OTYŁOŚĆ

1. OTYŁOŚĆ Katarzyna Janczura

2. Otyłość jest obecnie nazywana chorobą XXI wieku. Jest to metaboliczna choroba cywilizacyjna, z którą boryka się bardzo duży odsetek ludności świata. Występuje najczęściej w krajach zachodnich. Proces narastania odsetka ludności otyłej dotyczy zarówno dorosłych jak i dzieci. Wiele danych wskazuje na fakt, że wiele osób dorosłych otyłych miało nadwagę w dzieciństwie • Jak podaje Tatoń, Czech i Bernaś ( 2007) około 80% dzieci z nadwagą i otyłością cierpi na tę chorobę także po osiągnięciu wieku dojrzałego i starczego, co oznacza, że występowanie otyłości w wieku dziecięcym zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości i je powikłań w perspektywie całego cyklu życia osobniczego • w 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie ogłosiła otyłość ogólnoświatową epidemią obejmującą dzieci i dorosłych, uznając ją za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia ludzkości.

3. DEFINICJA MEDYCZNA • Otyłość jest przewlekłą chorobą ogólnoustrojową, na skutek zaburzeń homeostazy przemiany energetycznej, następuje rozrost tkanki tłuszczowej ponad przyjętą normę, z powodu zwiększenia liczby i/lub wielkości komórek tłuszczowych dochodzi do wtórnego uszkodzenia struktury i funkcji poszczególnych narządów i układów( raport WHO.., 1998).

4. DEFINICJA STWORZONA NA PODSTAWIE SUBIEKTYWNEJ OCENY MASY CIAŁA • Psychologia społeczna charakteryzuj jednostkę otyłą jako taką, której inni przypisali cechę otyłości • Psychologia kliniczna za kryterium jej występowania przyjmuje jej subiektywne doświadczanie przez jednostkę, definiuje osobę otyłą jako taką, która doświadcza siebie jako otyłą, czyli ma poczucie otyłości

5. Kryteria diagnostyczne otyłości • w celach diagnostycznych wykorzystuje się najczęściej pięć sposobów pozwalających na obiektywne stwierdzenie otyłości • Wskaźnik masy ciała BMI,BMI= masa ciała (kg) /wzrost( m²) • Stosunek właściwej masy ciała do masy należnej – należna masa ciała to średnia masa ciała, przy której umieralność jest najmniejsza, można ją obliczyć samodzielnie, np. według wzoru: [wzrost( cm)- 100]- 10 %( dla kobiet) lub 5% ( dla mężczyzn); najbardziej optymalna jest zgodność właściwej masy ciała z masą należną • Zawartość tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała- pomiaru można dokonać np. metodą bioimpedentacji, za pomocą specjalistycznego przyrządu, odpowiedni procentowy udział tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała wyznacza granice normy fizjologicznej • Obwód talii- wartości te są odmienne dla poszczególnych grup etnicznych • Stosunek obwodu talii do obwodu bioder( WHR): obwód pasa( cm)/obwód bioder( cm), jest pomocny w określeniu typu otyłości, wartości WHR powyżej 0.85 u kobiet i powyżej 1 u mężczyzn, świadczą o otyłości brzusznej

6. KLASYFIKACJA OTYŁOŚCI – wg Bąk- Sosnowskiej • Czas wystąpienia - wczesna( okres dzieciństwa i adolescencji) • - późna ( okres dorosłości) • Związek z innymi chorobami – pierwotna 80-90 % przypadków • - wtórna • Etiologia – endogenna ( czynniki endokrynne, genetyczne, mataboliczne, choroby ośrodkowego układu nerwowego, urazy) - egzogenna ( czynniki środowiskowe i psychologiczne, 95% przypadków) • Patogeneza – regulacyjna ( zaburzona regulacja poboru pokarmu) - metaboliczna ( wrodzone lub nabyte zaburzenia przemiany węglowodowanowej i lipidowej) • Liczba i wielkość adipocytów - /komórkatłuszczowa, syntetyzująca i magazynująca tłuszcze proste (trójglicerydy)/ - hipertroficzna ( przerost adipocytów, hiperinsulinizm, częste występowanie objawów nietolerancji węglowodanów- cukrzycy lub miażdżycy) - hiperplastyczna ( wzrost liczby adipocytów, brak dodatkowych zaburzeń, ale duża odporność na odchudzanie) - mieszana • Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej – gynoidalna, biodrowo- udowa( wczesny początek, obniżenie spoczynkowej przemiany materii, które nie ulega zmianie w trakcie odchudzania) - androidalna, brzuszna, wisceralna ( początek zwykle w wieku dojrzałym, odkładanie tłuszczu silnie zdeterminowane genetycznie, większa spoczynkowa przemiana materii niż w gynoidalnej, znaczna redukcja masy ciała w przypadku ujemnego bilansu energetycznego)

7. Epidemiologia otyłości • - otyłość jest problemem, który w krajach rozwijających się utrzymuje stałą tendencję wzrostową • Według raportu WHO z kwietnia 2006 roku dotyczącego występowania nadwagi i otyłości wśród Europejczyków szacuje się, że nadwagę (BMI 25 - 29,9 kg/m2) ma 25 - 75% ludzi czyli około 400 mln osób. Natomiast otyłość (BMI > 30 kg/m2) występuje wśród 30% Europejczyków, czyli u 130 mln ludzi. Powyższy raport przewiduje, że w 2010 roku w Europie będzie ponad 150 mln otyłych osób. • - w Polsce jedne z najnowszych badań z (2006 r. Mastej i In,) dotyczyły populacji pozostającej pod opieką lekarzy rodzinnych z ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej, rozmieszczonych na terenie całej Polski, próbę badawczą stanowiło 17 065 osób, w wieku od 30-98 lat, stwierdzono: • - 0,9% osób z niedowagą • - 24,7 % osób z prawidłową masą ciała • - 39,2 % osób z nadwagą • - 31,2 % osób z otyłością • Wśród mężczyzn nadwagę miało 48% badanych, otyłość 32,8 %, łącznie stanowiło to 80% populacji męskiej, wśród kobiet nadwaga występowała u 39,2% badanych, a otyłość u 31,2% badanych, łącznie stanowiło to 70,4% populacji kobiecej.

8. Przyczyny otyłości prostej, czyli niebędącej następstwem żadnego innego schorzenia: • Czynniki genetyczne- ryzyko, ze dziecko szczupłe będzie otyłe wynosi 9%, w przypadku jednego rodzica z nadwagą 41%, a w przypadku obojga 73% • Czynniki neurohormonalne- najistotniejszą rolę odgrywają następujące substancje: insulina, kortykosteroidy, aminy kateholowe, hormony płciowe, hormon wzrostu, chorobliwy głód na pokarmy tłuste wykazują osoby o podwyższonym poziomie endorfin oraz galaniny, a na słodycze- osoby z nadmiarem neuropeptydu Y i niedostatkiem serotoniny

9. Czynniki metaboliczne- bilans energetyczny jest oparty na nieustannym dowozie oraz wydatkowaniu energii, dowóz jest zapewniany przez spożywany pokarm, zostaje zużytkowany na podstawową przemianę materii, ok. 70%, aktywność fizyczną ok. 15%, i termogenezę ok. 15%, a nadmiar energii który nie jest spożytkowany na wymienione wyżej procesy, jest magazynowany w postaci zapasów tłuszczowych,

10. Czynniki środowiskowe • Sytuacje frustracyjne i stresogenne • Sytuacje społeczne i zawodowe związane z duża dostępnością pożywienia • Spożywanie alkoholu • Stosowanie diety bogatej w tłuszcze nasycone i chlorek sodu • Nieprawidłowe nawyki żywieniowe • Przyjmowanie leków zwiększających apetyt lub obniżających podstawową przemianę materii • Rozregulowanie rytmu dobowego, wynikając np. z aktywności zawodowej • Siedzący tryb życia

11. Psychologiczne- uwarunkowania głodu • - głód- 1. Oralny- jest odczuwany w jamie ustnej, przejawi się jako potrzeba żucia, odczuwania konsystencji i smaku konkretnej potrawy, chodzi tutaj o sam smak potrawy, zapotrzebowanie na smak słodki jest pierwotne( zarówno ludzie jak i zwierzęta jedzą więcej gdy pokarm jest osłodzony) • 2. hipoglikemiczny- pojawia się w wyniku spadku poziomu glukozy we krwi, hipoglikemia jest powodowana niedoborem składników pokarmowych, ale może się tez pojawić w wyniku silnych emocji( zespół psychoglikemiczny) • 3. głód gastryczny- przejawia się skurczami żołądka wywołanymi przez niedostatek pokarmu

12. - apetyt- jest psychologicznym zapotrzebowaniem na jedzenie, wyuczony dzięki doświadczeniu ulgi, którą przynosi zaspokojenie głodu, subiektywna ocena głodu, czy apetytu koreluje z ilością i jakością spożytego później pokarmu, • osoby ze skłonnością do nadwagi albo otyłe silniej niż szczupłe reagują na bodźce zewnętrzne, a zapytani o to, czy są głodni, kierują się wskazówkami obiektywnymi, takimi jak pora dnia, widok apetycznego jedzenia czy jedzących osób, a nie sygnałami z własnego ciała • - osoby otyłe jedzą szybciej i prędzej przechodzą do deseru

13. - nadmierne objadanie się • Teoria powstrzymywania się od jedzenia= nadmierne jedzenie wynika z napięcia nagromadzonego przez powstrzymywanie się od przyjmowania pokarmów • Hipoteza maskująca- przejadanie się umożliwia zamaskowanie złego samopoczucia i polepszenie go, ponadto jest próba przeniesienia odpowiedzialności za złe samopoczucie z niekontrolowanych obszarów własnego życia na zachowanie jedzeniowe • Teorię zaprzeczania- unikanie myślenia o jedzeniu lub myślenie o nim jak czymś zakazanym powoduje w rezultacie zaabsorbowanie jedzeniem i zwiększa apetyt • Teoria oparta na mechanizmie reaktancji psychicznej- wszelki formy ograniczenia swobody w wyborze jedzenia powodują opór, co w konsekwencji prowadzi do przerwania odchudzania przy pierwszej nadarzającej się okazji • Teorię ucieczki- nadmierne jedzenie jest konsekwencją niskiego poziomu świadomości lub raczej ucieczką od stanu świadomości • Teorię oparta na mechanizmie powrotu do zachowań wcześniejszych- zjedzenie czegoś niedozwolonego otwiera mechanizm spustowy i powoduje rozhamowanie

14. Konsekwencje zdrowotne nadwagi i otyłości; • - dwukrotnie większe ryzyko w przypadku nowotworów, obniżonej płodności, bólu pleców, powikłań podczas znieczulenia ogólnego, wad u płodu; • - trzykrotnie w przypadku wieńcowej choroby serca, zaburzeń pracy serca, choroby zwyrodnieniowej stawów, nadmiernego stężenia kwasu moczowego we krwi, dny, komplikacji ciążowych • - więcej niż trzykrotnie w przypadku cukrzycy, nadciśnienia, bezdechu nocnego, chorób woreczka żółciowego, zaburzenia stężenia frakcji lipidowych i różnych zaburzeń lipidowych (Łuszczyńska, 2007). • - otyłość ma wiele negatywnych konsekwencji do płodności u kobiet (nadmierna waga zwiększa ryzyko występowania przedwczesnego miesiączkowania, nieregularnych cykli miesiączkowych, wzrostu cech andragonicznych, braku miesiączkowania, braku owulacji, poza tym podnosi ryzyko dotyczące występowania problemów zdrowotnych i komplikacji podczas ciąży np. częstsze poronienia, większe zaburzenia u płodu w przypadku przedwczesnego porodu, wzrost liczby martwych urodzeń, wad i deformacji typu neurologicznego, wad serca płodu, wreszcie cukrzycy u płodu. u mężczyzn otyłość jest związana z niższym poziomem testosteronu • - problemy skórne np. nadmierne rogowacenia skóry podeszwy, owrzodzenie nóg, infekcje skóry( u ok., 50% osób z otyłością), grzybice skóry( u 28% osób z otyłością) oraz grzybice paznokci i słoniowaciznę brodawkowatą • - poza tym: zmiany w mięśniach szkieletowych, bóle mięśniowo- szkieletowe, przewlekłe codzienne bóle głowy, zapalenie stawów, problemy dotyczące układu trawienia, niedobór żelaza, zaburzenia snu, zespół bezdechu nocnego 

15. SUGERUJE SIĘ, ŻE WŚRÓD PRZYCZYN ZGONÓW W RÓŻNYCH REGIONACH EUROPY 10-13 % JEST WYNIKIEM OTYŁOŚCI

16. Konsekwencje dla zdrowia psychicznego 1. zaburzenia nastroju 2. zaburzenia jedzenia współwystępujące • - jednym z zaburzeń odżywiania współwystępujących z otyłością jest zespół objadania się,, • - bulimia • - powstrzymywanie się od jedzenia- rozhamowanie • - jedzenie obfitych posiłków • - przekąszanie; najczęściej spożywane, nie tylko przez osoby otyłe, przekąski to produkty wysokokaloryczne m.in. batony i chipsy • - jedzenie nieregularne; • jedzenie zbyt szybkie; 3. inne zaburzenia psychiczne • - współwystępowanie epizodu depresyjnego, zaburzenia dwubiegunowego, zaburzenia panicznego i agorafobii • - otyłość i nadwaga zwiększa ryzyko występowania objawów dysfunkcji seksualnych • - występowania ADHD u osób dorosłych zwiększa prawdopodobieństwo występowania objadania się( także aktów objadania się w odpowiedzi na emocje negatywne), co z kolei sprzyja wzrostowi wagi ciała • - doniesienia dotyczące zależności między nadmierną wagą ciała a rozwojem symptomów choroby Alzheimera,

17. Konsekwencje społeczne nadwagi i otyłości • Osoby otyłe bez względy na wiek, poziom wykształcenia czy sytuację rodzinną doświadczają podobnych problemów psychologicznych: • Wstyd związany z wyglądem • Negatywne opinie i oceny innych/ otyłość nie jest społecznie akceptowana, w kulturze zachodniej funkcjonuje na jej temat wiele stereotypów, otyli są posądzani o brak silnej woli i samokontroli czy też brak dbałości o siebie, te stereotypy przypisują otyłym takie cechy jak bierność, niedojrzałość, brak zdecydowania, bezradność w sytuacjach trudnych, trudność w uzewnętrznianiu uczuć negatywnych- zwłaszcza gniewu, nawet 6 latki oceniając osoby otyłe używają pejoratywnych określeń : leniwy, głupi. Brzydki, oszust, kłamca • Poczucie winy, małej wartości, krzywdy i rozżalenia/ osoby otyłe przez całe swoje życie zmagają się z nadwagą/ • Poczucie bezsilności i braku wpływu na sytuację • Zmiany w relacjach z innymi ludźmi/ stopniowe wycofywanie się z kontaktów, a w dłuższej perspektywie izolacja społeczna, albo wręcz przeciwnie- zajmowanie w towarzystwie znaczącej pozycji • Obsesyjne myślenie o jedzeniu i kaloriach/ wynika z obawy, żeby nie przytyć albo aby schudnąć, co z kolei prowadzi do częstszego odczuwania głodu i uleganiu pokusie żywnościowej, a także napadów objadania się/

18. Wszystkie te problemy znajdują odzwierciedlenie w jakości życia otyłych, w badaniach porównujących kobiety otyłe i szczupłe pod względem odczuwanych ograniczeń oraz obserwowalnych wskaźników wykazano, że zarówno poziom obiektywnych jak i subiektywnych ograniczeń był wyższy u kobiet otyłych, • W badaniach wykazano, że osoby z BMI powyżej 30 mają gorszą jakoś życia praz przeżywają większy stres i niepokój niż ludzie chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów czy paraliż kończyn • Osoby otyłe odczuwają niższy poziom własnej skuteczności, mają także większe trudności ze znalezieniem pracy

19. LECZENIE OTYŁOŚCI • Dieta – gdy spożywa się mniej kalorii, organizm reaguje odpowiednio mniejszym ich zużyciem i szybko przestawia się na specjalną, oszczędnościową przemianę materii, oszczędność przejawia się tym, że organizm wytwarza mniejsze ilości ciepła, ilość pokarmu podczas diety jest bardzo mała, ale dłużej pozostaje w przewodzie pokarmowym niż normalnie, dzięki temu organizm może gruntowniej „wyciągać: z niego więcej kalorii, ale wiąże się z tym ryzyko efektu jojo

20. Aktywność fizyczna- wiele badań dowodzi, ze brak aktywności fizycznej prowadzi do wzrostu masy ciała, nadwaga jest w znacznym stopniu uwarunkowana małym wydatkowaniem energii, co jest związane z mało aktywnym siedzącym trybem życia,

21. Środki farmakologiczne-leki zmniejszające apetyt powinny być traktowane co najwyżej jako jeden z elementów całościowego programu odchudzającego, wymienia się kilka grup leków: • leki hamujące apetyt • środki para farmaceutyczne wspomagające dietę terapię, takie preparaty wysokobiałkowe zastępujące 1 lub więcej posiłków • środki pomocne w szybkim spaleniu tkanki tłuszczowej, np. l-karnityna ale one stosowane są przede wszystkim przez sportowców, nie są raczej polecane przez dietetyków

22. 4. psychologiczne sposoby redukowania nadwagi- modyfikacja zachowań • Najważniejsza jest motywacja pacjenta!- niezbędna zarówno do wprowadzenia jak i podtrzymywania • - model racjonalny: konieczność przekazania jednostce informacjo o odżywianiu, ćwiczeniach oraz poziomie dostarczanej i wydatkowanej energii , obejmuje ona głównie diety i wiadomości o odżywianiu, programy nie są kosztowne, ale mają niską efektywność • - model społecznego uczenia się- interwencje oparte na tym modelu koncentrują się bezpośrednio na zachowaniu, przede wszystkim należy wyeliminować wzmocnienia wiążące się z niepożądanym zachowaniem, wprowadzić nowe pożądane zachowanie powiązane z nowym wzmocnieniem,, a także podstawowych sposobów nagradzania się, interwencje oparte na modelu społecznego uczenia się przynoszą dobre rezultaty • - podejście poznawczo- behawioralne- zwracanie uwagi na rolę myślenia, wyobrażeń, oczekiwań i przekonań w zmianie zachowania, główne założenie tego podejścia zakłada, że dzięki zmianie sposobu myślenia jednostka może zmienić swój system wartości , a to z kolei powoduje zmianę jej zachowania

23. 5. LECZENIE CHIRURGICZNE - GASTROPLASTYKA – polega na obwiedzeniu żołądka za pomocą elastycznej opaski- METODY ŁĄCZONE- polegają na podzieleniu żołądka klamrą( staplerem) i połączeniu jego mniejszej części bezpośrednio z jelitem czczym, alternatywnie na usunięciu części żołądka i podzieleniu jelita cienkiego na 3 części- wprowadzanie balona do żołądka,- liposukcja tkanki tłuszczowej, usunięcie fałdów skórnych- domena chirurgów plastykówleczenie chirurgiczne wykonywane jest tylko wobec osób z otyłością olbrzymią BMI>40 lub osoby z BMI pow. 35 i wysokim ryzykiem zagrażających życiu chorób towarzyszących, po bezskutecznej próbie leczenia zachowawczego

24. profilaktyka

27. Miedzynarodowy Dzień Walki z Otyłością 24 października Serwis poświęcony jest leczeniu otyłości metodami chirurgicznymi. Zachęcam do zapoznania się z zawartością strony. Jej zasoby przeznaczone są zarówno dla osób zbierających informacje o metodach leczenia, przygotowujących się do operacji jak i osób po zabiegu. Zapraszam również do współtworzenia serwisu.