(3) Kryminologia zorientowana pozytywistycznie

1. (3) Kryminologia zorientowana pozytywistycznie i wynikające z niej strategiczne kierunki zapobiegania przestępczości P_W03: …student potrafi przedstawić antropologiczne i/lub społeczno-kulturowe źródła wybranej struktury prawnej powstałej w związku z występowaniem i/lub zapobieganiem przestępczości

2. Kryminologia pozytywistyczna Jej początki sięgają XIX wieku U podstaw tego paradygmatu leży scjentyzm, czyli: naturalizm metodologiczny, tj. przekonanie o możliwości wykorzystania metod stosowanych w naukach przyrodniczych na gruncie nauk społecznych wiara we wszechmoc naukii wiążące się z nią przekonanie o powszechnym determinizmie, uwarunkowaniu (także człowieka) Człowiek jako taki nie jest zatem odpowiedzialnyza swe zachowania (jak chcieli indeterminiści – klasycy); z przekonaniem takim wiązało się tzw. pytanie lombrozjańskie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Odp.: bo jednych coś do tego przymusza, innych nie…

3. Kryminologia pozytywistyczna • Trzeba zatem odkryć czynniki, które pchają człowieka do przestępstwa, wyeliminować je i w ten sposób zredukować zachowania przestępcze (korekcjonizm) • Jednostka i jej uwarunkowania były więc podstawowym przedmiotem badań i podstawą dwu subparadygmatów:podmiotowego i środowiskowego • Dominowało przekonanie (ale nie było uniwersalne), że człowiek w sensie filogenetycznym (gatunkowym) nie jest istotą złą, lecz dobrą, skłonną do postępowania w myśl zasad obowiązujących w zbiorowości • Kara nie ma być represją, „zapłatą”, lecz narzędziem służącym korekcie (resocjalizacji) przestępcy • Dużą rolę przywiązywano do prewencji (korekty uwarunkowań społecznych)

4. Kryminologia pozytywistyczna • Nurt (kierunek) biologiczny (zachowanie przestępcze skutkiem określonych właściwości biologicznych człowieka) • Teoria antropologiczna • Przedstawicielem np. Cesare Lombroso, autor antropologicznej koncepcji „przestępcy z urodzenia” i książki „Człowiek – zbrodniarz” • niektórzy mają wrodzone dyspozycje do popełniania przestępstw (to atawizmy bądź obciążenia genetyczne) • przejawem tych dyspozycji są zniekształcenia ich organizmów – fizjonomiczne, frenologiczne (w obrębie czaszki, anatomiczne (inna budowa partii ciała) • Przestępcy: z urodzenia, nałogowi, z namiętności, kryminoidzi (osoby nieodporne na wpływy zewnętrzne)

5. Kryminologia pozytywistyczna • Koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań (quasi-genetyczne): • badania genealogiczneHenry’ego H. Goddarda („zła” i „dobra” gałąź rodu – szukanie potwierdzenia hipotezy) • badania bliźniąt (J. Lange, H. Kretz, J. Shields) – poszukujące zgodności zachowań u bliźniąt jedno- i dwujajowych • badania rodzin adopcyjnych (B. Hutchings, S. Mednick) – wyniki pokazały, że 50% dzieci z rodzin przestępczych i 5% z rodzin normalnych weszło w konflikt z prawem po zaadoptowaniu przez inne rodziny • Teorie niskiego poziomu intelektualnego – nie reguła, ale związek występuje w przypadku przestępczości pospolitej

6. Kryminologia pozytywistyczna • Uszkodzenie OUN • Koncepcje aberracji chromosomów:u przestępców wykazujących nieprawidłowości w sferze psychiki (upośledzenie, choroby psychiczne, psychopatia) – zaburzenia w strukturze chromosomów (składników jądra komórkowego będących nosicielami genów i zbudowanych głównie z DNA i białek)są częstsze niż u osób zdrowych (nawet o 15%). d. Teorie zaburzeń endokrynologicznych (np. cukrzyca) Wniosek:To, że biologiczne odmienności (w tym defekt OUN) występują częściej u osób łamiących prawo, nie świadczy jeszcze, że to te odmienności są jedynym źródłem przestępczości. Wszak nie wszyscy odmieńcy to przestępcy e. Przestępczość a płeć:w populacji przestępców dominują mężczyźni. Czy jest to dowód na genetyczno-biologiczne uwarunkowania przestępczości?

7. Kryminologia pozytywistyczna 2. Teorie psychologiczne (konstytucjonalno-typolog.) • Typologia Hipokratesa • sangwinik: silnie reagujący i niewytrwały w działaniu • choleryk: silnie reagujący i wytrwały w działaniu • flegmatyk: słabo reagujący i niewytrwały w działaniu • melancholik: słabo reagujący i wytrwały w działaniu • Typologia Ernsta Kretschmera • typ asteniczny: wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona (astenicy – typ schizofreniczny) • typ atletyczny: średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony, twarz koścista, szeroki w ramionach • typ pykniczny: średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, z dużym brzuchem • typ dysplastyczny: o nieregularnej budowie ciała, często otłuszczony, mężczyźni mają często cechy budowy kobiecej, kobiety - męskiej

8. Kryminologia pozytywistyczna • Typologia Hansa Eysencka(typy układu nerwowego różniące się przebiegiem procesów pobudzania i hamowania) • ekstrawertyk: łatwo się pobudzający, ale też łatwo wygaszający; poszukuje stymulacji, jest aktywny, impulsywny (czasem wręcz nierozważny), towarzyski, do przesady optymistyczny, spontaniczny, ale i nieopanowany, a przez to agresywny • introwertyk: trudny do pobudzenia i z trudnością hamujący pobudzenie; nie jest towarzyski, jest raczej nieśmiały, powściągliwy, skoncentrowany na życiu wewnętrznym, pesymistyczny, przy tym systematyczny, sumienny... • niska neurotyczność (wrażliwość emocjonalna): zrównoważenie emocjonalne, odporność na stres, reakcje adekwatne do bodźca – podatność na warunkowanie (socjalizację) • wysoka neurotyczność: przeciwnie UWAGA: neurotyczni ekstrawertycy najtrudniej utrwalają odruchy pozwalające im na unikanie zachowań antyspołecznych/przestępczych

9. Kryminologia pozytywistyczna d. Typologia WilliamaSheldona, Eleanor i SheldonaGluecków • typ ektomorficzny (ludzie szczupli), typ endomorficzny (ludzie pulchni), typ mezomorficzny (umięśnieni, aktywni, bardziej agresywni, a tym samym bardziej skłonni do popełniania przestępstw) e. Teorie nieprawidłowej osobowości - psychopatia (wśród przestępców, zwłaszcza wielokrotnych, zjawisko częste) • niezdolność do trwałych związków uczuciowych • przewaga regulacji zachowania emocjonalno-popędowej nad rozumową • w konsekwencji częste są zachowania impulsywne i nieumiejętność odroczenia gratyfikacji (choć zdarzają się też psychopaci inteligentni, którzy są w stanie kalkulować opłacalność możliwych zachowań) • brak poczucia winy, agresywność Nie wiadomo, jaką rolę odgrywa w psychopatii podłoże biologiczne f. Psychoanaliza – przestępstwo skutkiem nieświadomej motywacji UWAGA:teorie biolog. i psycholog. mają rację bytu, ale nie absolutną

10. Kryminologia pozytywistyczna 3. Kierunek socjologiczny (przestępczość a miasto) a. Koncepcje ekologiczne (szkoła chicagowska, ekologii społecznej) • Robert Park uważał, że społeczności ludzkie kierują się takimi regułami, jak zwierzęta i rośliny (darwinizm społ.); • Występuje zatem analogia pomiędzy walką o przestrzeń i dostęp do światła (zwierzęta i rośliny) a walką o pozycję w środowisku ludzkim: słabsi, mniej zaradni, słabiej uzdolnieni, gorzej wykształceni są spychani przez osoby o wyższym potencjale czy też kapitale do gorszych dzielnic (zostawiani w gorszych dzielnicach). • Ernest Burgess i jego „teoria stref koncentrycznych” (centralnej, przejściowej, mieszkań pracowniczych, willowej, podmiejskiej) • Procesy: inwazji, dominacji i sukcesji (przejęcia), metaboliczny

11. Kryminologia pozytywistyczna b. Clifford Shaw, Henry McKay, Bernard Lander– rozkład przestępczości w miastach wyjaśniali już zróżnicowaniem kulturowym (zróżnicowaniem systemów aksjonormatywnych, wzorców zachowań) c. Zróżnicowanie przestępczości z uwagi na architekturę i rozplanowanie przestrzenne ludzkich siedlisk (zwłaszcza miast, choć nie tylko) • miało to i często ma związek z najwyższą przestępczością odnotowywaną w wielkomiejskich centrach ze względu na: rodzaj zabudowy, typ więzi międzyludzkich (a właściwie ich brak; można mówić raczej o stosunkach przedmiotowych niż relacjach osobowych, w które wpisana jest nieformalna kontrola – zob. ostatnie slajdy)

12. Kryminologia pozytywistyczna e. Teorie strukturalno-funkcjonalistyczne Robert K. Merton - skojarzył dwie struktury: • Struktura społecznato „zespół społecznych zależności, w który uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy” • Struktura kulturowaskłada się z kulturowo zdefiniowanych celów tj. rzeczy wartych zabiegów (współcześnie to przede wszystkim: sukces, awans społeczny, wykształcenie, zawód, popularność, pieniądze), oraz z kulturowo usankcjonowanych środków służących realizacji wspomnianych celów. • Ludzie przystosowują się do warunków dyktowanych przez społeczeństwo w różnoraki sposób (zob. kolejny slajd):

13. Konformizm i typy dewiacji (skutki anomii) według Roberta K. Mertona

14. Kryminologia pozytywistyczna Zachowania innowacyjne to te, które obejmują także zachowania przestępcze. Są najczęstsze w przypadku jednostek z niższych szczebli struktury społecznej, gdyż „z jednej strony [kultura] żąda od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa (...), z drugiej zaś, w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego celu drogą instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka częstotliwość zachowań dewiacyjnych” /Teoria socjologiczna i struktura społeczna/ Zachowania przestępcze należy też/można kojarzyć z: • wycofaniem (w wymiarze jednostkowym) oraz • buntem (w wymiarze grupowym)

15. Kryminologia pozytywistyczna f. Teoria zróżnicowania kulturowego (subkultur): koncepcje Alberta Cohena i Waltera Millera • wg Cohena, zachowanie kryminalne to reakcja na przymus stosowania się do norm klasy średniej / zachowania podejmowane w opozycji do jej wzorców; • członkowie klasy średniej obsadzają pozycje (począwszy od nauczycieli, przez menedżerów, policjantów, na sędziach skończywszy) wiążące się ze sprawowaniem instytucjonalnej kontroli nad innymi; • chodzi więc o osoby, które są desygnowane do kształtowania cech, stymulowania i akceptowania zachowań zgodnych z kryteriami przyjętymi właśnie w warstwie/klasie średniej; tym samym – umożliwiają karierę tym, którzy te kryteria honorują.

16. Kryminologia pozytywistyczna • Cohen wskazał takie wartości/cechy klasy średniej, jak: • ambicja (aspiracje) • szacunek dla osiągnięć, • racjonalność postępowania • osobista odpowiedzialność, • szacunek dla własności • świecki ascetyzm, • unikanie agresji fizycznej i przemocy, • dbałość o wygląd i maniery • konstruktywna rekreacja.

17. Kryminologia pozytywistyczna • Zdaniem Cohena, członkowie zbiorowości o niższym statusie społecznym nie przywiązują dostatecznej wagi do rozwijania takich cech u swych dzieci; nie są one zatem wyposażone w odpowiednie narzędzia (kompetencje, język, obyczajowość), by awansować w hierarchii społecznej. • Dominująca kultura przenika jednak ze swymi treściami do świadomości osób z warstw niższych. • Treści te wskazują wspomniany status społeczny i określają sposoby jego osiągania (niezbędne cechy, kompetencje) • Mając trudności ze spełnieniem wymogów warstwy dominującej, młodzież z nizin odrzuca/marginalizuje je (spycha, mówiąc językiem psychologii,

18. Kryminologia pozytywistyczna W ich miejsce ci, dla których droga do uzyskania statusu klasy średniej okazała się zbyt stroma, dążą do wypracowania nowych wartości i norm, czyli nowych kryteriów statusu, innymi słowy - podkultury Podkultura wykształca się na drodze komunikacji i wymiany tzw. gestów eksploracyjnych, czyli sondujących przychylność innych, potencjalnych członków grupy subkulturowej, czyli jednostek mających podobne problemy ze społecznym przystosowaniem Status to bowiem kwestia „uznania w oczach otoczenia” Jako rezultat tego typu gestów i działań podkultura może być i bywa wynikiem dość przypadkowym

19. Kryminologia pozytywistyczna • Cele/wartości konkurencyjne konstytuują subkulturę (podkulturę) ocenianą często przez dominujące warstwy społeczeństwa jako naganna, czasem przestępcza. • Negatywizm tej subkultury określają: • nieutylitarność (nieinstrumentalność/autoteliczność, chyba że przypisać jakiś cel „złośliwości” wobec innych) • wielostronność – szeroki zakres owych działań „złośliwych”, brak specjalizacji • hedonizm – ale doraźny, pod wpływem impulsu • autonomia grupy, czyli odrzucenie zewnętrznych ograniczeń i nacisków • hierarchiczność struktury i solidarność członków

20. Kryminologia pozytywistyczna • Walter Miller z kolei definiował zachowanie kryminalne jako wytwór subkultury (warstwy niższej); • w odróżnieniu od Cohena uważał, że cechą tej subkultury (zwłaszcza na poziomie jej młodych członków) jest brak zainteresowania wartościami kultury warstwy średniej (przynajmniej okazywany); • do subkultur można odnieść kilka kluczowych cech (niekiedy są to przekonania ich członków): • los, przeznaczenie, trudności, kłopoty (fatalizm) • emocje, • niezależność, twardość, cwaniactwo, spryt • Wiele tych charakterystyk można odnieść do zachowań nagannych (z p. widzenia kultury dominującej)

21. Kryminologia pozytywistyczna d. Teorie uczenia się zachowań przestępczych • Teoria zróżnicowanych powiązań Edwina Sutherlanda: • Zachowania przestępcze są wyuczone, przede wszystkim w środowisku grup pierwotnych (rodzina, rówieśnicy) • Uczenie obejmuje technikę popełniania przestępstw i motywację (zob. postawa: czego wymaga, w jakiej kolejności) • Fundamentem działań przestępczych musi być określenie norm prawnych jako wiążących lub nie • Przestępstwo jest popełniane, jeśli definicje sprzyjające naruszeniu prawa przeważają nad niesprzyjającymi • Zachowania przestępcze pojawiają się w celu zaspokojenia ogólnych potrzeb i wartości

22. Kryminologia pozytywistyczna d. Teorie uczenia się zachowań przestępczych • Teoria Alberta Bandury: stwierdził on, że jednostka, owszem, podejmie wyuczone zachowanie naganne, ale dopiero, gdy pojawią się bodźce wyzwalające: • awersyjne (zabarwione emocjonalnie ujemnie) • instrumentalne (gdy służą uzyskaniu korzyści) • modelujące (wskutek oczekiwania otoczenia i płynącego zeń przykładu) • instrukcyjne (pod wpływem instrukcji formułowanej przez autorytet, osobę znaczącą) • związane z chorobą (to już aspekt psycho-biologiczny)

23. Kryminologia pozytywistyczna d. Teorie uczenia się zachowań przestępczych • Teoria technik neutralizacji (Greshama Sykesa i Davida Matzy) zakazów zachowań nagannych • chodzi o neutralizację obowiązujących norm; człowiek bowiem internalizuje prawidłowe normy, ale też potrafi je zawiesić na moment Techniki umożliwiające tę neutralizację to m.in.: • zaprzeczenie odpowiedzialności, bezprawia, ofiary • potępienie potępiających • powołanie się na wyższą rację, nieuchronność zdarzenia • bezsensowność prawa • odebranie należnego • stwierdzenie, że „wszyscy biorą”

24. Kryminologia pozytywistyczna • Teorie kontroli • zaliczana jest do nich teoria anomii Emila Durkheima: anomia wg niego to stan, gdy tradycyjne wartości i normy tracą moc (ulegają osłabieniu), a w ich miejsce nie pojawiają się nowe lub pojawiają, ale nie cieszą się jeszcze powszechnym uznaniem; w stanie anomii było np. tworzące się społeczeństwo przemysłowe; ludzie „wyrzuceni” z wiosek, „skoszarowani” w osiedlach miejskich, anonimowi, o dużo większej swobodzie, nie odczuwający wspólnotowego „oka opatrzności” nad sobą – pozwalali sobie „na więcej” (brak kontroli)

25. Kryminologia pozytywistyczna • Á propos teorii kontroli – koncepcja Travisa Hirshiego: • kontrola słabnie, gdy osłabieniu ulegają więzi międzyludzkie, z miejscem zamieszkania, a więc: • przywiązanie (do członków społeczności i „miejsca” • zaangażowanie (w działania na rzecz społeczności, którym przestępczość szkodzi) • zaabsorbowanie (działalnością zgodną z prawem) • przekonanie (że warto przestrzegać norm)

26. Kryminologia pozytywistyczna