ÜRETİM YÖNETİMİ ÖĞR. GRV. CEREN EFE

1. Konular: ÜRETİM YÖNETİMİÖĞR. GRV. CEREN EFE ÜRETİM YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI ÜRETİM SİSTEMLERİ FABRİKA YERİNİN SEÇİMİ FABRİKA DÜZENLEME MALZEME NAKLİ KAPASİTE PLANLAMASI İŞ ANALİZLERİ ÜRETİM PLANLAMA VE KONTROLU KALİTE KONTROLU ÜCRET YÖNETİMİ PRODÜKTİVİTE KAYNAK: Prof. Dr. Müh. BÜLENT KOBU ÜRETİM YÖNETİMİ

2. ÜRETİM NEDİR? Üretim Yönetiminin amacı nedir? • Mal veya hizmet üreten bir işletmenin temel faaliyetinden biridir. FONKSİYONEL / EKONOMİK / KATMA DEĞERİ YÜKSEK • Bir mamülün eldeki mevcut kaynakları en ekonomik şekilde kullanarak istenilen MİKTAR / KALİTE / ZAMAN koşullarına uygun en düşük fiyatla üretimini sağlamak

3. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI FAYDA YARATMAK BİR FİZİKSEL VARLIK ÜZERİNDE ONUN DEĞERİNİ ARTIRACAK BİR DEĞİŞİKLİK YAPMAYI VEYA HAMMADDE VEYA YARI MAMULLERİKULLANILABİLLİR BİR ÜRÜNE DÖNÜŞTÜRMEYİAMAÇLAR MÜHENDİS

4. İŞLETMECİ açısından doğru kabul edilen yaklaşım : FAYDA ÜRETMEK Temel amaç nedir? Bir mamul ve bir hizmet yaratmak.

5. Üretim kaça ayrılır? • Üretim HİZMET ve ÜRÜN üretimi olarak ikiye ayrılır.

6. Modern üretim çok sayıda elemandan oluşan bir bileşimdir. Ancak ekonomistlerin bu konuda yaptıkları sıralama basitlik ve kapsam açısından yeterli sayılabilir. • TOPRAK • İŞÇİLİK • SERMAYE • YÖNETİM

7. ÜLKE EKONOMİSİNDE ÜRETİM AKIŞI:

8. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TANIMI • 30-40 YIL ÖNCESİNİN ÜRETİM YÖNETİMİ ANLAYIŞI NEDİR?

9. ÜRETİM YÖNETİMİ bir işletmecilik fonksiyonudur. İşletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki mamulün istenilen niteliklerde, istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir. • MİKTAR • KALİTE • ZAMAN • FİYAT

10. Kaynakların en iyi şekilde bir araya getirilmesinde işletmenin diğer yönetim üniteleri ile sıkı ilişkiler sürdürmesinin önemi büyüktür.

11. ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI: Üretim yönetiminin ana amacı bu faktörler için en uygun değerlerin bulunmasına yönelmiştir. Hangi mal? Ne miktarda? Hangi özelliklerde? Nerede ve kim tarafından yapılacak? Sorularına en düşük maliyeti veya en fazla karı sağlayan cevabı bulmaya yönelik çalışır.

12. ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI:

13. Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar ve kalite açısından en iyi şekilde karşılanması • Stok düzeyinin mümkün olduğu kadar düşük tutulması veya stok devrinin artırılması • İşletmenin insan gücü ve makina kaynaklarından yararlanma derecesinin yükseltilmesi amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır. Bu amaçlara yönelik faaliyetlerin yürütülmesinde iki bakımdan ekonomik davranma zorunluluğu vardır. • Malzeme, stok miktarı, insan ve makine gücü vb. konularla ilgili faaliyetlerin koordinasyonunda mamulün maliyeti • Üretim yönetiminin kendi faaliyetlerinin mamulün maliyetlerine yansıyan payı

14. ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI: • Esneklik (= flexibility) unsuru ; bir firmanın hızlı talep değiştirebilmesi , yeni mamul rekabetine hızlı reaksiyon gösterebilmesi • Esnek bir üretim sisteminde: • Ani değişmelere cevap verebilecek yedek kapasite • Uygun teknoloji seçimi • Değişimlere kolay adapte olabilecek iyi eğitilmiş iş gücü gibi sorunlar önem kazanır.

15. ÜRETİM YÖNETİMİNDE GELENEKSEL VE MODERN GÖRÜŞ

16. Üretim yönetiminin amaçları belirlenirken gereksiz ve zoraki seçimler yapmamaya özen gösterilmelidir. • Örneğin; geleneksel görüş KALİTE ile MALİYETİN ve MİKTAR ile ESNEKLİĞİN tamamen çeliştiğini söyler. • Son yıllarda hem kaliteyi yükseltmenin hem de maliyetleri düşürebilmenin mümkün olduğu görülmüştür. ( MODERN GÖRÜŞ) Yeni görüşte KALİTE ve MALİYET birbirine yaklaşırken miktar ve esneklik amaçlarıyla çelişkiye düştüğü görülmektedir.

18. ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI • Bir işletmede üretim yönetimi departmanının fonksiyonları nelere bağlıdır? • İşletme büyüklüğü • Yönetim politikası • Organizasyon yapısı • Üretim tipi veya yöntemleri • Endüstri dalı • Üretim miktarı Gibi faktörlere bağlıdır.

19. ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI USA FACTORY dergisi ve APICS( american production & inventory control society)

20. Ön planlama grubunda yer alan fonksiyonlar: • Tüketicinin istediği mamul tipi, nitelikleri, fiyatı, miktarı, ihtiyaç zamanına ait bilgiler toplanıp analiz edilmeli. • İmalatın gerek duyacağı bilgiler hazırlanır. Mevcut mamul üzerinde tüketici zevkinin değişmesi, yeni buluşlar, rekabet vb. nedenlerle yapılması zorunlu hale gelen değişiklikler saptanır. • Üretim hacminin gerçekleşmesini sağlayacak makine ve teçhizatın sağlanması için eldeki olanakların nasıl kullanılacağı saptanır. • Tesis dizaynı belirlendikten sonra üretim sürecinde değişen üretim koşulları ve teknoloji ile beraber iş yeri düzeninde değişimler ve eklemelerin yapılması

21. 4 üretim faktörü ile ilgili olanaklar araştırılıp gerekli tedbirler alındıktan sonra üretim yönetiminin planlama aşamasında yer alan ROTALAMA, ZAMAN TAHMİNİ, PROGRAMLAMA fonksiyonlarına geçilir.

22. Rotalama: iş seyrinin planlanması • Üretim faaliyetlerinin hangi sıraya göre ve nasıl bir akış içinde yürütüleceğini belirler. Zaman tahminleri: Standart makine ve işçilik süreleri ve eldeki iş yükü durumu gözönüne alınarak ayrıntılı üretim programları hazırlanır.

23. KONTROLÜN İLK FONKSİYONU DAĞITIMDIR.İŞ EMİRLERİ HAZIRLANIR. İŞ EMİRLERİNİN YERİNE GETİRİLMESİNDE AKSAMALAR OLABİLİR. BUNLARI ANINDA TESPİT ETMEK VE İLGİLİLERE DUYURARAK GEREKLİ ÖNLEMLERİN ALINMASINI SAĞLAMAKTAKİP VE KONTROLÜN GÖREVİDİR. TAKİP VE KONTROL TESPİT EDİLEN AKSAKLIKLARIN GİDERİLMESİ YÖNÜNDE DOĞRUDAN EMİR VERME YETKİSİNE SAHİP DEĞİLDİR. TARAFSIZ VE BAĞIMSIZ BİR ÜNİTE OLARAK TEPE YÖENTİMİNE BAĞLI OLMASI NORMAL VE HATTA ZORUNLU KABUL EDİLMEKTEDİR. ÜRETİLEN MALLARIN İSTENİLEN ÖZELLİKLERİ TAŞIYIP TAŞIMADIĞI MUAYENE BULGULARI İLE ANLAŞILIR.

24. DEĞERLENDİRME: iş faaliyetlerinin uygun uygun biçimde yürütülmesine ilişkin faaliyetler, programdan sapmalar ve nedenleri muayeneden gelen raporlar incelenip gerekli hesaplamalar yapıldıktan sonra günlük olmak üzere üretim raporları hazırlanır.üretim raporlarının değerlendirilmesinde işlerin programlara uygun olarak yürüyüp yürümediği öncelikle ele alınır.

25. Zamanından önce bitirilen işler varsa makinaların artan kapasiteleri gelecek iş programlarında kullanılmak üzere belirlenir. Zamanında bitirilmeyen işler için performans yetersizliği, programlama hatası, arıza, malzeme noksanlığı gibi gecikme nedenlerini belirleyen raporlar düzenlenir. Raporlar ilgili departmanlara GERİ BESLEME (= FEEDBACK) bilgisi olarak gönderilir.

26. Diğer İşletme Departmanları ile İlişkiler: Bir işletmede üretim yönetimi ile fiili üretimin yapıldığı atölye arasında yer alan ilişki akışı

28. No 1-2: Pazar araştırmalarının sonuçları kısa ve uzun vadeli satış planlarına dönüştürülerek yönetimin bilgisine sunulur. Bu şekilde ya mamul stokları yüksek düzeyde tutulmuş olur ya da iş programlarında sık değişimler meydana gelebilir. Her iki durum da maliyetin artması sonucunu doğurur. İstekleri tam olarak karşılanamayan müşterilerin kaçırılması da işletme açısından maliyettir. İki maliyet unsuru arasında bir denge noktası bulmak ve buna göre hazırlanan üretim planının tepe yönetimine sunulması üretim yönetiminin görevidir.

29. No 3-7-18-19: muhasebe(maliyet muhasebesi) üretim maliyetlerine ait çeşitli bilgileri standart ve fiili maliyetler arasındaki farkların nedenlerini ortaya koymak için hazırlanan raporlarda kullanır. Finansal kontrol de üretimden alınan bilgileri işletmenin mali olanaklarını en iyi şekilde kullanılabilmesini sağlamak amacıyla üretim bütçesini hazırlar. İmalat bölümü de kendi olanaklarını, fiili imalatın gidişini düzenlediği raporlarla yönetime iletir. • No 4-5-6-7: üretim yönetimi kendisine gelen raporları temel üretim politikaları ile bağdaştırarak imalat ve mamul mühendisliğinin hedeflerini belirler. • İmalatın görevi nedir? • Mamul mühendisliğinin görevi nedir?

30. İMALAT; üreteceği mamüllerin miktarlarını ve teslim tarihlerini ayrıntılı programların hazırlanması isteği ile üretim planlama ve kontrol departmanına bildirir. • MAMUL MÜHENDİSLİĞİ; üretilmesine karar verilen mamullerin teknik resimlerini, malzeme özelliklerini, parçaları işleyecek makine ve takımlarla gerekli diğer bilgileri işlem formlarında özetleyerek üretim planlamaya verir.

31. No 8-9-10-11: istenilen üretimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli hammadde, parça ve malzemelerin yeterli olup olmadığının saptanması üretim planlamanın görevidir. Gerekli durumlarda satın almaya sipariş verdirir. Planlama malzemelerin yanı sıra makinaların yük ve kapasiteleri ile insan gücü olanaklarını gözönüne alarak program hazırlar ve bunları kontrol kısmına teslim eder. • No 12-13-14-15: kontrol neyi nasıl ne zaman yapacağını bildiren iş emirlerini imalata bağlı bulunan atölyeye verir. Ambar malzemeleri istenilen yerler zamanında teslim etmekle sorumludur. Kalite spesifikasyonları da üretim kontrolü tarafından kalite kontrolüne gönderilir.

32. No 16: kalite kontrolunden gelen ıskarta oranları iş programlarının hazırlanmasında yardımcı bilgi olarak kullanılır. • No 17-18-19: üretim planlama ve kontrol kalite kontrol ve imalat departmanları kendi faaliyetlerine ve atölyeden aldıkları fiili durum bilgilerine dayanarak düzenledikleri raporları geri besleme bilgisi olarak yönetime verirler yönetim bu verileri sarıştan gelen verilerle birleştirerek aldığı kararlarda düzeltmeler yapar veya yeni kararlar alır. • No 20- 21: atölye aldığı iş emirlerine uygun üretim gerçekleştirmek zorunluluğundadır. Tamamlanan mamullerin ambara girişi yapıldıktan sonra zamanı gelince tüketiciye teslim edilir. Böylece kapalı üretim devresi tamamlanmış olur.

33. DİĞER İŞLETME DEPARTMANLARI İLE İLİŞKİLER • ÜRETİM YÖNETİMİnin yukarıda özetlemeye çalıştığımız faaliyet ve ilişkilerinde basit bir şekilde çizilen şematik gösterimde DİKKAT edilmesi gereken nokta bunun bir ORGANİZASYON ŞEMASI değil sadece İLİŞKİLERİN AKIŞINI belirtmek amacını taşıdığıdır. • şemada PLANLAMA içinde yeraldığı varsayılan fakat ülkemizde de pekçok işletmede ayrı bir departman haline gelen ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİnden söz edilmemiştir.

34. ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ile ÜRETİM PLANLAMAnın faaliyetleri birbiri içine geçmiş denilecek kadar yakın ilişkilidir. Endüstri Mühendisliği İŞ YERİ DÜZENLEMESİ, İŞ BASİTLEŞTİRME, STANDARDİZASYON, STOK KONTROL vb. konularda yaptığı araştırmaların sonuçlarını ÜRTEİM PLANLAMAYA verir.

35. Bu Araştırma Sonuçları Neler Olabilir? • Mevcut üretim yöntemlerine uygun iş yeri düzeni planları • İnsangücü ve makine verimini artıran basitleştirilmiş yöntemler • İş akışını hızlandıran taşıma sistemleri • Üretim programlarını basitleştiren malzeme ve mamul standartları • Üretim programlarının zaman bakımından daha duyarlı olmasını sağlayan performans standartları • Malzeme ve mamul stoklarında minumun yatırımla bütün istekleri karşılayan optimum sipariş ve imalat miktarı

37. TEPE YÖNETİMİ İLE İLİŞKİLER Tepe yönetiminin politikalarında genellikle uyguladığı iki tip hata: • Tepe yönetimi, politikalarını işletmenin durumunu ve olanaklarını gözönüne almadan saptamış olabilir. Örneğin; stok devir hızlarına ilişkin politikalar yalnız genel endüstriyel ortalamalara göre belirlenmiş olabilir. • Tepe yönetimi üretim faaliyetlerine yön verecek temel politikaları önemsemeden saptamış olabilir. Bu takdirde komuta hattında her elemen karşılaştığı problemlere kendi görüşüne veya çevresinden gelen baskılara göre tespit ettiği politikalarla çözüm arama yoluna gider. Örneğin; min- max stok düzeyleri ,emniyet stokları ve satın alma politikaları tepe yönetimi tarafından belirlenmiş ise satın alma departmanı zamana ve duruma göre değişen baskılar altında tutarsız kararlar alabilir. Bu durumda stoklara gereksiz yatırım yapılması, üretimin malzeme yokluğu gibi sık sık aksmalar ve departmanlar arası sürtüşmeler yaşanabilir.

38. Üretim yönetiminde görev alacak kişilerin; • Konu hakkında yeterli bilgi ve tecrübeye • Yüksek sorumluluk duygusuna • Verimli beşeri ilişkiler kurabilme yeteneğine İşletmenin çeşitli departmanları ile üretim yönetimi arasındaki ilişkiler organizasyon yapısı, üretim tipi ve büyüklüğü gibi faktörlere bağlı olarak değişir.

39. Üretim yönetimi görevlerini biri PLANLAMA diğeri KONTROL olmak üzere başlıca iki aşamadan geçerek yerine getirir. Üretim yönetiminin yüklendiği görevler AMAÇ, BİLGİ KAYNAKLARI, PLANLAMA ve KONTROL faaliyetleri bakımından özelliklerini daha iyi belirtmek amacıyla düzenlenmiştir.

40. ÜRETİM YÖNETİMİNE VERİLEN GÖREVLER • Görevler başta organizasyon yapısı olmak üzere çeşitli faktörlere bağlı olarak belirlenir. Üretim yönetimi görevlerini biri PLANLAMA diğeri KONTROL olmak üzere başlıca iki aşamadan geçerek yerine getirir. Üretim yönetiminin yüklendiği görevlerin • AMAÇ • BİLGİ KAYNAKLARI • PLANLAMA • KONTROL Faaliyetleri bakımından özelliklerini daha iyi belirtmek amacı ile aşağıdaki tablo düzenlenmiştir.

44. ÜRETİM YÖENTİMİNİN İŞLETME ORGANİZASYONUNDAKİ YERİ • İşletme hacmi büyüdükçe üretim yönetimi fonksiyonu da organizasyonda yer değiştirir. Dört ayrı tip organizasyon şeması incelenecek olursa; • (a) atölye tipi • (b) patrona yardım etmek üzere imalat faaliyetlerinde yetenekli bir kişi( ustabaşı) • (c) müdür • (d) genel müdür

45. Üretim yönetimi fonksiyonunun işletmenin gelişmesine paralel olarak organizasyon içinde yer değiştirmesi

46. İşletmenin büyümesi ve buna paralel olarak faaliyetlerin de karmaşık hal alması yöneticilerin belirli konularda uzmanlaşmasını zorunlu kılar. Artık bir yöneticinin finans, imalat, muhasebe,satış gibi faaliyetleri doğrudan yönetebilecek bilgilere sahip olması beklenemez. Böyle bir işletmede patron- yönetici yerini yönetim kuruluna bırakmıştır.

47. ÜRETİM PLANLAMA ve KONTROL (ÜPK) • Uygulamada ortaya çıkan çeşitli sorunların kaynağı işletme organizasyonundaki komuta ve kurmay fonksiyonlarının eksik veya yanlış tanımlanmalarıdır. • Yetki kavramından söz edildiğinde, bu yönetim aracı genel anlamda ifade edilmiş olur. Yöneticiler, değişik kaynaklardan yetki sahibi olur, ancak ellerindeki yetkinin kullanımı farklı biçimlerde gerçekleşir.Yetkinin türü, yöneticinin işletme içindeki ilişkilerini şekillendirir.Ayrıca bir organizasyondaki yetki ilişkilerine bakarak, o organizasyonun yapısı da belirlenebilir. i

48. YETKİ TÜRLERİ • Organizasyonlarda kullanımı açısından üç tür yetki ilişkisi mevcuttur: • Komuta yetkisi (hiyerarşik ya da dikey yetki) • Kurmay yetki (danışma yetkisi) ve • Fonksiyonel yetki

49. KOMUTA YETKİSİ • Komuta yetkisi, bir yöneticinin bir işin yapılması ya da yapılmaması konusunda astlarına doğrudan emir verebilme ve karşılığında itaat bekleme hakkını ifade eder. • Komuta yetkisi, bir organizasyondaki ast-üst ilişkisini ve hiyerarşiyi tanımlar. • Komuta yetkisi organizasyon içinde hiyerarşiyi izleyerek, yukarıdan aşağıya doğru akar.

50. KOMUTA YETKİSİ • Bir hat şeklinde yukarıdan aşağıya indiği için, komuta yetkisi bazı kaynaklarda hat yetkisi olarak geçer. • Bu hat içinde, her üst kendinden sonra gelen ast ya da astlarına doğrudan, daha aşağıdaki astlara da kendi altındaki ast kanalıyla emir verme yetkisine sahiptir. • Astlar da komuta yetkisine itaat etmek zorundadır, işte karşılıklı çalışan bu sistem hiyerarşiyi ortaya çıkarır.