ТББ-ын санхүүгийн онцлог, анхаарах зүйлс

1. ТББ-ын санхүүгийн онцлог, анхаарах зүйлс LTP –Төсөл 2009.05.06 Улаанбаатар хот

2. Тодорхойлолт-төсөв гэж юу вэ? Төсөв нь тухайн байгууллагын тодорхой хугацааны төлөвлөгөөний санхүүгийн илэрхийлэл юм.

3. Төсөв гэж юу вэ? • Төсөв нь төлөвлөгөө биш бөгөөд харин төлөвлөгөөнд тусгагдсан үйл ажиллагааг санхүүгийн хэлээр харуулсан үзүүлэлт юм.

4. Ямар байгууллагуудад төсөв хэрэгтэй вэ? Их хэмжээний зардал (ажиллах хүч, тоног төхөөрөмж, программ хангамж г.м) гардаг ч зарцуулах мөнгө нь хязгаартай байгууллагуудад төсөв хэрэгтэй.

5. ТОДОРХОЙЛОЛТ Төсөв нь менежерүүдэд дараах чухал асуултад хариулахад туслах учиртай. Хэдий хэмжээний мөнгө зарцуулж байгаа? Хэдэн хүн ажиллуулж болох вэ? Хэдэн компьютер авах вэ? Төлөвлөсөн ажил хэдэн хувьтай явж байна?

6. ТББ хаанаас санхүүждэг вэ? • Гадаадын донор байгууллагаас • Ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг • Тухайн улсын Засгийн газрын байгууллагуудаас • Дотоодын донор байгууллагаас: • Хувийн • Төрийн өмчит • Гишүүд дэмжигчдийн татвар, хандив • Бусад хандив, тусламж • Үйл ажиллагааны болон үйл ажиллагааны бус орлого • Сургалт явуулах • Туслах аж ахуй эрхлэх • Түрээсийн орлого • Бусад

7. ТОДОРХОЙЛОЛТ Төсөв нь байгууллагын үйл ажиллагаа төлөвлөсөн санхүүжилттэйгээ хэр ойрхон явж байгааг харуулах хэмжүүр төдийгүй санхүүгийн үйл ажиллагаа урьдчилан тооцоолсоноороо явагдахгүй байгаа тохиолдолд анхааруулга, дохио болно.

8. ТӨСӨВ ЮУ ХАРУУЛДАГ ВЭ? • Донор байгууллага болон гүйцэтгэгч байгууллагын тухайн төслийг гүйцэтгэхээр харилцан зөвшөөрсөн санхүүгийн хязгаарлалтыг харуулна. • Төсвийг ажил гүйлгээ хийхэд суурилах үнэ болгон ашиглаж болохгүй.

9. Донор байгууллагын хувьд: • Төсөв нь төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мөнгөний тоог тодорхойлох төдийгүй энэ мөнгийг хэрхэн зарцуулах ёстойг ч харуулна.

10. Хүлээн авагчийн хувьд: Төсөв нь тухайн нөөцийг тодорхой зорилгоор ашиглахаар хүлээсэн үүрэг юм.

11. Төсвийн 3 гол үүрэг байдаг: Төлөвлөх: Юу хийх гэж байна вэ. Хэрхэн хийх вэ. Дүгнэх: Хянах: Хэрхэн хийсэн бэ?

12. ТӨСВИЙГ ХЭРЭГЛЭХ НЬ Удирдлагын хяналт, шийдвэр гаргалт Зарцуулсан тухай баримт Журам, бодлогод нийцэж байх

13. Бид юуг мөрдөх ёстой вэ? Засгийн газраас баталсан журам, тогтоол болон хууль эрх зүйн актууд Донор байгууллыгын журам, ФЛОМ байгууллагын журам, стандарт, бодлого Гэрээ, хэлэлцээр Finance-Compliance 13

14. Донор байгууллагын журмыг хаанаас авах вэ? • Зарим донор байгууллагууд өөрсдийн мөрддөг журам, тогтоолыг бичгээр явуулдаг. • Зарим нь албан бусаар буюу амаар, эсвэл сургалтын хэлбэрээр танилцуулдаг. • Хэрэв шаардлагатай гэж үзвэл өөрсдөө бичээд донор байгууллагад танилцуулан батлуулж болно.

15. Яагаад биелүүлэх ёстой вэ? Санхүүжилт, дэмжлэгийг үргэлжлүүлэн авахын тулд Байгууллагын найдвартай байдлыг хангахын тулд Торгууль, алдагдал хүлээхгүйн тулд Төслийг үр ашигтай явуулахын тулд Finance-Compliance 15

16. 10 гол асуудал Төсөв, төлөвлөгөө Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах, цуцлах /Цалин хөлс, нийгмийн даатгал гэх мэт/ Худалдан авалт Хөрөнгө, ашиглалт, устгал Татвар болон бусад хууль тогтоомжийг мөрдөх Тайлагнах Ашиг сонирхлын асуудлыг шийдвэрлэх Мөнгөн хөрөнгийн удирдлага Ханшийн өөрчлөлтөөс гарах ашиг, алдагдал Импорт, экспорт (гааль, худалдааны татвар г.м) Finance-Compliance 16

17. 1Бэлэн мөнгөний удирдлага 1.1 жижиг мөнгөн сан Жижиг мөнгөн сан • Яаралтай хэрэгцээ гарсан үед /банкнаас мөнгө авалгүйгээр/ хэрэглэхээр бэлэн мөнгөний хэлбэрт оруулан хадгалсан таны хөрөнгийн тодорхой хэсэг юм. Яагаад бэлэн мөнгө хэрэг болдог вэ: • Зарим бэлтгэн нийлүүлэгчид банкны шилжүүлэг болон чекийг хүлээж авдаггүй. • Жижиг зүйл худалдан авахад төлбөрийг бэлнээр, тэр дор нь хийх нь илүү хялбар байдаг.

18. Бэлэн мөнгөний удирдлага Бэлэн мөнгө гаргахад батлуулах, баримтжуулах • Бэлнээр гарч буй бүх мөнгийг холбогдох албан тушаалтан баталсаны дараа гаргах бөгөөд заавал баримтжуулна. (Кассны урьдчилгааны маягт) • Мөнгөний зарлагын ваучерыг мөнгө гаргах бүрт үйлдэнэ. Ваучер бүр дээр ашиглах зорилго, мөнгөн дүнг заавал бичсан байх бөгөөд зөвшөөрсөн ажилтан болон мөнгө хүлээн авч буй хүн гарын үсгээ зурсан байна.

19. Бэлэн мөнгөний удирдлага Батлуулах, баримтжуулах • Урьдчилгаа олгох явц: Урьдчилгаа мөнгө авсан ажилтан уг мөнгийг хэрхэн зарцуулсан тухай баримтыг (илүү гарсан бол хариулт мөнгөний хамт) няравт авчирч өгснөөр тооцоо хийсэнд тооцох бөгөөд худалдаж авсан зүйлсийг баримт болгон үзүүлэх ёстой. Зарлагыг кассын тайланд нярав бүртгэнэ.

20. Давуу болон сул тал • Төлбөр тооцоог бэлнээр хийх нь түргэн шуурхай хэдий ч төлбөрийг /ялангуяа их хэмжээний худалдан авалтанд/ аль болох бэлэн бусаар хийх • Эрсдэл багатай • Албан ёсны баримт дагалддаг • Бэлэн мөнгө, валют банкнаас бэлнээр гаргаснаас хямд байдаг.

21. Тухайн байгууллагын НББ систем нь санхүүгийн гүйлгээг зохих албан тушаалтнууд нь хянах, зөвшөөрөл олгох боломжтой байхаар зохион байгуулагдсан байх ёстой. Бүх гүйлгээ, түүнд холбогдох баримт бичгүүд нь бичгээр баталгаажуулагдсан байх ёстой.

22. Эрх Үүрэг • Нийгмийн харилцаанд оролцож буй аливаа хувь хүн болон хуулийн этгээд тодорхой эрх эдэлж, үүрэг хүлээдэг нийтлэг зарчимтай. • Хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй буюу хагас дутуу биелүүлсэн тохиолдолд хариуцлага хүлээх нь ардчилсан нийгмийн гол зарчим юм.

23. Одоо мөрдөж буй Татварын ерөнхий хуулиар татвар тєлєгч 11 төрлийн эрх эдэлж, 14 тєрлийн үүрэг хүлээдэг.

24. Улсын Их Хурал, Засгийн газраас хувь, хэмжээг нь тогтоосон бєгєєд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт нийтлэг vйлчлэх татварыг улсын татвар гэнэ • 1/аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татвар, • 2/гаалийн албан татвар, • 3/нэмэгдсэн єртгийн албан татвар, • 4/онцгой албан татвар, • 5/авто бензин, дизелийн тvлшний албан татвар, • 6/ашигт малтмалын нєєц ашигласны тєлбєр, • 7/хvн амын орлогын албан татвар, • 8/орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил үйлчилгээ эрхлэгч иргэдийн орлогын албан татвар

25. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаас хувь, хэмжээг нь тогтоосон бєгєєд тухайн нутаг дэвсгэрт vйлчлэх татварыг орон нутгийн татвар гэнэ • 1/ бууны албан татвар, • 2/ газрын төлбөр • 3/нийслэл хотын албан татвар, • 4/нохойны албан татвар, • 5/єв залгамжлал, бэлэглэлийн албан татвар, • 6/vл хєдлєх эд хєрєнгийн албан татвар, • 7/улсын тэмдэгтийн хураамж, • 8/ус рашаан ашигласны тєлбєр, • 9/авто тээврийн болон єєрєє явагч хэрэгслийн албан татвар, • 10/ашигт малтмалаас бусад байгалийн баялаг ашиглахад олгох эрхийн зєвшєєрлийн хураамж, • 11/байгалийн ургамал ашигласны тєлбєр, • 12/тvгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашигласны тєлбєр, • 13/агнуурын нєєц ашигласны тєлбєр, ан амьтан агнах, барих зєвшєєрлийн хураамж, • 14/ойгоос хэрэглээний мод, тvлээ бэлтгэж ашигласны тєлбєр

26. Татвар төлөгч • 1 /Монгол Улсын иргэн; • 2 /тус улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгvй хvн, Монгол Улсад орлого олж байгаа оршин суугч бус этгээд; • 3/тус улсын нутаг дэвсгэрт оршин байгаа дотоод, гадаадын аж ахуйн нэгж, байгууллага, сан, Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр оршин байрладаггvй боловч тус улсад орлого олж байгаа хуулийн этгээд, • 4/тус улсад орлого олж байгаа гадаадын аж ахуйн нэгж, байгууллагын тєлєєлєгчийн газар.

27. Суутгагч • “суутгагч” гэж албан татвар төлөгчийн орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг хэлнэ.

28. ХХОАТ ХУУЛИЙН ЗААЛТААС... • 8.29.1.4- д заасан: ....суутгагч нь иргэнд орлого олгох бүрдээ түүний татвар төлөгчийн дугаарыг орлого олгосон тухай баримтад тэмдэглэж, иргэн бүрт олгосон орлого, түүнд ногдуулан суутгасан албан татварын хэмжээг тухайн нутаг дэвсгэрийн татварын албанд улирал тутам өссөн дүнгээр гаргаж мэдэгдэх.

29. Àæ àõóéí íýãæ нь èðãýäýä îëãîñîí áîëîí øèëæ¿¿ëñýí äàðààõ îðëîãîä íîãäîõ àëáàí òàòâàðûã íü îðëîãî îëãîõ á¿ðòýý ñóóòãàí òîîöîæ, òºñºâò òºâëºð¿¿ëíý.

30. Öàëèí, õºäºëìºðèéí õºëñ, øàãíàë, óðàìøóóëàë áîëîí òýäãýýðòýé àäèëòãàõ õºäºëìºð ýðõëýëòèéí îðëîãî. ¯¿íä: • Àæèë îëãîãчòîé áàéãóóëñàí õºäºëìºðèéí ãýðýýíä çààñíû äàãóó àâч áàéãàà ¿íäñýí öàëèí, íýìýãäýë õºëñ, íýìýãäýë, øàãíàë, óëàìøóóëàë, àìðàëòûí îëãîâîð, òýäãýýðòýé àäèëòãàõ áóñàä îðëîãî; • ¯íäñýí àæëûí ãàçðààñ áóñàä õóóëèéí ýòãýýä áîëîí õóâü õ¿íòýé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð àæèë, ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ àâñàí õºäºëìºðèéí õºëñ, øàãíàë, íýìýãäýë, òýòãýìæ, òýäãýýðòýé àäèëòãàõ áóñàä îðëîãî áàãòàíà.

31. Үргэлжлэл • Ажил олгогчоос ажилтан, түүний гэр бүлийн гишүүнд олгосон тэтгэмж болон түүнтэй адилтгах орлого • Ажил олгогчоос ажилтан, түүний гэр бүлийн гишүүнд өгсөн бэлэг; • Төлөөлөн удирдах зөвлөл, хяналтын зөвлөл, орон тооны бус зөвлөл болон бусад зөвлөл, хороо, ажлын хэсгийн гишүүний цалин хөлс, шагнал, урамшуулал, тэдгээртэй адилтгах орлого болно; • гадаад, дотоодын аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн болон бусад этгээдээс өгсөн бүх төрлийн шагнал урамшуулал;

32. Худалдан авалтанд юу багтах вэ? • Биет бараа материал авах • Үйлчилгээ авах • Ажиллах хүч

33. Худалдан авалт • Аль ч байгууллага худалдан авалтын явцад дараах үе шатуудыг дамждаг байна: • Бараа материалын хэрэгцээг тодорхойлох • Худалдаж авах зөвшөөрөл авах • Санхүүжилтийн эх үүсвэрийг тодруулах • Чанар, ашиглах хугацаа, зориулалт • 3-аас доошгүй бэлтгэн нийлүүлэгчээс үнийн санал авч харьцуулах

34. үргэлжлэл • Шаардлагатай зүйлсээ хайж олох • Төлбөрийг нь хийх • Тээвэрлэлт, төлбөр хийх үйл явцыг байгууллагын журмын дагуу боловсруулах • Бараа материалыг хүлээн авч ашиглах

35. Үргэлжлэл Дээрх бүх үе шатыг гүйцэтгэсэн гэдгийг батлах баримт бичгүүдийг бүрдүүлэх Хадгалалт Нөөцийг устгах, актлах г.м Нөөцийг даатгуулах

36. Санхүүгийн баримтанд юу юу орох вэ? • Худалдах, худалдан авах гэрээ хэлэлцээр • Тухайн ажлын төсөв, төлөвлөгөө • Нэхэмжлэх • Үнийн санал • Зарлагын падаан • Бэлэн мөнгөний орлогын ордер • Үнийн санал /их хэмжээний дүнтэй бол/

37. Хүчин төгөлдөр баримт • Гүйлгээний утга бүрэн, гаргацтай бичигдсэн • Засваргүй • Хүчин төгөлдөр тамга • Татварын албанд бүртгэлтэй ААН-ийн тамга • Татвар төлөгчийн дугаар нь харагдахуйц • Гарын үсэгтэй • Нэр, тамга зөрөөгүй байх • Зах зээлийн үнэ

40. Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт байрлах томоохон захууд, барилгын материалын дэлгүүрүүдэд ихээр тархсан татан буугдсан болон улсын бүртгэлд бүртгэгдээгүй хуулийн этгээдийн тамга, тэмдэг ашиглан хуурамч санхүүгийн баримт үйлдэж татварын хууль тогтоомжийг зөрчих явдал гарсаар байна. • Иймд улсын бүртгэлд бүртгэгдээгүй , татан буугдсан дараах аж ахуйн нэгжүүдийн нэр бүхий тамга тэмдэг бүхий падан, санхүүгийн баримтыг үйл ажиллагаандаа ашиглахгүй байхыг анхаарна уу.

41. Хуурамч тамга тэмдэг бүхий улсын бүртгэлд байхгүй аж ахуйн нэгжийн нэрс • 1Чандмань- • 2Дээжболор ХХК • 3Мєрєн ХХК • 4Сэлбэ-г ХК • 5Євсний шүүдэр ХЭАА • 6БМ-ын Орших дэлгүүр • 7Үүрийн эх ХХК • 8Бирж ХХК • 9Оюут ХХК • 10Шижир ХХК • 11Жонон ХХК • 12Манал ХХК • 13Оргил ХХК • 14Мандах ХХК • 15Наадам ХХК

42. Орлогыг нь тодорхойлох боломжгүй ажил үйлчилгээ хувиараа эрхлэгч иргэний албан татвар • Сар бүр харъяа дүүргийн татварын албанд албан татвар төлснийг гэрчлэх гэрчилгээ • Тухайн иргэний татвар төлөгчийн тусгайлсан дугаар, регистерийн дугаар, овог нэр, хаягийн бүртгэл

45. Санхүүгийн баримтны эх хувийг хэзээ ч устгаж болохгүй!

46. Учир нь: • Санхүүгийн баримтыг доод тал нь 5 жил хадгалах бөгөөд • Татварын • Баримтын • Аудитын зэрэг олон шалгалтанд ордог.

47. Асуулт хариулт