Download
1 / 52
740 likes | 2.75k Views
KARST TOPOĞRAFYASI. Su ile reaksiyona girdiğinde erime özelliği gösteren kayaçlara karst adı verilir. B u kayaçların oluşturduğu şekillere ise karstik şekiller denir. Başlıca eriyebilen kayaçlar; Kalker Jips Kaya tuzu Dolomit Tebeşir Mermer. Karstlaşmanın Koşulları.
E N D
Su ile reaksiyona girdiğinde erime özelliği gösteren kayaçlara karst adı verilir. Bu kayaçların oluşturduğu şekillere ise karstik şekiller denir. Başlıca eriyebilen kayaçlar; • Kalker • Jips • Kaya tuzu • Dolomit • Tebeşir • Mermer
Karstlaşmanın Koşulları Eriyebilen kayaçların karbondioksitli suların etkisi ile çeşitli karst şekillerini meydana getirebilmesi için bazı koşulların bulunması gerekir. Bunların başlıcaları; 1) Litolojik etkenler 2) Tektonik etkenler 3) Yükselti ile ilgili etkenler 4) Hidrolojik-Klimatik etkenler 5) Vejetatif etkenler 6) Zaman faktörü
1) Litolojik etkenler Karslaşmada kayaçların suyu geçirebilmesi bakımından iki özelliği, yani gözeneklilik ve geçirimlilik derecesi önem kazanır. Karstlaşma deyince ilk akla kalker gelir. Çünkü en büyük şekiller kalker üzerinde gelişmiştir. Diğer kayaçlar ise küçük yer şekilleri oluşturur ve zamanla ortadan kalkarlar.
2) Tektonik etkenler • Karstlaşmaya etkili bir diğer unsurlarda kayacın oluşumuna bağlı çatlak ve yarıklar ile tektonizmanın eseri olan kıvrılmalar, kırılmalar ve bir tarafa eğimlemelerdir. • Kalkerler üzerindeki orijinal relief şekillerinin kalın ve kıvrımlı kalker tabakalarının içersinde ve üzerinde daha iyi ve geniş ölçüde geliştikleri bilinmektedir. Çünkü kalın ve kıvrımlı kalker tabakaları çok fazla çatlak içermektedir. Himayala’ da kalın mesozoik ve tersiyer yaşlı kalkerler mevcuttur. Ülkemizde ise jura ve kretase kalkerlerinin bulunduğu bütün dağlık sahalarda karst reliefi gelişmiştir. • Karstlaşmaya yön veren bir diğer önemli unsur ise faylardır. Hemen her yerde pek çok karstik şekil fay hatlarını takip eder.
3) Yükselti ile ilgili etkenler Karstik şekiller, deniz seviyesinde oluştukları gibi yüksek yerlerde de oluşması söz konusudur. Deniz yüzeyinde olan karst, çoğu kez denizin Kuaterner’dekiöstatik hareketlerine uyum gösterir. Yüksek bölgelere çıkıldıkça karstik şekillerde büyük zenginlik göze çarpar. Bütün Akdeniz sektörü düşünülürse alpin orojenik hareketlerle yükselmiş olan kütlelerde karstlaşmanın hızlanması bu yükselmelerle doğru orantılıdır.
4) Hidrolojik-klimatik etkenler Karstik gelişim iklim tabiatına göre değişiklik gösterir. A) Kutup iklimi bölgelerinde karst Bu bölgelerde karst önemsizdir. Çünkü bu sahalarda bulunan permafrost tabakası karstik şekillerin gelişimine imkan vermez. B) Periglasyal iklim bölgelerinde karst Bu iklim bölgelerinde karst çok az gelişmiştir. Çünkü senenin çok büyük kısmında don olayı egemendir. Ancak donmuş toprakların altında yani donmanın olmadığı yerlerde küçük karstik galeriler oluşurlar. Üst kısımlarda ise çözünmenin son bulduğu yaz aylarında mikro lapyalar oluşur.
C) Serin ve yağışlı okyanusal iklim bölgelerinde karst Bu bölgelerde karstik gelişim buzullaşma devreleriyle kesintiye uğrar. Tersiyer esnasında orta şiddette meydana gelen tektonik yükselmeler nedeniyle bu bölgelerde karstik kuyulara nadiren rastlanır. Kuaterner öncesi , sıcak ve nemli devrenin eseri olan karstik şekillerin bir kısmı sonradan buzulların altında kalarak iyi korunmuşlardır. Buzulların örtmediği yerlerde ise kalkerli arazide suların eritmesi fazla olduğu için iç kısımlarda mağara ve galeriler gelişmiştir. Yüzeyde ise lapyalar ve dik yamaçlar görülür.
D) Akdeniz iklim bölgelerinde karst Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde yüksek dağlık ve serin yerlerinde karstik şekiller oldukça gelişmiştir.özellikle Kuaterner’in buzun devreleri içinde bu gelişme çok açıktır ve maksimum dereceye ulaşmıştır. pleistosende mükemmel gelişme ortamı bulan büyük çaptaki şekiller, fosil karstik şekil olarak günümüze kadar gelmiştir. Pleistosene ait büyük mağaralar, polyeler, karstik göl depoları ve kalın kalker tüf ile travertenler holosende de gelişmelerine devam etmişlerdir. Bu bölgelerde karst, alpinorojenezi sonucu kıvrılmış ve Neojen’deki epirojenik hareketlerle yükselmiş bulunan mesozoik ve tersiyer yaşlı çok kalın ve saf kalker tabakaları içersinde gerçekleşmiştir. Bu jeolojik devirlerden beri hiçbir periyodda karstlaşma engellenememiştir. Çünkü Akdeniz sektöründe iklim daima karstlaşmaya uygun bir seyir takip etmiştir.
Akdeniz karstının ençok geliştiği bölge, Yugoslavya’nın batısındaki Dinar Alpleri’dir.
E) Kurak ve yarı kurak bölgelerde karst Çöl bölgelerinde günümüz iklim koşullarına göre karstlaşma fiilen yoktur. Karstlaşma şartlarından yağış hariç hepsi olsa bile karstlaşma dan bahsedilemez. Eğer kurak veya çöl bölgelerinde karstik şekiller görülüyorsa onlar paleo-karstik şekillerdir. Yani o zamanlardaki yağışın varlığını gösterir.
F) Tropikal bölgelerde karst Tropikal iklim kuşağında karstik şekillerin gösterdiği özellikler, deniz seviyesinde veya deniz seviyesine yakın kıyı düzlükleri, bu düzlüklerden belirgin dik bir etekle yükselen kulelere benzeyen koni veya kubbe biçiminde dağlar veya tepeler şeklinde özetlenebilir. Tropikal karst şekillerinin oluşabilmesi için; • Devamlı yada periyodik bol yağışlı tropikal iklim • Kalın bir kalker formasyonunun varlığı • Genç tektonik yükselme • Hidrografik açıdan karstik geçirgenliği olan nemli bir taban düzlüğü • Kalkerin çok saf olması şeklinde belirtilmiştir.
5) Vejetatif etkenler Karstlaşma olayında bitki örtüsünün gür olması da seyrek olması da negatif rol oynar. Ormanlık kesimlerde toprak kalındır dolayısıyla sızan suların yeraltına ulaşması zordur. Buna karşılık gür bitki örtüsü kalkerin eriyebilmesi için gerekli olan CO2 miktarı fazladır. Bitki örtüsü bakımından fakir olan bölgelerde ise normal olarak havadaki CO2 azalır.
6) Zaman faktörü Jeolojik zamanlar içersinde meydana gelen iklim değişiklikleri, östatik hareketler, kabuk hareketleri, karstik şekillenmenin evriminde karışıklıklara, duraklamalara hatta kesintilere yol açar. Paleozoyik’in ilk yarısında oluşmuş eski kalkerler üzerinde ve içinde karstik şekiller gelişememiştir. Çünkü tabakalar arasında yer altı suyuna engel olan silisli ve şistli tabakalar mevcuttur. Mesozik ve senozoik’e ait genç kıvrım kuşağında karst şekillerine geniş ölçüde rastlanır. Bu araziler defalarca şiddetli tektonik hareketlere maruz kalmış çatlamış ve kırılmışlardır. Ülkemizde karst reliefiJura ve Kretase kalkerlerinden oluşan Güney Anadolu’daki dağlık alanlarda iyice gelişmiştir. Jura ve Kretase kalkerlerinde karst reliefi daha fazla gelişmiştir ve paleokarstik şekiller bakımından gelişmiştir. Bununla birlikte Kuaterner’in başında oluşan traverten kalkerleri içersinde bile karstik şekiller gelişebilmiştir.
1- LAPYALAR Karstik bölgelerde görülen en küçük şekillerdir. Eğimli yamaçlar üzerinde sel sularına bağlı olarak daha sık ve oluklar şeklinde oluşurlar.
6- ÇIKMAZ VADİLER Kör vadilerde suların düdene girdiği kısımlar geriye doğru gittikçe derinleşir. Böylece önleri kapalı, iki kenarı dik yamaçlarla çevrili nispeten derin kısımlar meydana gelir. Bunlara çıkmaz vadi denir.
7- DOĞAL TÜNELLER VE KÖPRÜLER Konya’nın Hadım ilçesi yakınındaki Yerköprü doğal köprüye örnek verilebilir.
8- OBRUKLAR 8- OBRUKLAR KIZÖREN OBRUĞU (KONYA)
DÜNYADAKİ KARSTİK BÖLGELER AVRUPA KITASINDA BULUNAN ÖNEMLİ KARST ALANLARI
AMERİKA’DA BULUNAN ÖNEMLİ KARST ALANLARI Küba karstı Jamaika karstı Yucatan karstı
ÇİN’DEKİ KARST ALANLARI MAOLAN DÜNYA KARST VE ORMAN BÖLGESİNDEN
BATI VE ORTA TOROSLAR Türkiye’de karstik şekillerin en çok geliştiği yer Orta ve Batı Toroslarıdır. Orta Toroslar’da karst Batı Toros’lara nazaran daha az gelişmiştir.yani kalsifikasyon, gençlik ve yarı olgunluk safhasındadır. Bugünkü şekillerin gelişimleri pliosen ve Kuaterner’in nemli iklim koşullarının bir sonucu ortaya çıkmaktadır. Şekiller halen gelişim halindedirler. Bu şekillerin en tipikleri ise dolinlerdir. Batı Toroslar ise karstik yörelerimizin en tipik olanıdır. Hemen bütün karstik şekiller mevcuttur. Arazinin yüksekliği, seyrek bitki örtüsü, kalkerin litolojik özellikleri, tektonik hatların bulunması ve karstik kaide seviyesinin gösterdiği özellikler buradaki kasttik gelişimi olumlu yönde etkilemiştir. Batı ve orta Toroslar’da karstlaşma, miyosen sonları ve pliosen başlarında başlamış, Kuaterner’de de devam etmiş ve gelişimini hala sürdürmektedir. Tektonik arızaların Batı Toroslar da karstlaşma üzerine etkisi büyüktür.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ İç Anadolu Bölgemizde karstlaşma, İç Anadolu merkezi kısımları ile denizel üst mesozoik kalkerleri içersinde gelişme imkanı bulmuştur. Burada toroslara nispeten küçük yerşekilleri yaygındır. Obruklar, Düdenler, dolinler ve traverten konileri tipik şekiller olarak karşımıza çıkar.
DİĞER BÖLGELER Türkiye’nin İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde geniş sahaları kapsayan jipsli sedimanter seriler kalın ve kıvrımlı tabakalar halinde bulunurlar. Sivas bölgesindeki oligo-miyosen yaşlı seri alp kıvrımlarına dahil olup, doğu batı doğrultusuna yakın tektonik çizgiler gösteren düzgün antiklinal ve senklinaller şeklinde uzanan yapılar meydana getirmişlerdir. Ayrıca burada kayatuzu tabakaları civarında, üzerleri açılmış veya bazen karasal Pliosen tabakaları ile örtülmüş tuz domu yapıları da mevcuttur.
KARACA MAĞARASI GÜMÜŞHANE
TÜRKİYE KARSTININ GENEL ÖZELLİKLERİ • Alp orojenezi geçirmiş bulunan Mesozoik ile, daha az olan alt Tersiyer formasyonlarında karst, çok daha fazla gelişmiştir. • Bunlarda derinlik karstı çok daha fazladır. ( mağara ve galeriler) • Alp orojenizine maruz kaldıkları için çok daha fazla kıvrılmış ve kırılmışlardır. Bu da karstlaşmayı daha çok artırmıştır. • Alpin formasyonlar, neojen arazilerine nazaran daha kalın seriler oluştururlar. Bunun için büyük şekiller bu seri içinde gelişmişlerdir.
Mesozoik arazileri, Neojen arazilerine nazaran daha saf daha katışıksız kalker içerir. Geçirimsiz tabakaları ise Neojene göre daha azdır. • Neojen yaşlı kalker tabakaları nispeten yatay yada yataya yakın durumdadırlar. Bu ise karstlaşmayı için dezavantajdır. Çünkü kalkere doymuş suların akması için eğim gerekir. Bu karakter mesozoik kalkerlerinde çok fazladır. • Karstik kaide seviyesi bakımından, Neojen arazileri, diğerlerine nazaran daha uygundur. Hemen bütün araziler üzerinde diskordant olarak bulunurlar. Mesozoik araziler ise oldukça kalın oldukları için karstik kaide seviyesi önemli değildir.
Zaman bakımından da Mesozoik araziler daha ön plandadır. Çünkü henüz Neojen tortulları ortada yokken bunlar çoktan karstlaşmaya başlamıştı. Örneğin; Seydişehir boksitleri varlıkları üst Kretase ile alt Kretase arasında bir karstlaşma olduğunu bariz göstermektedir. • Kısacası bütün bu hususlar Mesozoik ve Tersiyer arazilerinin, Neojen arazilerine nazaran üstünlüğünü göstermektedir.
KUATERNER’İN KARST TOPOGRAFYASI ÜZERİNE ETKİLERİ • Kuaterner’de meydana gelen glasyal ve interglasyal dönemlerin karst topografyası gelişiminde önemli etkileri olmuştur. • Glasyal dönemde arazi donmuş vaziyette olduğu için karstlaşma olamaz. • İnterglasyal de ise permofrost toprak çözülür ve karstlaşma hızlı bir şekilde artar. • Kuaterner’de karstik şekiller östatik hareketlere uyum sağlamıştır. Östatik hareketler sonucu karstik şekiller deniz kıyısında veya yüksek kesimlerde olabilirler.
