Sjálfstætt fólk

1. Sjálfstætt fólk • Glósur úr köflum Landnámsmanni Íslands

2. Kafli 1 • Sagan af Gunnvöru og Kólumkilla. Blóði drifin saga. Gunnudys “sönnun”. Táknræn, náttúruöflin. • Höfundur fjarlægur, vísar í íslenskar bækur og þjóðsögu (skráða af hreppstjóranum sem var uppi 1750) • Sjónarhornið þrengist, við förum leiðina. • Troðningar og bæjarhóll, táknrænir, saga kynslóðanna, landnámsmanna, einyrkja.

3. Kafli 2 Jörðin • Vor – táknrænt • Bls. 13 höfundarinnskot, höfundurinn er alvitur og ágengur (There is something about Mary) Saga aldanna í dalnum er saga sjálfstæðs manns sem flýgst á tómhentur við forynju með nýju nafni. • Sjónarhornið er með Bjarti • Samúð með honum en líka írónía. Kóngur í ríki sínu. “Það sem maðurinn leitar að finnur hann hjá hundinum.” • Sumarhús – skírir upp á nýtt, vill semja eigin sögu • Talar við drauginn! Mótþrói en samt viðurkenning.

4. Kafli 2 frh. • Bls 16. “Sá sem stendur í skilum er konungur. Sá sem dregur fram sínar kindur býr í höll.” Bjartur á 25 ær Faðir hans 80 án þess að komast úr sveitaskuld, hefur líklegast verið vinnumaður alla ævi. Skáldkonan – bar fram hraun. Illa farið með vinnufólk. Bjartur talar líka um illa meðferð á hrossum og kindum á Útirauðsmýri.

5. 3. Brúðkaup • Niðurkot, Þórður pabbi Rósu (myllukofinn) • Kotbændur, vinir, kindamenn. • Einar í Undirhlíð – sálmaskáld og heimsádeilumaður • Ólafur í Ystadal – vísindasinnaður • Fjallkóngurinn – meðhjálpari og hundahreinsunarmaður. • Umræðuefni þeirra eru? Bandormur, sullur, veður, afurðaverð, skáldskap ... • Draumar þeirra eru – höfuðból, stórbændur, geta í mesta lagi lagað bæina pínulítið.

6. 3 frh. • Hreppstjórafrúin með ræðu – fegurð lífsins • Presturinn – önugur • Rósa niðurlút, 26 ára

7. 4. kafli Skýabrok • Táknrænt kaflaheiti • Blesi • Rósa vill gefa Gunnvöru stein • Bjartur með dylgjur: “Það kynni ekki að vera að þú saknaðir einhvers annars frá Mýri, sagði hann bitur.”(35) • “O, ætli sumir hafi ekki komið eins nálægt sumum eins og þeir kærðu sig um? Best gæiti ég trúða því.”(39)

8. 5. Leyndarmál • Bls. 40 Bjartur ásakar Rósu, slæmt að þetta hafi verið Ingólfur. Hreppstjórinn erkióvinurinn! • “Því hann vissi að kvenkynið er ennþá aumara en mannkynið” (41) • “Svona var þeirra hjónaband.” (41)

9. Kafli 6 Draumar • Draumar Rósu – sefur og vaknar vonsvikin • Bjartur tímir ekki að vekja hana. • Bjartsýnn á morgnana, yrkir hringhendur, lætur sig dreyma um móttökur. Elskar rollurnar, nöfn ss. Mjóinhyrna. Langar í hrút. • Bls. 42, ljóðræn lýsing á fuglalífi • 12 ár eftir af skuldinni, 30 ár að verða sjálfstæður í allt. • Rósa lasin, “mættir bera hrífuna ögn hraðara” (43)

10. Kafli 6 frh. • Rósa hætt að hafa sig til. • Dreymir um kjöt og kú. • Hjartveiki segir Bjartur. Þarf dropa. • Kindakot, þyrfti að fá lánaða hesta. • “Ég fer ekki bónarveginn að neinum um neitt nema í ýtrustu nauð og gegn fullu gjaldi.” (46) • Lofar henni kálgarðsholu og klappar henni á herðarnar “einsog hesti.”

11. 7. Hjartveikin • Veikindi Rósu ágerast. • Algerlega fráhverf Bjarti. • Finnst sofandi við Gunnudys. • Með ullarlagð af Kollu – ætlaði að fá fyrir mjólk. • Heyskapur gengur illa. • Rósa veiðir sér ál og étur.

12. 8. Þurkur • Heyið fýkur út um allt • Þau vinna nótt og dag • Rósa sofnar við lækinn, hennar sjónarhorn tekur yfir (54-55)

13. Kafli 9 • Unga gesti frá betri bæjum ber að garði í Sumarhúsum, þar á meðal Ingólfur Arnarson Jónsson, búfræðingur. Kemur fyrst ekki heim að bænum. Bjartur stoltur. • Ingólfur fær leyfi Bjarts til að veiða á landareigninni. Kalt bros, ögrandi verndarasvipur. • Rósa fer í felur og vill ekki láta sjá sig. Bls. 57 Bjartur dregur Rósu fram. • Svör Rósu þegar hún er spurð. “Ósköp frjálst” • Bjartur spyr Rósu hvort hún kannist við skot veiðimannsins. • Unga fólkið dregur Bjart með sér í leik. Hlátur, söngur • Bjartur þiggur ekki gjöf Ingólfs en það gerir Rósa.

14. Kafli 10 • Bjartur sannfærir Rósu um að hann gæti allt eins farið fótalaus í göngur eins og hundlaus! • Hann felst á að skilja kindina Gullbrá eftir hjá Rósu áður en hann fer af stað. • Gangnamenn ber að garði. Rósa er afar fegin því að hitta föður sinn. • Kallarnir ræða um heima og geima, m.a. um vaxandi hégómagirnd kvenna og skáldskaparstefnur.

15. Kafli 11 • Rósa er ein í bænum eftir að Bjartur fer og veðrið tekur að versna. • Rósa dregur kindina inn í bæ sér til hughreystingar. • Óveður brestur á, eftir því sem á daginn líður vex ótti og óöryggi Rósu. • Hún fer að heyra ýmis torkennileg hljóð, bærinn nötrar og skelfur. • Jarm kindarinnar breytist og verður ógnvænlegt og draugslegt. Í dagrenningu slátrar Rósa kindinni í sturlunarástandi. • Hún fær sér góðan kjötbita og sefur lengi á eftir.

16. Kafli 11 – tenging við 1. kafla • Draugatrú/hræðsla við forynjur haldast í hendur við óblíð og miskunnarlaus náttúruöflin. • Bjartur aðeins enn eitt dæmið um bóndann sem býr á mörkum siðmenningar – hins byggilega heims. • Sagan um Kólumkilla og Gunnvöru kennir að maðurinn má sín einskis gagnvart þessum öflum. Náttúrunni verður ekki breytt! • Forspá??

17. Kafli 12 Læknisdómar • Bjartur kemur heim úr göngunum. • Bjartur borgar hreppstjóranum 12 dilka upp í jarðarskuldina. Átta dilka notar hann til þess að taka út vörur hjá kaupmanninum. • Bjartur kaupir poka af rúgmjöli, saltkeilu, nokkur pund af hveiti, kaffi, sykur, haframjöl og dálítið af neftóbaki. • Hjá Finsen lækni fær hann dropa vegna „hjartveiki“ Rósu. Finsen vill ekki að hann borgi af pólitískum ástæðum.

18. Kafli 13 Skáldkonan • Mikið um gestakomur í Sumarhús um haustið vegna þess að kaupstaðarvegurinn liggur þar um. • Rauðsmýrarfrúin kemur að Sumarhúsum og tekur Rósu tali. • Frúin hefur upp ræðu af svipuðum meiði og brúðkaupsræðan – um gildi sveitasælunnar o.s.frv. • Í raun er tilgangur heimsóknarinnar sá að athuga hvenær Rósa á von á sér. • Í ljós kemur að Rauðsmýrarfrúin hafði frumkvæðið að því að Bjartur og Rósa giftu sig og fengu að kaupa Sumarhús.

19. Kafli 14 Kveðjur • Bjartur veltir fyrir sér afdrifum Gullbrár meðan hann gæðir sér á henni!  • Bjartur ákveður að „ róla suðrá heiðina“ í leit að Gullbrá. Rósa reynir að koma í veg fyrir för hans með öllum ráðum. • Bjartur lætur ekki segjast og heldur af stað. Hann ákveður að skilja tíkina Títlu eftir hjá Rósu. • „Vertu nú sæl – rósin mín. “

20. Kafli 15 Eftirleit • Heiðin andleg móðir Bjarts, kirkja • Hann sefur í helli – þar er hella sem hann lyftir 18 sinnum þrisvar á nóttu. • Sér hreindýrið og fer á bak, tarfurinn fer með hann út í á, vatn upp að höku. (Kólumkilli?) • Tenging við fornkappa, hetjur rímnanna.

21. Kafli 16 Rímnakvæði • Kemst upp á bakkann. • 20 stunda gangur fyrir ána, 15 stunda gangur að næsta bæ. Ætlaði að vera 3 daga, seinkar um 2 sólarhringa og kindurnar hans eru úti heima, forsenda sjálfstæðisins. • Grefur sig í fönn, fer með rímur og klámvísur. Reiður, skríður til bæja. • Kemur að bænum Brún eftir að hafa verið í stórhríð í sólarhring. • Bls. 110 lýsing á Bjarti • Bls. 111 Kona gefur honum mjólk, Bjartur kallar hana mömmu. • Bls. 112 Segist hafa rölt þetta sér til gamans. Háðugleg för – má ekki fréttast!

22. Kafli 17 Heimkoma • Á 5. degi • Myrkur, skafl. • Konan dáin, barn undir kíkinni. • Bjartur í klípu, þarf að leita á náðir annarra. Sjálfstæði í húfi. Bannaði Rósu að leita hjálpar. Niðurlæging. “en hann var ákvðeinn í að borga það sem sett yrði upp” • Fyndið, Bjartur í vandræðum með barn!

23. Kafli 18 Útirauðsmýri • Bjartur fer að Útirauðsmýri. • Spjallar og er lengi að koma sér að efninu. Sá hverafugl. • Hann er spurður um Rósu en svarar ekki. • “Enda gerði ég því aðeins boð fyrir þig að ég átti við þig erindi, þó lítið sé.” segir Bjartur við maddömuna (116) • Herbergi hreppstjórans, útgangur bls. 117 • Útlit, bls. 118, stofufölur litarháttur og einkennilega hvítleitar og mjúkar hendur. • Heilsar með tveimur fingrum. • Bjartur, “Ef þú kynnir að verða heylítill á útmánuðum skaltu bara sækja til mín bagga með vorinu.”Drjúgur með sig í samskiptum við Jón.

24. Kafli 19 Lífið • Guðný ráðskona hjálpar til með barnið. • Hitar vatn, setur ofaní , sveiflar því með höfuðið niður. Guðný rekur hann burt. • Horfir á barnið, dálítið vandræðalegur. Bls. 124, brosir. • Gefur henni nafnið Ásta Sóllilja.

25. Kafli 20 Erindagerðir • Lát Rósu tengt draugaganginum. • Oddvitinn segist tilbúinn að ráða Bjart og hjónin á Útirauðsmýri eru tilbúin að taka barnið til fósturs, meira að segja án meðlags gegn því að jarðarkaupin ónýttust. • Hefur ekki efni á aðkeyptum kvenkrafti. • Fer til séra Guðmundar á Stað. (127 lýsing á prestinum)

26. k. 20 framhald • Séra Guðmundur: “Ég get útvegað þér annan kvenmann samstundis, ágætis kvenmann, hún er mjúk einsog lúnga og gerir alt sem henni er sagt, en það fylgir henni kerlíng, afgamalt skass, svo þú vitir að hverju þú geingur, - hún kann alla Viðeyarbókina.” • Segist eiga inni ræðu hjá prestinum.

27. k. 20 framhald • Bjartur tvístígur á gólfinu. • “Hvað ég ætlaði mér að segja, séra Guðmundur, var það rétt sem mér heyrðist þarna áðan, að þú værir eitthvað að minnast á kvenmann, og þá frekar tvær heldurein eina?” • Lýsing á Finnu bls. 135 • Gamla konan ýjar að draugaganginum, átti góða nábúa í Urðarseli.

28. Kafli 21 Líkmenn • Líkmennirnir mættir • Kalt og napurlegt • Skyldueftirmæli Einars í Undirhlíð, Bjartur stingur því fálega undir sperru. • Þórður vill fara með eitthvað um leið og farið er með kistuna út. Fer með Passíusálm, grætur.

29. Kafli 22 Moldarágángar • Jarðaförin. • Kona hreppstjórans ekki viðstödd, dálítið lasinn. • Presturinn dró tvisvar fram úrið á meðan sungið var. • Stutt ræða, syfjað faðirvor, snubbótt amen

30. Kafli 23 Eftirmæli • Eftirmæli Einars Jónssonar í Undirhlíð um Rósu. Heimsósómasálmur/betra hinum megin.

31. Kafli 24 Frostsins eldur • Bjartur greinilega eftir sig. Dreymir illa, á ekki erfitt með svefn. (152) • Gamla konan gengur frammá stigagatið, fussaði við og spýtti. Fer með særingarþulu.

32. Skuldlaust bú – kaflar 25 - 29 • 13 ár eru liðin frá dauða Rósu. Bjartur hefur borgað jörðina að fullu. • Nýjar persónur eru kynntar til sögunnar: Nonni, Helgi og Gvendur, synir Bjarts og Finnu. • Ásta Sóllilja er rúmlega þrettán vetra, Nonni sjö vetra og Helgi og Gvendur þar á milli. • Hvernig er Nonna lýst?

33. Skuldlaust bú – kaflar 25 - 29 • Ástandið er bágborið í Sumarhúsum, börnin langar aldrei eins mikið í kjöt og þegar þau eru búin að borða. • Finna er veik eftir barnsfæðingu og börnin eru þróttlítil og dauf. • Sögur Hallberu virðast vera það eina sem lífgar upp á hversdagleikann.

34. Skuldlaust bú – kaflar 25 - 29 • Hreppstjórinn kemur í heimsókn. Þeir Bjartur kýtast eins og venjulega. • Í ljós kemur að hreppstjórinn vill fá Ástu Sóllilju til náms að Útirauðsmýri. Auk þess býður hann Bjarti kú. • Hreppstjórinn virðir drengina ekki viðlits. Hvað merkir það?

35. Skuldlaust bú – kaflar 25 - 29 • Fólk frá Útirauðsmýri kemur með kú að Sumarhúsum. Drengirnir kalla hana sækú. • Allir fagna komu hennar nema Bjartur og Blesi. • Með komu kýrinnar birtir yfir í bænum. • Finna hressist öll og fer að sinna húsverkum, Ásta Sóllilja vinnur verk sín „án ótímabærrar syfju“ og draugasögur Hallberu fá mildari tón. Loks tekur Helga og Gvendi að semja betur.

36. k. 34-5 Maður kemur að sunnan, tjaldar og veiðir. Myndarlegur, “útlendingslegur” Ástu dreymir að hún sé Mjallhvít, prinsinn mættur Kýrin eignast kálf Hallbera biður manninn um kveðju til systur sinnar á Suðurlandi (sú gamla hefur yfirleitt mjög litlar þarfir)

37. 36-7 kafli • 36 kafli Kaupmaðurinn og keppast við að klappa bændunum. Lýsingin á Ástu – viðkvæm, brothætt, hefnigjörn/ósátt – klofin. Bjartur reisir kofa fyrir ærnar, með járnþaki k. 37 Vill ferma Ástu, það bíður Hetja finnst blóðmörkuð – Helgi sá eitthvað fyrirbæri Fífillinn springur út - smáblóm. Páskahret – amman fer með óveðursálminn.

38. K. 38-39 k. 38. Stríðið milli beljunnar og kindanna. Hörð lífsbaráttan, börnin svelta. k. 39 Kindurnar ormaveikar – Finna hnígur niður þegar Bjartur slátrar kúnni.