CÜMLENİN ÖGELERİ

1. CÜMLENİN ÖGELERİ

2. Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir durumu, bir olayı yargı bildirerek anlatan söz ya da söz öbeklerine cümle denir. Koştu. Ali koştu.Ali hızlı hızlı koştu.Ali okuldan eve doğru hızlı hızlı koştu. Güzeldir.Ayşe güzeldir.Ayşe çok güzeldir. Cümle kelime ve kelime gruplarının belli bir kurala göre bir araya gelmesi ile kurulur. Cümleyi oluşturan ve ifadelerin anlaşılmasını kolaylaştıran bu unsurlara öge denir.

3. ÖGELER TEMEL VE YARDIMCI ÖGELER OLMAK ÜZERE İKİYE AYRILIR TEMEL ÖGELER YARDIMCI ÖGELER ÖZNE YÜKLEM NESNE ZARF TÜMLECİ DOLAYLI TÜMLEÇ BELİRTİLİ NESNE BELİRTİSİZ NESNE

4. TEMEL ÖGELER 1- YÜKLEM Cümlede yargı bildiren çekimli unsurdur. İş, oluş, hareket bildiren çekimli bir fiil ya da ek fiille çekimlenmiş isim soylu bir sözcük yüklemi oluşturur. Şu kimsesiz çocuğun annesini arıyorum.yüklem ( çekimli fiil) Yavaş yavaş yiyeceksin bu yemekleri. yüklem ( çekimli fiil) Bunları sana daha önce defalarca söyledim.yüklem ( çekimli fiil) Gidiyorum gündüz gece. yüklem ( çekimli fiil)

5. Benim sadık yârim kara topraktır.yüklem ( ek fiil almış isim) Memleketin en çalışkan çiftçisiyim. yüklem ( ek fiil almış isim) Sabah sabah sizi rahatsız eden benim.yüklem ( ek fiil almış isim) Klasik müzik en sevdiğim müziktir.yüklem ( ek fiil almış isim) Benim sıram senden önceydi.yüklem ( ek fiil almış isim)

6. 2- ÖZNE Yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi yapan varlık cümlenin öznesidir. Özne fiil cümlelerinde işi yapan, isim cümlelerinde ise yüklemin bildirdiği durumda olandır. Bir cümlede özneyi bulmak için yükleme “…an kim, …an ne” soruları sorulur. Hepimiz yarınki sınavı unutmuşuz.özneyüklem ( unutankim, ne ?) Otobüs biraz sonra İzmir’e hareket edecek. özneyüklem ( hareket edenkim, ne ?) Mehmet’in annesi hastaneye kaldırıldı.özneyüklem ( kaldırılankim, ne ?)

7. Şiir okuyan çocukbenim kızımdı.özne yüklem ( kızım olankim, ne ?) Yarın akşam bize gelir misin? ( sen - özne ) yüklem ( gelenkim, ne ?) Küçük kız bu soğukta paltosuz geziyordu. özne yüklem ( gezenkim, ne ?) Bu günlerde oldukça sakindi. ( O – özne ) yüklem ( sakin olankim, ne ?) Bülbüller neşe içinde şarkı söylüyordu.özne yüklem ( söyleyenkim, ne ?)

8. ÖZNE ÇEŞİTLERİ 1- Gerçek Özne : Yüklemde bildirilen işi hareketi yapan özneye gerçek özne denir. Gerçek özne cümlede açık ya da gizli olabilir. Kağıtları dikkatlice kesti. ( O – gizli özne ) yüklem ( kesenkim, ne ?) İnsanlar kötü günleri asla unutmazlar.özne yüklem ( unutmayankim, ne ?) Bu filmi daha önce de seyretmiştim. ( Ben – gizli özne ) yüklem ( seyredenkim, ne ?) Bugün hava çok güzel.özne yüklem ( güzel olankim, ne ?)

9. 2- Sözde Özne : Yüklemde bildirilen işi hareketi yapmayan sadece bundan etkilenen özneye sözde özne denir. Salon, hafta sonu yapılacak toplantı için temizlendi.Sözde özneyüklem ( temizlenenkim, ne ?) ( salon temizleme işini yapamaz.) Bu ev geçen hafta satıldı. Sözde özneyüklem ( satılankim, ne ?) ( ev satma işini yapamaz.) Altın portakal ödülleridağıtıldı. Sözde özneyüklem ( dağıtılankim, ne ?) ( ödüller dağıtma işini yapamaz.) Ali dün okuldan kovulmuş. S. özneyüklem ( kovulan kim, ne ?) ( Ali kendini kovamaz.)

10. ( 2005 – Ö. O. ) Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne ve yüklemden oluşmuştur? A) Araba vapurunun güvertesinde, durmadan söyleniyordu. B) Bindiğimiz dolmuş köprünün tam orta yerinde bozuldu. C) Nasrettin Hoca’nın türbesi Akşehir’in güneyindeki mezarlığın ortasındadır. D) Tam kırk yıldır bu işi yapıyordu.

11. YARDIMCI ÖGELER 1- NESNE Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. Fiil cümleleri nesne alır; isim cümleleri nesne almaz. İki çeşit nesne vardır. a) Belirtili Nesne : Nesne görevindeki sözcük veya sözcükler belirtme ( -i ) hâl ekini alırsa buna belirtili nesne denir. Cümlede belirtili nesneyi bulmak için yükleme “neyi,kimi” soruları sorulur. Ancak cümlede özneyi bulmadan nesne aranmaz. Bir bir hatırlıyorumeski yaşananları( ben – özne )yüklem ( neyi ,kimi ? ) b’li nesne

12. Türkçe dersinde Necip Fazıl’ın şiirleriniokuduk.( biz- özne) b’li nesneyüklem ( neyi ,kimi ) Gözümüz son günlerde onuarıyor. özne b’li nesne yüklem ( neyi ,kimi ? ) Biz de bu davranışınıeleştiriyoruz.özne b’li nesneyüklem ( neyi ,kimi ? ) Kedilerçöp bidonunudevirmiş.özneb’li nesne yüklem ( neyi ,kimi ? ) Geç anladım, taşın sert olduğunu( ben – özne )yüklem ( neyi ,kimi ? ) b’li nesne

13. a) Belirtisiz Nesne : Nesne görevindeki sözcük veya sözcükler belirtme ( -i ) hâl ekini almıyorsa buna belirtisiz nesne denir. Cümlede belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme “ne” sorusu sorulur. Ancak cümlede özneyi bulmadan nesne aranmaz. Güzel bir karşılaşmaizledik. ( biz – özne )b’siz nesneyüklem ( ne? ) Hamallar bütün gün mobilyataşıdı.özne b’siz nesneyüklem ( ne? ) Doğum gününde kardeşine arabahediye etti. ( 0 – özne )b’siz nesneyüklem ( ne? ) Ömer, bir aydır her gün gazeteokuyormuş.özneb’siz nesneyüklem ( ne? )

14. ( 2002 – DPY) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne vardır? A) Okulun bahçe duvarı yeniden yapıldı. B) Sevincini paylaşacak bir arkadaş aradı. C) Karşıdaki mağazadan paltoluk kumaş aldı. D) Topkapı Sarayı’nı gezmeyi çok istiyorum.

15. 2- DOLAYLI TÜMLEÇ Yüklemin anlamını yönelme, bulunma, çıkma yönünden tamamlayan ve adın “-e, -de, -den” durum eklerinden birini alan ögelerdir. Yükleme sorulan “ kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nereye, nerede, nereden” soruların cevapları dolaylı tümleci verir. Soruların cevabı olan kelimelerde de mutlaka “-e,-de,-den” hâl eklerinden birini almak zorundadır. Bu televizyonuİsmaillerdenaldım. ( ben – özne )b’li nesne d. tümleç yüklem( kimden ? ) Bahçesindekırmızı güllervar. d. tümleç özneyüklem( nerede ? )

16. Öğretmentüm sorularıFaruk’ayöneltti. özneb’li nesne d. tümleç yüklem( kime ? ) Her acı, insanaayrı bir şeyöğretir. özned. tümleç b’siz nesneyüklem( kime ? ) Televizyondagüzel bir filmseyrettik. ( biz- özne ) d. tümleç b’siz nesne yüklem( nerede ? ) Süttekalsiyumvardır. d. tümleç özneyüklem( neyde ? ) Çocuklarıdenizdençıkaramadım. ( ben- özne )b’li nesne d. tümleç yüklem( nereden ? )

17. NOT: Her “-e,-de,-den” hâl ekini alan kelime dolaylı tümleç değildir. Cumhuriyet 29 Ekim 1923’ teilan edildi? özne z. tümleci yüklem( ne zaman ? ) Soğuktanelleribuz tutmuş. z. tümleci özne yüklem( neden ? ) NOT: “Nereye” sorusunun cevabı olan kelimeler her zaman dolaylı tümleç olmaz. Hemen aşağı inin! ( siz- özne) z. tümleci yüklem( nereye ? ) Babamyukarıçıktı. öznez. tümleci yüklem( nereye ? ) NOT: Bir kelimenin dolaylı tümleç olabilmesi için:1- Dolaylı tümleç sorularına cevap vermesi2- Kelimelerin “-e,-de,-den” hâl eklerinden birini alması gerekir.

18. ( 1995– FL/ AÖL) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemden önceki kelimelerin tamamı dolaylı tümleçtir? A) Babadan kalma eski evinde mutluydu. B) Bu yıl sonbaharda tatile çıkacak. C) Olanlardan kendini sorumlu tutuyordu. D) Başarısında ailesinin payı büyüktü.

19. 3- ZARF TÜMLECİ Cümlede yüklemi durum, zaman, azlık-çokluk, yer-yön, soru bakımından tamamlayan ögelere zarf tümleci denir. Yükleme sorulan “ nasıl, neden, niye, niçin, ne zaman, ne kadar, nereye, kimle, neyle, ne şekilde” soruları zarf tümlecini verir. Dün geceki gösteriyinefessizizledik. ( biz- özne)b’li nesne Z.T yüklem( nasıl ? ) Derslerine çok çalışmadığındansınıftakaldı.( o- özne) Z.T D.Tyüklem( neden ? ) Fatmaazçalışıyorsun!özne Z.T. yüklem( ne kadar ? )

20. Saat 13:10’daokulun önündebuluşalım.( biz- özne) Z.T D.T yüklem( ne zaman ? ) Tavuklaryağmur yağdığı içiniçeri girdi.Özne Z.T Z.T yüklem( niçin, nereye? ) Annemleçarşıyagideceğiz.( biz- özne) Z.T D.Tyüklem( kimle? ) İşçiler, karşıyavapurlageçiyor.Özne D.T Z.T yüklem( neyle? ) Canım sıkıldığı içinsınavagirmedim.( ben - özne) Z.T D.Tyüklem( niçin? )

22. ( 2001-OKS)Aşağıda verilen cümlelerden hangisi “neyi, nerede, nasıl” sorularının tümünün cevabını içerir? UFUK SARI A) Çocukluk anılarını, arkadaşlarına uzun uzun anlattı. B) Anlatmanız istendiğinde, yaşamınızı ayrıntılarıyla anlatmışsınız. C) Adına düzenlenen bir toplantıda öğrencilik yıllarını coşkuyla anlatmıştı. D) Akşamları torunlarını çevresine toplar masallar anlatırdı.

23. YANLIŞ

24. TEBRİKLER