SALGIN İNCELEMESİ

1. SALGINİNCELEMESİ Doç. Dr. Levent AKIN H.Ü.T.F. HALK SAĞLIĞI A.B.D.

2. Salgın nedir? Kümeleşme nedir? • Bir bölgede veya özel bir grupta belirli bir zaman diliminde beklenenden daha fazla vaka görülmesine salgın denir. • Kümeleşme ise beklenenden fazla sayıda vaka olup olmamasına bakılmaksızın belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli bir bölgede vakaların toplanmasına denir.

3. Bir salgında kontrol stratejilerini geliştirmeden önce salgının olduğu yerdeki doğal seyri tanımlanmalıdır. • Vakaların sayısında artış mı var ? • Vaka sayısı mı fazla ?

4. SALGIN İNCELEMESİ Salgını varlığını farketmek için; • Sağlık kuruluşu kayıtlarının rutin ve zamanında analizi. • Sağlık örgütlerinin dikkatli klinisyenler tarafından uyarılması. • İhbar.

5. OLASI SALGINLAR NEDEN İNCELENİR ? • Koruma ve kontrol önlemlerinin alınması. • Programın gözden geçirilmesi. • Halk Politika ve Mevzuatla İlgili Durum. • Araştırma olanakları • Eğitim

6. Salgınların inceleme kararını salgına yol açan hastalığın : • Şiddeti • Kaynağı • Bulaşma yolu • Kontrol ve korunma önlemlerinin varlığı etkilemektedir.

7. Kaynak / Bulaşma yolu Biliniyor Bilinmiyor Nedensel Etken Biliniyor İnceleme + Kontrol +++ İnceleme+++ Kontrol + Bilinmiyor İnceleme +++ Kontrol +++ İnceleme+++ Kontrol +

8. BİR SALGIN İNCELEMESİNİN BASAMAKLARI 1- Saha çalışması için hazırlık yapılması 2- Bir salgının varlığını gösterilmesi 3- Tanının kesinleştirilmesi 4- Vakaları tanımlayın ve saptanması a.Vaka tanımı b.Vakaları saptama ve sayma 5- Tanımlayıcı epidemiyolojiyi kullanılması (Olayı kişi-yer-zaman özelliklerine göre inceleme)

9. 6- Hipotezler geliştirilmesi 7- Hipotezlerin değerlendirilmesi 8- Gerekirse hipotezin gözden geçirilmesi ve ek çalışmalar yapılması a. Ek epidemiyolojik çalışmalar b. Diğer tip çalışmalar-laboratuvar, çevreye ait 9- Korunma ve kontrol önlemlerinin uygulanması 10- Bulgularınızı ve sonuçlarınızı duyurun.

10. 1. SAHA İNCELEMESİ İÇİN HAZIRLIK YAPMA • İnceleme • Yönetim • Konsültasyon

11. 2. BİR SALGININ VARLIĞININ GÖSTERİLMESİ • Bir bölgede veya özel bir grupta belirli bir zaman diliminde beklenenden daha fazla vaka görülmesine salgın (outbreak/epidemic) denir. • Beklenenden fazla sayıda vaka olup olmamasına bakılmaksızın belirli bir zaman dilimi içinde belirli bir bölgede vakaların toplanmasına küme (cluster) denir. (Bir salgında genellikle ortak bir nedenden dolayı vakaların birbirleriyle ilişkili oldukları varsayılır.)

12. VAKALAR SPORADİK, AYNI ETKEN, İLİŞKİSİZ VAKALAR ORTAK NEDENLİ, İLİŞKİLİ VAKALAR BENZER KLİNİK, FARKLI HASTALIK, İLİŞKİSİZ VAKALAR GERÇEK SALGIN

13. Beklenen vaka sayısının ne olduğuna karar vermek için; • Bildirimi zorunlu hastalıklarda, sağlık örgütünün sürveyans kayıtları incelenebilir. • Diğer hastalıklar ve durumlar için bölgedeki diğer veriler kullanılabilir. • Eğer bölgesel veri yoksa illerin ya da ülkelerin verileri karşılaştırma amacı ile kullanılabilir.Alternatif bir yöntem olarak da bir telefon araştırması yapılarak klinisyenlere o hastalığın alışılmıştan daha fazla görülüp görülmediği sorulabilir. • Son bir seçenek de ,hastalığın geçmişte görülme boyutu ile ilgili, bir saha araştırması yapılmasıdır

14. 3- TANININ KESİNLEŞTİRİLMESİ Tanının kesinleştirilmesi aşamasında iki amaç vardır. • Soruna tam olarak kesin tanı konulması. • Vaka artışına temel teşkil eden laboratuvar hatalarının ortadan kaldırılması.

15. Tanıyı kesinleştirirken,klinik ve laboratuvar bulgularının derlenmesi gerekmektedir. • Klinik bulguların sıklık dağılımları gösterilmelidir. • Hasta ziyaretleri gerçekleştirilmelidir.

16. 4.a VAKA TANIMININ YAPILMASI Vaka tanımı,bir kişinin halen ilgilenilen hastalık sınıflamasında hangi gruba dahil edileceğine karar verebilmek için geliştirilen bir dizi kriter olup sınıflamanın standardizasyonu için kullanılır. Klinik kriterler içerir.

17. Salgın incelenmesinde vaka tanımı, AYRICA yer,zaman ve kişi özelliklerini de içerir. Vaka tanımı saptanmaya çalışılan maruziyet ve risk faktörlerini içermez. Salgının başlangıcında vaka tanımı daha az duyarlı yapılır, analitik epidemiyoloji kullanırken tanım daha duyarlı ve katı hale getirilir.

18. İdeal olarak vaka tanımı hastaların pek çoğunu kapsar. Bazı tanıların kesin olmadığı düşünülerek, araştırıcı vakaları 3 gruba ayırır: • Kesin:Laboratuvar tanısı var. • Kuvvetle olası:Laboratuvar tanısı yok,tipik klinik bulgular var. • Olası:Sadece bazı klinik özellikler var.

19. ÖRNEK • Kesin vakalar:3-8 Kasım 1990 tarihleri arasında gastrointestinal semptomları başlayan,okul çağı çocuklarda hemolitik üremik sendrom gelişmesi veya gaita kültüründen E.Coli 0157:H7 izole edilmesi. • Kuvvetle olası:Belirtilen yer,zaman ve kişi özelliklerinde olup kanlı ishali olan kişiler. • Olası vakalar: Belirtilen yer,zaman ve kişi özelliklerinde olup karın ağrısı ve ishali olan kişiler.

20. 4 b. VAKALARIN SAPTANMASI VE SAYILMASI • Vakaları saptamak için mümkün olduğunca çok kaynaktan yararlanılmalıdır. • Vakaları saptamak için kullanılan yöntem sorun olan hastalığa ve olayın çerçevesine uygun olmalıdır. • Aktif Sürveyans. • Pasif Sürveyans.

21. Her vakadan toplanması gereken bilgiler • Tanımlayıcı bilgiler:İsim,adres ve telefon numarası. • Demografik bilgiler:Yaş,cinsiyet,ırk ve meslek. • Klinik bilgiler:Vaka tanımına son halinin verilmesinde kullanılır. • Risk faktörleri konusunda bilgiler. • Hastalığı ilk bildiren hakkında bilgi.

22. 5.TANIMLAYICI EPİDEMİYOLOJİK 1)Öncelikle verilere bakılarak güvenilirlikleri hakkında bilgi elde edilir. 2)Zaman içindeki seyri,coğrafik yayılımı ve hastalığın etkilediği nüfus hakkında açıklayıcı bilgiler edinilebilir. 3)Nedene yönelik hipotez geliştirilir. 4)Bu hipotezler analitik epidemiyolojik yöntemler kullanılarak test edilebilir.

23. ZAMAN • Hastalığın başlangıç tarihine göre bir histogram çizilerek salgının seyri incelenmelidir. • Salgın Eğrisi,Epidemik Eğri. • Avantajları: 1)Hangi dönemdeyiz? 2)Salgın etkenine olan maruziyet zamanı. 3)Salgın tek kaynaklı mı,temasla mı yayılıyor?

24. SALGIN EĞRİSİNİN YORUMLANMASI • Eğrinin Şekli: Tek kaynaklı mı? Temasla mı bulaşıyor? Etkene maruziyet zamanı? İnkübasyon periyodları? • Zaman olarak salgının neresindeyiz? • Eğriden ayrı kalan vakalar. • Maruziyet zamanının hesaplanması.

25. YER Salgının yer değişkenine göre incelenmesi ile: • Coğrafik boyutlarının saptanması, • Etyoloji konusunda ipuçları, • Kümeler veya paternler hakkında bilgi edinilebilir.

26. KİŞİ Kişi değişkenine göre salgın incelenmesi ile; • Toplumda kimlerin risk altında olduğu gösterilir.

27. Salgın; Toplum özelliklerine göre, Kişi özelliklerine göre, Çeşitli etkenlerle maruziyetlerine göre sınıflandırılır.

28. 6- HİPOTEZ GELİŞTİRME Bir hipotez kurabilmek için hastalık hakkında genel bilgilere sahip olunmalıdır !

29. Hipotez; -Hastalarla görüşülerek, -Bölge düzeyindeki sağlık görevlilerinin görüşlerine başvurularak, -Tanımlayıcı epidemiyolojik bulgulara dayanarak geliştirilebilir.

30. 7.HİPOTEZİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Saptanan doğrularla hipotezin karşılaştırılması. • Analitik epidemiyolojik yöntemlerin kullanılmasıyla ilişkilerin niceliğinin ortaya konması.

31. Klinik • Laboratuar • Çevresel • Epidemiyolojik bilgilerin tümü hipotezi destekliyorsa test etmeye gerek yoktur.

32. Analitik epidemiyolojinin en önemli özelliği grupların karşılaştırılmasıdır.Karşılaştırma sayesinde hasta olma ile etkenle karşılaşma arasındaki ilişki niceliksel olarak ortaya konulabilir. Bu çalışmalarda kontrol grubu kullanılması şarttır!

33. Kontrol grubu iki tür araştırmada kullanılır: • Kohort çalışmaları • Vaka-kontrol çalışmaları

34. 8. HİPOTEZİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ VE EK ÇALIŞMALAR YAPILMASI • EPİDEMİYOLOJİK ÇALIŞMALAR Analitik epidemiyolojiden sonuç alınamaz ise, hipotezin gözden geçirilmesi gerekir. Tanımlayıcı epidemiyolojik incelemelerle iyi bir hipotez kurulamaz ise bunları test etmek için yapılacak analitik çalışmalar vakit kaybından (!) başka birşey değildir.

35. Analitik bir çalışma ile etkene maruziyet ve hastalık arasında bir ilişki çıksa dahi, hipotezin geliştirilmesi gerekir.Bazen etkenle karşılaşma konusunda daha spesifik bilgiler gerekebilir.

36. Böyle durumlarda *hastalarla toplantı yapılmalı *birbirleriyle ilişkileri olup olmadığı araştırılmalı, *evlerine ziyaretle kullandıkları ürünler kontrol edilmeli *Yeni araçlar ve bulaşma yolları düşünülmelidir.

37. Daha özel hipotezleri test etmek için özel kontrol grupları seçilmesi gerekir.Çoğu kez araştırmacı ilk çalışmalarını dar bir alana odaklandırır sonra hasta ve kontrol grupları seçilerek bunların şüpheli etkenle karşılaşma ve bulaşma aracı tanımlanmaya çalışılır.

38. LABARATUVAR ve ÇEVREYE YÖNELİK ÇALIŞMALAR Bir salgında epidemiyolojik incelemeler araçların belirlenmesi ve yönlendirilmesini sağlarken, labaratuvar bulguları da bu çalışmaları güçlendirir Çevreye yönelik çalışmalar da ayrı bir önem taşımaktadır. Salgının olduğunun açıklanmasında çevreye ilişkin incelemeler çok yardımcı olmaktadır.

39. 9.KONTROL VE KORUMA • Pek çok salgında esas amaç, etkili kontrol ve koruma önlemleri alınmasıdır. • Ancak bu önlemlerin olabildiğince çabuk ve erken aşamalarda alınması gerekir > Alınacak önlemler spesifik etken, kaynak veya rezervuara yöneliktir. > Bulaşma yolunun ortadan kaldırılmasıdır.

40. X.BULGULARIN VE SONUÇLARIN DUYURULMASI Salgın incelemesinde son görev ise salgında elde edilen bulguların duyurulmasıdır. Bu iki türlü yapılır 1) Sözel brifing 2) Yazılı rapor

41. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ