Balanslezen

1. Balanslezen • Peter Verschelden • Bedrijfsrevisor – Accountant • Licentiaat in de Rechten, Licentiaat in Management, Gegradueerde in de Fiscale Wetenschappen, Master in Accountancy, laureaat in Exportmanagement • Extern medewerker Kluwer Rechtswetenschappen (Accountancy Actualiteit, Modellenboek, Ondernemingsbibliotheek, Praktijkgids voor Vennootschappen, e.a.) • Verschelden Bedrijfsrevisoren, Molenkouterstraat 75, 9308 Aalst. • peter.verschelden@verschelden.be • www.verschelden.be

2. Seminarie Balanslezen • Een dagtocht doorheen … • de balans • de resultatenrekening • de resultaatsbestemming • de toelichting bij de jaarrekening • Vanuit theoretisch standpunt … • … maar vooral met een praktische inslag … • … en aan de hand van cases • Met aandacht voor: • … de horizontale analyse van de jaarrekening • … de verticale analyse van de jaarrekening

3. Boekhouding en jaarrekening • Eerst gehuwd (Wet van 17 juli 1975) • Nu gescheiden (Wet van 17 juli 1975 en Wetboek van Vennootschappen) • Hand in hand: van « voeren van de boekhouding » tot «  opstellen van de jaarrekening • Eigen set van regels … • … maar één onlosmakelijk verbonden geheel.

4. Bronnen van het boekhoudrecht • Coördinatie van de Wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van ondernemingen (B.S. 4 september 1975): artikelen 1 – 22 • Coördinatie van het Koninklijk Besluit van 12 september 1983 tot uitvoering van de Wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen (B.S. 28 september 1983): artikelen 1 tot 15 • Adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen • Boekhouddoctrine – algemene boekhoudprincipes – Internationale Normen

5. Bronnen van het jaarrekeningenrecht • Wetboek van Vennootschappen • K.B. van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen (verder afgekort als K.B./W.Venn.) • Coördinatie van het Koninklijk Besluit van 12 september 1983 tot bepaling van de minimumindeling van een algemeen rekeningenstelsel (B.S. 29 september 1983) • Adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen • Boekhouddoctrine – algemene boekhoudprincipes – Internationale Normen

6. K.B. 30 januari 2001 • Boek 1: oprichting en formaliteiten inzake openbaarmaking (art. 1-21) • Boek 2: de jaarrekeningen, de geconsolideerde jaarrekeningen en formaliteiten inzake openbaarmaking (art. 22-183) • Boek 3: ondernemingsraden en bedrijfsrevisor (art. 184-191) • Boek 4: consignatieprocedure en bestemming van activa bij gerechtelijke ontbinding (art. 192-193) • Boek 5: enkele aspecten van de NV (art. 194-219) • Boek 6: opheffingsbepalingen; wijzigingsbepalingen (art. 220-226)

7. Objectieven van het boekhoudrecht • Verantwoording aan de aandeelhouders • Bepaling van de uitkeerbare winst • Informatieverstrekking aan de schuldeisers m.b.t. de samenstelling van het maatschappelijk vermogen • Toelichting van de economische en sociale betekenis van de onderneming en haar functie in de maatschappij • GETROUW BEELD (« true and fair view ») van het vermogen, de financiële positie en het resultaat van de onderneming

8. Fundamentele regels • Getrouw beeld • Continuïteit • Bestendigheid • Toerekening van opbrengsten en kosten aan een periode • Verbod van compensatie • Voorzichtigheid

9. Getrouw beeld • Belangrijkste onder de principes; dit principe primeert op alles • Formele waarderingsregels of voorschriften moeten opzij worden geschoven om te voldoen aan het principe van het getrouw beeld. Uiteraard moet dit wel worden verantwoord en becommentarieerd.

10. Continuïteit • Opstellen van de jaarrekening in het perspectief van:- « going concern » of continuïteit- discontinuïteit (op liquidatiebasis) • Waardering op basis van going concern betekent:- historische waarde- rentabiliteit van een onderneming- activering en afschrijving • Discontinuïteit: - boeken van bijkomende afschrijvingen- activa terugbrengen tot liquidatiewaarde- aanleggen van provisies, boeken van schulden

11. Continuïteit: art. 94 & 96 W. Venn. • Waardering in perspectief van continuïteit moet worden verantwoord- in het jaarverslag (art. 96, 6° W. Venn.)- of in een stuk dat samen met de jaarrekening wordt neergelegd (art. 94 W. Venn.)bij:- een overgedragen verlies- of twee opeenvolgende jaren met verlies van het boekjaar

12. Bestendigheid • Bestendigheid in de waarderingsgrondslagen en waarderingsmethoden • Vergelijkbaarheid van de cijfergegevens in de tijd • Wijziging in de waarderingsregels:- cijfermatige raming van het effect- verantwoording van de wijziging • Bestendigheid in de vorm: gebruik van het type-schema van de jaarrekening (volledig of verkort schema)

13. Toerekening van kosten & opbrengsten aan de juiste periode • Verdeling van het leven van de onderneming in boekjaren • Toerekening van opbrengsten: realisatieprincipe:- levering- langetermijncontracten: completed contract versus percentage of completion • Matching principe: toerekening van de overeenstemmende kosten. • Analytische boekhouding

14. Verbod tot compensatie • Tussen kosten en opbrengsten • Tussen tegoeden en schulden • Tussen rechten en verbintenissen • Afzonderlijke waardering van elk bestanddeel van het vermogen • Uitzonderingen mogelijk.

15. Voorzichtigheidsbeginsel • Rekening houden met ongunstige elementen zodra er een redelijk vermoeden bestaat dat een verlies kan ontstaan • Gunstige elementen mogen slechts in aanmerking worden genomen indien er voldoende zekerheid bestaat over hun realisatie. • Ook rekening houden met feiten na balansdatum. • Instandhouden van « verdoken reserves » in principe verboden.

16. Begrippen • Jaarrekening bestaat uit: • Balans • Resultatenrekening met resultaatsbestemming • Toelichting • Sociale Balans • Waarderingsregels

17. Begrippen • Horizontale analyse • Verticale analyse • Opbrengsten en kosten • Inkomsten en uitgaven

18. Balans • Actief • Vaste activa • Vlottende activa • Passief • Eigen vermogen • Vreemd vermogen op lange termijn • Vreemd vermogen op korte termijn

19. Balans • (Uitgebreide) vaste activa • (Beperkte) vlottende activa • Permanent vermogen • Vreemd vermogen korte termijn

20. Oprichtingskosten: referenties • Definities: art. 95 § 1 I. K.B./W.Venn. • Regels inzake waardering: art. 58-59 K.B./W.Venn.

21. Oprichtingskosten : wat ? • Kosten van oprichting en kapitaalverhoging • Kosten bij uitgifte van leningen • Overige oprichtingskosten • Herstructureringskosten: welbepaalde kosten die verband houden met ingrijpende wijzigingen in structuur of organisatie en die gunstige en duurzame invloed hebben op rendabiliteit van onderneming.

22. Oprichtingskosten: waardering • Waardering aan aanschaffingswaarde • Geactiveerd of onmiddellijk in kosten • Afschrijving: ten minste 20 % per jaarUitzondering: de kosten bij uitgifte van leningen mogen gespreid worden over de looptijd van de leningen • Herwaardering niet toegelaten (volgt uit art. 57 K.B./W.Venn.) • In vreemde valuta: op moment van boeking omgezet in EUR tegen geldende omrekeningskoers

23. Immateriële vaste activa: referenties • Definities: art. 95 § 1 II. K.B./W.Venn. • Regels inzake waardering: art. 60-61 K.B./W.Venn.

24. Immateriële vaste activa: wat ? • Kosten van onderzoek en ontwikkeling • Concessies, octrooien, licenties, know-how, merken en andere gelijkaardige rechten • Goodwill • Vooruitbetalingen op immateriële vaste activa

25. Immateriële vaste activa: waardering • BIJ VERWERVING :Verworven van derden of verkregen door inbreng: aanschaffingswaarde.Andere: waardering tegen vervaardigingsprijs, voor zover niet hoger als voorzichtige raming van gebruikswaarde of toekomstig rendement.Aanschaffingswaarde mag rente op vreemd vermogen (« intercalaire intresten ») bevatten (voor periode die bedrijfsklaarheid voorafgaat). Wel vermelden in toelichting! • Herwaardering NIET toegelaten (wél: terugname van voorheen geboekte waardevermindering, zie verder).

26. Immateriële vaste activa: afschrijvingen • Afschrijven volgens afschrijvingsplan opgesteld door raad van bestuur • Als de afschrijvingen van kosten voor onderzoek en ontwikkeling of goodwill worden gespreid over meer dan vijf jaar, dan moet dit worden verantwoord in de toelichting. • Indien boekwaarde hoger is dan gebruikswaarde wegens technische ontwaarding of wijziging in economische of technologische omstandigheden: aanvullende of uitzonderlijke afschrijvingen t.l.v. uitzonderlijke kosten. Aanvullende of uitzonderlijke afschrijvingen terugnemen indien niet langer verantwoord. • Indien te snelle afschrijving wegens gewijzigde economische of technologische omstandigheden: afschrijvingen terugnemen t.l.v. uitzonderlijke opbrengsten.

27. Immateriële vaste activa: minderwaarde • Immateriële vaste activa met onbeperkte gebruiksduur moeten NIET worden afgeschreven. • Bij duurzame minderwaarde of ontwaarding: waardevermindering tot uitdrukking brengen. • Indien waardevermindering niet langer nodig volgens actuele beoordeling op het einde van het boekjaar: terugneming t.g.v. resultatenrekening (uitzonderlijke opbrengsten) of via passiefrekening « herwaarderingsmeerwaarden » (art. 100 K.B./W.Venn.)

28. Materiële vaste activa: referenties • Definities: art. 95 § 1 III. K.B./W.Venn.Definitie van:- terreinen en gebouwen- leasing en soortgelijke rechten- overige materiële vaste activa • Regels inzake waardering: art. 62-65 K.B./W.Venn.

29. Materiële vaste activa: wat ? • Terreinen en gebouwen • Installaties, machines en uitrusting • Meubilair en rollend materieel • Vaste activa in leasing en soortgelijke rechten • Overige materiële vaste activa • Vaste activa in aanbouw en vooruitbetalingen

30. Materiële vaste activa: waardering bij VERWERVING • Aanschaffingswaarde = aanschaffingsprijs, vervaardigingsprijs of inbrengwaarde. • Aanschaffingsprijs: aankoopprijs + bijkomende kosten • Vervaardigingsprijs: kosten van grondstoffen, verbruiksgoederen, hulpstoffen, rechtstreekse productiekosten en onrechtstreekse productiekosten; deze laatste kunnen weggelaten worden mits verantwoordiging in toelichting • Inbrengwaarde: bedongen waarde bij inbreng, doch maximaal marktwaarde. Belastingen en kosten m.b.t. inbreng zijn oprichtingskosten. • Aanschaffingswaarde mag rente op vreemd vermogen (« intercalaire intresten ») bevatten (voor periode die bedrijfsklaarheid voorafgaat). Wel vermelden in toelichting!

31. Materiële vaste activa: herwaardering • Herwaardering is TOEGELATEN indien:- de waarde, bepaald in functie van het nut voor de onderneming, op vaststaande en duurzame wijze uitstijgt boven de boekwaarde- de onderneming voldoende rendabel is om de hogere afschrijvingskost te dragen- de geherwaardeerde waarde in de toelichting wordt verantwoord in het jaar van herwaardering • Afschrijven op geherwaardeerde waarde (gespreid over de resterende gebruiksduur). • Tegenpost: Rubriek III Passief « Herwaarderingsmeerwaarden » • Meerwaarde moet worden teruggenomen indien niet langer reëel.

32. Materiële vaste activa: afschrijvingen • Afschrijven volgens afschrijvingsplan opgesteld door raad van bestuur • Afschrijvingen mogen niet afhangen van resultaat van boekjaar • Indien boekwaarde hoger is dan gebruikswaarde wegens technische ontwaarding of wijziging in economische of technologische omstandigheden: aanvullende of uitzonderlijke afschrijvingen t.l.v. uitzonderlijke kosten. Aanvullende of uitzonderlijke afschrijvingen terugnemen indien niet langer verantwoord. • Indien te snelle afschrijving wegens gewijzigde economische of technologische omstandigheden: afschrijvingen terugnemen t.l.v. uitzonderlijke opbrengsten.

33. Materiële vaste activa: waardevermindering • Materiële vaste activa met onbeperkte gebruiksduur moeten NIET worden afgeschreven. • Bij duurzame minderwaarde of ontwaarding: waardevermindering tot uitdrukking brengen. • Indien waardevermindering niet langer nodig volgens actuele beoordeling op het einde van het boekjaar: terugneming t.g.v. resultatenrekening (uitzonderlijke opbrengsten) of via passiefrekening « herwaarderingsmeerwaarden » (art. 100 K.B./W.Venn.)

34. Financiële vaste activa: referenties • Definities: art. 95 § 1 IV. K.B./W.Venn. • Regels inzake waardering: art. 41, 49, 55 en 66 K.B./W.Venn. • Artikelen 5-14 W.Venn. (definities)

35. Financiële vaste activa: begrippen • Duurzame band met de betrokken vennootschap (FVA) versus belegging om een bestemming te geven aan de liquiditeitsoverschotten van de eigen onderneming (geldbeleggingen) • FVA =- aandelen in verbonden ondernemingen en ondernemingen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat- vorderingen op verbonden ondernemingen of ondernemingen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat- andere « duurzame » aandelen en andere « duurzame » vorderingen- borgtochten in contanten • Eigen aandelen worden geboekt onder de geldbeleggingen 

36. Financiële vaste activa: begrippen • Contrôle in rechte en in feite (art. 5 W.Venn.) • Moeder –en dochtervennootschappen (art. 6 W.Venn.) • Exclusieve contrôle en gezamenlijke contrôle (art. 8-9 W.Venn.) • Consortium (art. 10 W.Venn.) • Verbonden vennootschappen (art. 11 W. Venn.) • Geassocieerde vennootschappen (art. 12 W. Venn.): minstens één vijfde van de stemrechten • Deelneming (art. 13 W. Venn.): min. 10% • Vennootschappen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat (art. 14 W.Venn.)

37. Financiële vaste activa: waardering van aandelen en deelnemingen bij VERWERVING • Waardering tegen aanschaffingswaarde • Aandelen ontvangen als vergoeding voor inbreng in natura of na omzetting van vorderingen:- conventionele waarde van de ingebrachte goederen of van omgezette vorderingen- of de hogere marktwaarde als die hoger zou zijn dan de conventionele waarde • Aandelen ontvangen bij fusie of splitsing: waardering aan waarde waartegen de aandelen van overgenomen of gesplitste vennootschap op datum van fusie of splitsing in boekhouding waren opgenomen. • Bij inbreng: ontvangen aandelen worden geboekt aan nettowaarde waartegen ingebrachte goederen stonden geboekt.

38. Financiële vaste activa: herwaardering van deelnemingen en aandelen • Herwaardering is TOEGELATEN indien:- de waarde, bepaald in functie van het nut voor de onderneming, op vaststaande en duurzame wijze uitstijgt boven de boekwaarde- de uitgedrukte meerwaarde wordt verantwoord door de rendabiliteit van de onderneming- de geherwaardeerde waarde in de toelichting wordt verantwoord in het jaar van herwaardering • Tegenpost Passief: « Herwaarderingsmeerwaarden » • Meerwaarde moet worden teruggenomen indien niet langer reëel.

39. Financiële vaste activa: waardevermindering op deelnemingen en aandelen • Bij duurzame minderwaarde of ontwaarding: waardevermindering tot uitdrukking brengen t.l.v. uitzonderlijke kosten • Indien waardevermindering niet langer nodig volgens actuele beoordeling op het einde van het boekjaar: terugneming t.g.v. resultatenrekening (uitzonderlijke opbrengsten) • Volgens CBN mag geen waardevermindering worden toegepast ten belope van prijstoeslag (noch onmiddellijk, noch op einde van boekjaar), tenzij door onderneming geraamde waarde –grondslag voor de overeengekomen prijs- op zware vergissing zou blijken te berusten.

40. Vorderingen op meer dan één jaar: referenties • Definities: art. 95 § 1 V. K.B./W.Venn. • Regels inzake waardering: art. 67-68 K.B./W.Venn.

41. Vorderingen op meer dan één jaar: begrippen • Betreft: handels- en overige vorderingen waarvoor titel bestaat met contractuele looptijd van meer dan één jaar en die niet vervallen binnen de 12 maanden. Vorderingen of deel van vorderingen op meer dan één jaar die binnen 12 maanden vervallen, worden opgenomen bij de vorderingen op ten hoogste één jaar. • Betreft eveneens te ontvangen opbrengsten op meer dan één jaar, tijdens of in vorige boekjaren ontstaan, en waarvoor nog geen rechtstitel bestaat, op voorwaarde evenwel dat het bedrag vaststaat of met nauwkeurigheid kan worden geschat. • Betreft eveneens de vorderingen die voor eigenaar of verhuurder voortvloeien uit contracten van leasing of soortgelijke rechten.

42. Vorderingen op meer dan één jaar: waardering • Gewaardeerd aan nominale waarde (in tegenstelling tot vastrentende effecten, geboekt bij financiële vaste activa of geldbeleggingen, die worden geboekt aan aanschaffingswaarde) • Als er voor geheel of deel van vordering onzekerheid bestaat over terugbetaling op vervaldag: waardevermindering tot uitdrukking brengen t.l.v. resultatenrekening. • Als de realisatiewaarde op de datum van de jaarafsluiting lager is dan de boekwaarde, dan MAG een waardevermindering worden geboekt. • Indien waardevermindering niet langer nodig volgens actuele beoordeling op het einde van het boekjaar: terugneming t.g.v. resultatenrekening.

43. Voorraden en bestellingen in uitvoering: referenties • Definities: art. 95 § 1 Aktief VI. K.B./W.Venn. • Regels inzake waardering: art. 37-38 en 69-71 K.B./W.Venn.

44. Voorraden en bestellingen in uitvoering : begrippen • Grond –en hulpstoffen • Goederen in bewerking • Gereed product • Handelsgoederen • Onroerende goederen bestemd voor verkoop • Vooruitbetalingen op voorraadinkopen • Bestellingen in uitvoering

45. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering - algemeen • Grond –en hulpstoffen, handelsgoederen, OG bestemd voor verkoop: aanschaffingsprijs of marktprijs indien lager op balansdatum • Goederen in bewerking: vervaardigingsprijs • Gereed produkt: vervaardigingsprijs of marktprijs indien lager op balansdatum • Bestellingen in uitvoering: vervaardigingsprijs + eventueel winsttoerekening.

46. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering • Aanschaffingswaarde: aankoopprijs + bijkomende kosten. Er zijn 4 methoden:- individualisering van de prijs- gewogen gemiddelde prijs- fifo- lifo • Marktwaarde: « normale » heraanschaffingsprijs op datum van de jaarafsluiting voor grondstoffen en hulpstoffen. • Marktwaarde: realisatiewaarde (verkoopwaarde minus de verkoopkosten) op datum van de jaarafsluiting voor handelsgoederen, gereed produkt en de OG bestemd voor verkoop.

47. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering - vervaardigingsprijs • Artikel 37 K.B./W.Venn. • Keuze tussen:a) Directe kosten nl. grondstoffen, verbruiksgoederen en hulpstoffen + de productiekosten die rechtstreeks toerekenbaar zijnb) Directe kosten nl. grondstoffen, verbruiksgoederen en hulpstoffen + de productiekosten die rechtstreeks toerekenbaar zijn + de productiekosten die onrechtstreeks toerekenbaar zijn • Als onrechtreekse productiekosten niet zijn opgenomen: vermelden in toelichting.

48. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering - productiekosten • Rechtstreeks toerekenbare productiekosten:- prijs van de onderaannemingen- diensten & diverse goederen in direct verband met de productie van die goederen- personeelskosten die rechtstreeks op de productie betrekking hebben • Onrechtstreeks toerekenbare productiekosten:Geen definitie in boekhoudwet. Worden beschouwd als onrechtstreekse productiekosten:- Kosten van fabrieksgebouwen en machines- Indirecte lonen in de fabricage-afdeling- Deel van de algemene beheerskosten- Rente op vreemd vermogen

49. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering - vervaardigingsprijs • Artikel 38 K.B./W.Venn. • Wanneer de produktie of de uitvoering meer dan één jaar in beslag neemt, dan mag in de vervaardigingsprijs worden opgenomen: de rente op vreemd vermogen dat wordt gebruikt voor de financiering van de aanschaffing, de constructie of produktie van deze voorraden, op voorwaarde dat de rente betrekking heeft op de normale produktieperiode of uitvoeringstermijn. • Als rente op vreemd vermogen wordt opgenomen in de vervaardigingsprijs, dan moet dit worden vermeld bij de waarderingsregels in de toelichting.

50. Voorraden en bestellingen in uitvoering: waardering bestellingen in uitvoering • Keuze tussen:- percentage of completion- completed contract • Percentage of completion: ook deel van de winst wordt opgenomenDeze methode komt best tegemoet aan het principe van de toerekening van kosten en opbrengsten aan een boekhoudperiode (matching) • Completed contract: de winst wordt pas op het einde van het contract opgenomen.Deze methode sluit best aan bij de principes van voorzichtigheid en het realisatieprincipe