Περίληψη

1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Π.Μ.Σ.«ΦΥΛΟ & ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ & ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ»ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣTου Χρήστου Ντέλλου Α.Μ.:425Μ/2008027ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΦΡΟΥΡΗΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝΚΡΑΤΗΣΗΣ: ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ & ΕΞΩΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Επιβλέπων Καθηγητής: Τσαούσης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης Μέλη Εξεταστικής Επιτροπής: Γουβιάς Διονύσιος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Θεμελή Όλγα, Λέκτορας Πανεπιστημίου Κρήτης

2. Περίληψη • Η παρούσα μελέτη διερευνά την επίδραση που ασκούν οι εξωγενείς παράγοντες (εργασιακή αφοσίωση, εργασιακή ικανοποίηση, προβλήματα ρόλων), καθώς και οι ενδογενείς παράγοντες (προσωπικότητα, κεντρικός μηχανισμός αυτό-αξιολογήσεων, βιολογική και ψυχολογική ευεξία) στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης στους υπαλλήλους εξωτερικής φρούρησης των ελληνικών καταστημάτων κράτησης. Μελετά, επίσης, τον ρόλο του φύλου και των λοιπών δημογραφικών στοιχείων στην εμφάνιση του συνδρόμου. • Στην έρευνα έλαβαν μέρος 280 εξωτερικοί φρουροί, εκ των οποίων οι 242 είναι άνδρες και οι 38 γυναίκες, με μέσο όρο ηλικίας 33.85 έτη και προϋπηρεσία από 2 έως και 10 χρόνια. • ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Επαγγελματική εξουθένωση, εργασιακή αφοσίωση, εργασιακή ικανοποίηση, προσωπικότητα, κεντρικός μηχανισμός αυτό-αξιολογήσεων, προβλήματα ρόλων, βιολογική και ψυχολογική ευεξία, εξωτερικοί φρουροί καταστημάτων κράτησης.

3. Ιστορική αναδρομή Η επαγγελματική εξουθένωση μελετήθηκε για πρώτη φορά, ως ψυχολογικό σύνδρομο στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Πρωτοπόροι στη μελέτη του συνδρόμου είναι: • Ο Αμερικανός ψυχίατρος Herbert Freudenberger (1974) • Η κοινωνική ψυχολόγος Christina Maslach (1976) Οι μελέτες τους βασίστηκαν σε εργαζόμενους στο χώρο της υγείας.

4. Εννοιολογική προσέγγιση της επαγγελματικής εξουθένωσης • Το μοντέλο των τριών διαστάσεων της Maslach: Σύμφωνα με το μοντέλο της Maslach, το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης συνθέτουν οι ακόλουθες τρεις αλληλένδετες, αλλά διακριτές διαστάσεις: η συναισθηματική εξάντληση, η αποπροσωποποίηση ή κυνισμός και η μειωμένη προσωπική ολοκλήρωση(Maslach και συν., 2001). • Το μοντέλο της Pines και των συνεργατών της: Η επαγγελματική εξουθένωση ορίζεται από την Pines ως μία κατάσταση σωματικής, ψυχικής και συναισθηματικής εξάντλησης, η οποία προκαλείται από την χρόνια έκθεση του ατόμου σε συναισθηματικά απαιτητικές συνθήκες (Pines, & Aronson, 1988).

5. Το μοντέλο των Edelwich και Brodsky (1980): Η επαγγελματική εξουθένωση περιγράφεται από τρία στάδια: Ενθουσιασμός, Αμφιβολία και αδράνεια, Απάθεια. • Το μοντέλο Shirom – Melamed(1989): • Ο εργαζόμενος βιώνει το αίσθημα της σωματικής κούρασης, της συναισθηματικής εξάντλησης και της γνωσιακής κόπωσης. • Το μοντέλο του Cherniss (1980): • Περιγράφει την επαγγελματική εξουθένωση με τρία στάδια: τo εργασιακό στρες, τοστάδιο της εξάντλησης, το στάδιο της αμυντικής κατάληξης.

6. Επαγγελματικοί χώροι που πλήττονται από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης • Ο χώρος της υγείας ( ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό) • Εκπαίδευση • Σώματα ασφαλείας • Κοινωνικές υπηρεσίες • Επαγγέλματα που προσανατολίζονται στον άνθρωπο

7. Επαγγελματική εξουθένωση: Εξωγενείς &Ενδογενείς παράγοντες Οι παράγοντες που επιδρούν στην επαγγελματική εξουθένωση διακρίνονται σε εξωγενείς και ενδογενείς Εξωγενείς παράγοντες • Εργασιακή αφοσίωση (Work Engagement) • Εργασιακή ικανοποίηση (Job Satisfaction) • Προβλήματα ρόλων Ενδογενείς παράγοντες • Προσωπικότητα (Εξωστρέφεια, Προσήνεια, Ευσυνειδησία, Νευρωτισμός και Δεκτικότητα στην Εμπειρία), • Βιολογική και ψυχολογική ευεξία • Κεντρικός Μηχανισμός Αυτό-αξιολογήσεων (CSE)

8. Επαγγελματική Εξουθένωση &Εργασιακή Αφοσίωση Η εργασιακή αφοσίωση (work engagement) αποτελεί τον θετικό αντίποδα της επαγγελματικής εξουθένωσης. • Σύμφωνα με τους Maslachκαι Leiter (1997),η εργασιακή αφοσίωση χαρακτηρίζεται από τρείς πτυχές: την ενέργεια, τη συμμετοχή και την αποτελεσματικότητα, που αποτελούν τα αντίθετα των τριών διαστάσεων της επαγγελματικής εξουθένωσης. Η αξιολόγηση της επαγγελματικής εξουθένωσης και της εργασιακής αφοσίωσης γίνεται με τη χρήση του ερωτηματολογίου MBI. • Οι Schaufeli, Salanova, Gonzalez- Roma & Bakker(2002), ορίζουν την εργασιακή αφοσίωση ως θετική σχέση εργασίας και διανοητικής κατάστασης που χαρακτηρίζεται από σφρίγος (vigor), αφοσίωση (dedication) και απορρόφηση (absorption).Η μέτρηση της εργασιακής αφοσίωσης, όπως αυτή προσδιορίστηκε παραπάνω, πραγματοποιείται με τη χρήση του ερωτηματολογίου UWES.

9. Επαγγελματική Εξουθένωση & Εργασιακή Ικανοποίηση • Ο Spector (2003) ορίζει την ικανοποίηση από την εργασία, ως τον βαθμό στον οποίο αρέσει σε έναν εργαζόμενο η δουλειά του. • Οι έρευνες,που έχουν διεξαχθεί με σκοπό τη μελέτη της εργασιακής ικανοποίησης, έδειξαν, ότι οι εργαζόμενοι αισθάνονται περισσότερο ικανοποιημένοι από την εργασία τους, όταν τα εργασιακά καθήκοντά τους είναι εμπειρίες με νόημα, στις οποίες περιέχονται αρμονικές συνεργασίες με τους προϊσταμένους τους. • Χαμηλά επίπεδα εργασιακής ικανοποίησης ευθύνονται για την εμφάνιση ανεπιθύμητων συμπεριφορών από την πλευρά των εργαζομένων.

10. Επαγγελματική Εξουθένωση & Προσωπικότητα Ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών ευρημάτων αποδεικνύει το σημαντικό ρόλο που παίζει η προσωπικότητα στην εμφάνιση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης. • Η εξωστρέφεια σχετίζεται αρνητικά με την συναισθηματική εξάντληση και την αποπροσωποποίηση και θετικά με την προσωπική ολοκλήρωση. • Ο νευρωτισμός σχετίζεται θετικά με το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης. • Έχει διαπιστωθεί αρνητική σχέση ανάμεσα στην προσήνεια και την συναισθηματική εξάντληση και θετική συσχέτιση ανάμεσα στην δεκτικότητα στην εμπειρία και την προσωπική ολοκλήρωση.

11. Επαγγελματική εξουθένωση & Κεντρικός ΜηχανισμόςΑυτό-αξιολογήσεων • Οι Judge και Bauer (1997) προσδιόρισαν τις κεντρικές αυτό-αξιολογήσεις ως βασικά συμπεράσματα ή τελικές αξιολογήσεις που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους. • Τα αποτελέσματα των ερευνών, που έγιναν με σκοπό να διερευνηθεί η σχέση των κεντρικών αυτό-αξιολογήσεων και της επαγγελματικής εξουθένωσης, έδειξαν, ότι οι κεντρικές αυτό-αξιολογήσεις μπορούν να επιδράσουν άμεσα τόσο στην επαγγελματική εξουθένωση, όσο και στην επαγγελματική ικανοποίηση(Best και συν., 2005. Yagil και συν., 2008).

12. Επαγγελματική Εξουθένωση & Βιολογική – Ψυχολογική Ευεξία Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης έχει συνδεθεί με την βιολογική και ψυχολογική ευεξία του ατόμου. Έρευνες έχουν δείξει, ότι συνδέεται με την γενικότερη κατάσταση της υγείας των εργαζομένων (Hawkins, 2001. Jackson και Maslach,1982. Schaufeli, & Enzmann, 1998. Collins, & Gibbs, 2003 ).

13. Επαγγελματική Εξουθένωση & Προβλήματα Ρόλων • Η σύγκρουση και η ασάφεια των ρόλων είναι μέτρια έως υψηλά συσχετισμένες με την επαγγελματική εξουθένωση. Οι συγκρούσεις ρόλων εμφανίζονται, όταν πρέπει να αντιμετωπιστούν αντικρουόμενες απαιτήσεις. • Έρευνες έχουν δείξει, ότι, μεταξύ των αιτίων της επαγγελματικής εξουθένωσης, η σύγκρουση και η ασάφεια των ρόλων μοιάζουν να επιφέρουν τις σημαντικότερες επιπτώσεις (Schaufeli, & Peters, 2000. Pfennig & Husch,1994. Hepburn και Albonetti, 1980 ).

14. Σχέση φύλου &επαγγελματικής εξουθένωσης στους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης &τους αστυνομικούς • Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ορισμένων ερευνών (Johnson,1991. Schaufeli & Enzmann,1998), οι γυναίκες εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. • Σε έρευνες των Kop και συν. (1999), McCarty, Zhao & Garland (2007) δεν παρατηρήθηκε αξιόλογη επίδραση του φύλου στην εμφάνιση του συνδρόμου.

15. Σχέση δημογραφικών χαρακτηριστικών &επαγγελματικής εξουθένωσης στους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης &τους αστυνομικούς • Η ηλικία των εργαζομένων, καθώς και τα χρόνια προϋπηρεσίας σχετίζονται με την επαγγελματική εξουθένωση. • Η οικογενειακή κατάσταση των εργαζομένων αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα, ο οποίος σχετίζεται με την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης. • Το μορφωτικό επίπεδο των εργαζομένων σχετίζεται με την εμφάνιση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης.

16. Σκοπός της έρευνας • Η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στη διερεύνηση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης των Υπαλλήλων Εξωτερικής Φρούρησης Καταστημάτων Κράτησης. • Σκοπός της είναι να μελετηθεί η επίδραση που ασκούν οι εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης των εν λόγω υπαλλήλων.

17. Ερευνητικές υποθέσεις • Υπόθεση 1: Το φύλο επηρεάζει την επαγγελματική εξουθένωση των υπαλλήλωνεξωτερικής φρούρησης καταστημάτων κράτησης. • Υπόθεση 2: Το μορφωτικό επίπεδο των υπαλλήλων εξωτερικής φρούρησης επηρεάζει τηνεπαγγελματική εξουθένωση. • Υπόθεση 3: Η οικογενειακή κατάσταση των υπαλλήλων εξωτερικής φρούρησης επηρεάζει το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης.

18. Ερευνητικές υποθέσεις • Υπόθεση 4: Η ηλικιακή ομάδα και τα χρόνια προϋπηρεσίας των υπαλλήλωνεξωτερικής φρούρησης στη συγκεκριμένη υπηρεσία επηρεάζουν τηνεπαγγελματική εξουθένωση. • Υπόθεση 5: Το φύλο, η ηλικία, τα χρόνια προϋπηρεσίας, η οικογενειακή κατάσταση, οι εξωγενείς παράγοντες (εργασιακή ικανοποίηση, εργασιακή αφοσίωση, προβλήματα ρόλων) και οι ενδογενείς παράγοντες (προσωπικότητα, βιολογική-ψυχολογική ευεξία, κεντρικός μηχανισμός αυτό-αξιολογήσεων)αποτελούν προάγγελους, για την εμφάνιση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης στους υπαλλήλους εξωτερικής φρούρησης καταστημάτων κράτησης.

19. Μέθοδος Συμμετέχοντες • Στην έρευνα έλαβαν μέρος συνολικά 280 εξωτερικοί φρουροί, εκ των οποίων 242 είναι άνδρες (86,4%) και 38 είναι γυναίκες (13,6%). Ο μέσος όρος ηλικίας των ερωτηθέντων ήταν 33,854 έτη (τ.α = 3,9). • Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, το37,5% είναι άγαμοι ή διαζευγμένοι, ενώ το 62,5% είναι έγγαμοι. • Όσον αφορά στο μορφωτικό επίπεδο, το 67,1 % είναι απόφοιτοι λυκείου, το 11,8 % είναι απόφοιτοι ΙΕΚ, το 21,1 % είναι απόφοιτοι ΑΕΙ, ενώ δεν υπήρξαν συμμετέχοντες, που να είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου σπουδών.

20. Εργαλεία • Τεστ Χαρακτηριστικών Προσωπικότητας5 (ΤΕ-ΧΑ-Π 5: Tsaousis & Kerpelis, 2004 ) • Κεντρικός Μηχανισμός Αυτό-αξιολογήσεων (CSES: Judge, Erez, Bono, & Thoresen, 2003) • Ερωτηματολόγιο Σωματικής &Ψυχικής Υγείας (ASSET: Cartwright & Cooper, 2002) • Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Ικανοποίησης (Warr, Cook, & Wall, 1979) • Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Αφοσίωσης (UWES-9: Schaufeli & Bakker, 2003) • Ερωτηματολόγιο Εργασιακού Άγχους ( MBI: Maslach, Jackson, & Leiter, 1996) • Προβλήματα Ρόλων ( Armstrong & Griffin, 2004)

21. Διαδικασία • Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω της διαδικασίας συμπλήρωσης ερωτηματολογίων. Τα ερωτηματολόγια χορηγήθηκαν σε άνδρες και γυναίκες εξωτερικούς φρουρούς, σε έντυπη μορφήκαι συμπληρώθηκαν ανώνυμα. • Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS17.

22. Αποτελέσματα της έρευνας • Η ανάλυση έδειξε, ότι το φύλο επηρεάζει την επαγγελματική εξουθένωση ως προς την συχνότητα, ενώ δεν επηρεάζει την επαγγελματική εξουθένωση ως προς την ένταση. • Το μορφωτικό επίπεδο των εξωτερικών φρουρών καταστημάτων κράτησης επηρεάζει την επαγγελματική εξουθένωση ως προς τη συχνότητα και οριακά ως προς την ένταση. Υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των αποφοίτων ΑΕΙ και των αποφοίτων ΙΕΚ. • Η οικογενειακή κατάσταση δεν επηρεάζει την επαγγελματική εξουθένωση ούτε ως προς τη συχνότητα, αλλά ούτε ως προς την ένταση.

23. Αποτελέσματα της έρευνας Υπάρχει στατιστικά σημαντική επίδραση της ηλικιακής ομάδας στην επαγγελματική εξουθένωση ως προς τη συχνότητα και την ένταση. Δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική επίδραση των χρόνων προϋπηρεσίας στην επαγγελματική εξουθένωση (συνολική επίδοση) ως προς τη συχνότητα και την ένταση. Δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση της ηλικιακής ομάδας και των χρόνων προϋπηρεσίας ως προς τη συχνότητα και την ένταση της επαγγελματικής εξουθένωσης.

24. Αποτελέσματα της έρευνας • Το φύλο, ο Νευρωτισμός και η Προσήνεια ως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ο Κεντρικός Μηχανισμός Αυτό-αξιολογήσεων, τα προβλήματα ρόλων, η επαγγελματική ικανοποίηση και η επαγγελματική αφοσίωση αποτελούν προβλεπτικούς παράγοντες για την εμφάνιση του συνδρόμου. • Όσον αφορά στην ένταση της επαγγελματικής εξουθένωσης προκύπτει, ότι προβλεπτικοί παράγοντες, με την ανάλογη σειρά σπουδαιότητας ως προς την προβλεπτική τους ικανότητα, για την επαγγελματική εξουθένωση των εξωτερικών φρουρών,είναι οι ακόλουθοι: ο Νευρωτισμός, η Προσήνεια, ο Κεντρικός Μηχανισμός Αυτό-αξιολογήσεων, τα προβλήματα ρόλων, η επαγγελματική ικανοποίηση και οριακά η βιολογική ευζωία.

25. Προτάσεις για μελλοντική έρευνα • Η επίδραση του εργασιακού περιβάλλοντος στην επαγγελματική εξουθένωση των εξωτερικών φρουρών. • Ο υπερβολικός φόρτος εργασίας. • Η έκθεσή τους σε αρνητικά περιστατικά εργασίας. • Η ασφάλεια του εργασιακού περιβάλλοντος και ο βαθμός εκπαίδευσής των εξωτερικών φρουρών. • Η συναδελφική στήριξη. • Ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων στήριξης και της συμβουλευτικής.

26. Βιβλιογραφία • Best, R.G., Stapleton, L.M., & Downey, R.G. (2005). Core self-evaluations and job burnout: the test of alternative models. Journal of Occupational Health Psychology, Vol. 10, No.4, 441-51. • Cartwright, S., & Cooper, C. L. (2002). ASSET:An organizational stress screening tool. London: Robertson Cooper Limited and Cubiks. • Hawkins, H.C. (2001). Police officer burnout: a partial replication of Maslach’s burnout inventory. Police Quarterly , 4(3), 343-60.  • Hepburn, J., & Albonetti, C. (1980). Role conflict in correctional institutions. Criminology, 17, 455-459. • Johnson, L.B. (1991). Job strain among police officers: gender comparison. Police Studies, 14, 12-16.

27. Βιβλιογραφία • Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422. • Maslach, C., & Leiter, M.P. (1997). The truth about burnout: How organizations causepersonal stress and what to do about it. San Francisco, CA: Jossey-Bass. • McCarty, W.P., Zhao, J., & Garland, B.E. (2007). Occupational stress and burnout between male and female police officers. Are these any gender differences? Policing: An International Journal of Police Strategies & Management, 30(4), 672-691. • Pines, A., & Aronson, E. (1988). Career Burnout: Causes and Cures. New York: Free Press, pp. 9.

28. Βιβλιογραφία • Kop, N., Euwema, M., & Schaufeli, W. (1999). Burnout, job stress and violent behavior among Dutch police officers. Work and Stress , 13(4), 326-40. • Schaufeli, W. B., & Enzmann, D. (1998). The Burnout Companion to Study and Practice: A Critical Analysis . London: Taylor & Francis. • Schaufeli, W.B., & Bakker, A.B. (2003). UWES, Utrecht Work Engagement Scale, Preliminary Manual [Version1, November 2003]. Occupational Health Psychology Unit Utrecht University. • Schaufeli, W.B., Salanova, M., Gonzalez-Roma. V., & Bakker, A.B. (2002). The measurement of engagement and burnout and: A confirmative analytic approach. Journal of Happiness Studies, 3, 71-92.

29. Βιβλιογραφία • Schaufeli, W.B., & Peeters, M.C.W. (2000). Job stress and burnout among correctional officers: a literature review. International Journal of Stress Management, 7, 19-48. • Tsaousis, I., & Kerpelis, P. (2004). The Traits Personality Questionnaire 5 (TPQue5): Psychometric properties of a shortened version of a Big five Measure. European Journal of Psychological Assessment, 20 (3), 180-191. • Yagil, D., Luria, G., & Gal, I. (2008). Stressors and resources in customer service roles. Exploring the relationship between core self-evaluations and burnout.Journal: International Journal of Service Industry Management, 19( 5),575-595.