılır. Məsələn, 1983-cü ildə Fransada yaradılmış Milli Şura QHT-lər və dövlət arasında məşvərətçi rolunu oynayır. Bu orqan VCT-lərin inkişafı ilə bağlı məsələlərlə hökümətə təklif vermək hüququna malikdir;

15. QHT-lər öz fəaliyyəti ilə kifayət qədər inkişaf etməmiş dövlət orqanlarının fəaliyyətindəki çatışmazlıqları aradan qaldırır;

16. QHT-lərdə şəffaflıq Qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətində şəffaflığa dair məsələləri şərti olaraq aşağıdakı qaydada qruplaşdırmaq olar: • Qeyri-hökumət təşkilatlarının təşkilatdaxili məsələlərdə şəffaflığı • Qeyri-hökumət təşkilatlarının dövlət orqanları ilə münasibətdə şəffaflığı • Qeyri-hökumət təşkilatlarının ictimai açıqlığı