Avrasiya

1. Avrasiya

2. Avrasiya– Yerinənböyükmaterikidir. AvropavəAsiyaqitələrindənibarətdir. Adalarlabirlikdəsahəsi53 893 km²-dir, dünyaquruərazisinin 36%-nitəşkiledir. Əhalisi4,3 milyarddançoxdurvədünyaəhalisinin3/4 hissəsinitəşkiledir

4. Ənucqarnöqtələri: şimaldaÇelyuskinburnu (77°43' şm.e.), cənubdaPiayburnu (1°16' şm.e.), qərbdəRoka burnu (9°34' q.u.), şərqdəDejnyovburnu(169°40' q.u.). YerkürəsininənyüksəkzirvəsiEverestdağıvəqurudaənalçaqmütləqnöqtəsiÖlüdəniz (səviyyəsi -395 m), əndəringölüBaykalvəənrütubətlisahəsiÇerapunciAvrasiyadadır. AvrasiyanıqərbdənAtlantikokean, şimaldanŞimalBuzluokean, cənubdanHind okeanı, şərqdənSakitokeanəhatəedir.

5.  Adınınyaranması Materikəbirçoxadlarverilmişdir. AleksandrQumboldtəraziyə "Asiya" adınıvermişdir. Karl QustavRoyşle1858-ci ildə "Handbuch der Geographie" kitabında "elerdtheilAsien-Europa" termini işlətmişdir. "Avrasiya" adını ilk dəfə1883-cü ildəgeoloqEduard Züssvermişdir.

6. MaterikŞimalyarımkürəsindətəxminən 9° q. u. və 169° q. u. arasındayerləşir. EynizamandaAvrasiyaadalarınınbirhissəsiCənubyarımkürəsindədir. AvrasiyanınbirhissəsiŞərqyarımkürəsində, son qərbvəşərqhissəsiisəQərbyarımkürəsindədir. Dünyanınikihissəsini: AvropavəAsiyanıözündəbirləşdirir. Onlararasındasərhədaşağıdakıxətləgedir: Ural dağlarınınşərqyamacı, Ural çayı, Embaçayı, Xəzərdənizinınqərbsahili, Kumaçayı, Kuma–Manıc şəlaləsi, Manıççayı, Qaradənizinşərqsahili, Qaradənizincənubsahili,Bosforboğazı, Mərmərədənizi, Dardanelboğazı, EgeydənizivəAralıqdənizi, həmçininHibraltarboğazı. Bu sərhədtarixiolaraqyaranıbdır, təbiətdəonlararasındatəbiisərhədyoxdur. Materikbirqruntlayınınüstündədirvəvahidtəbiətəmalikdir. Materikqərbdənşərqə 16 min kilometr, şimaldancənuba 8 min kilometruzanıb. Sahəsi 53,4 milyon km²-dir. Bu quruhissəninüçdəbiridir. Avrasiyanınadalarınınümumisahəsi 2,75 milyon km²-dir.

7. Ada nöqtələri Fliqelburnu (Rusiya), 81°52' ş. e. — ənucqarşimaladanöqtəsi. Cənubadası(Kokosadaları) 12°4' c. e. — ənucqarcənubadanöqtəsi. Monşikqayası(Azoradaları) 31º16' q. u. — ənucqarqərbadanöqtəsi. Ratmanovadası(Rusiya) 169°0' з. u. — ənucqarşərqadanöqtəsi.

8. Ərabistanyarımadası Pireneyyarımadası KiçikAsiyayarımadası Hindistanyarımadası Skandinaviyayarımadası Hind–Çinyarımadası Çukotyarımadası Taymıryarımadası Kamçatkayarımadası Böyük yarımadaları

9. Asiya 

11. Etimologiya AsiyaAssuriyadilindəasu – "şərq" sözündəngötürülmüşdür. Qurununtəqribən 30 %-nitəşkiledir. Şimalyarımkürəsinincoğrafiqurşaqlarınıtutur. Şimaldancənuba 8200 km, şərqdənqərbə 8500 km-ə qədəruzanır. 

12. Asiya Asiya – əsasənşimalyarımkürəsindəyerləşənqitə. KöhnəDünyaqurukütləsininbirparçasıolanAsiya 44.391.163 km²-lik sahəsiilədünyanınənböyükqitəsidir. O, Avrasiyamaterikinin 4/5-dən çoxunuəhatəedir. AsiyanınsahəsiCənubiAmerika, Antarktida, vəAvstraliyanınbirgəgötürülmüşsahəsindəndahaçoxdur. Bu qitəAvrasiyamaterikininşimal-şərq, şərq, cənubvəcənub-şərqhissələriniəhatəedir. Asiyaqərbdənşərqədoğru 10.200 km, şimaldancənubadoğru 7.000 km məsafədəuzanır. AvropailəAsiyanınşərtisərhədiUral dağlarınınşərqətəkləri, Embaçayı, Xəzərdənizininşimalsahilləri, Kuma-Manıççökəkliyi, Qaradəniz, Bosforboğazı, Mərmərədənizi, Dardanelboğazı, EgeydənizivəAralıqdəniziqəbulolunmuşdur. AfrikailəAsiyanıbir-birindənSüveyşkanalı, Qırmızıdəniz, BabülməndəbboğazıvəƏdənkörfəziayırır.

14. AsiyaYerkürəsininyeganəqitəsidirki, onunsahillərinidördokeanınsularıəhatəedir. Asiyanınqərbvəcənub-qərbsahilləridahaçoxgirintili-çıxıntılıdır. AsiyanınşərqsahilləriniSakitokeanınsularıəhatəedir. Materikincənubvəcənub-qərbsahilləriniisəHind okeanınınsularıəhatəedir. BuradanəhəngƏrəbistanvəHindistanyarımadaları, onlarıayıranƏrəbistandənizivəBenqalkörfəziyerləşir. QırmızıdənizAsiyasahillərindəyerləşənənistidənizdir. Asiyanıncənubsahillərindəadalarazdır. Şri-Lankaburadakıəniriadadır. Hind okeanısahillərindəmussoncərəyanlarıçoxböyüktəsirgöstərir. AtlantikokeanısularıAsiyanınucqarcənub-qərbqurtaracağıolanKiçikAsiyayarımadasınıəhatəedir. Bu yarımadanıqərbsahilləriolduqcagirintili-çıxıntılıdır. KipradasıAsiyanınAtlantikokeanıhövzəsinə aid olanənböyükadasıdır. AsiyanınbirqrupböyükadavəyarımadalarıolanYamal, Taymır, Çukotyarımadalarıvə Novosibirsk adalarıŞimalBuzluokeanındayerləşir. BerinqboğazıAsiyanıŞimaliAMerikadanayırır. ŞimalBuzluokeanındakıdənizlərinhamısıqışdadonur.

15. Avropa

16. Avropa—Afrikanınşimalında, Asiyanınqərbində, Atlantikokeanınınşərqindəyerləşənqitə. Onunsahəsi 10,5 milyon km²-ə bərabərdir. "Avropa" sözüsamidillərindəErep (yaxudİrib), "günəşinbatdığıtərəf" mənasınıverir. Finikiyalılardanyunanlarakeçənbu ad, yunanca "Europa" olmuşvəEgeydənizindənqərbdəyerləşənölkələrədeyilmişdir.

17. Relyefi AvropanınşərqhissəsindəçoxböyüksahəniqədimplatformabünövrəsiüzərindəyerləşmişŞərqiAvropadüzənliyiəhatəedir. Bu düzənliyinsəthibirsırayüksəklikvəovalıqlardanibarətdir. ŞərqiAvropadüzənliyininqərbədavamınıBaltikdənizinincənubsahilləriboyuyerləşənOrtaAvropadüzənliyitəşkiledir. Skandinaviyayarımadasınınşimalınıeyniadlıdağlar, cənubvəşərqsahələriniisəeyniadlıdağlartutmuşdur. Britaniyavəİrlandiyaadaları da daxilolmaqlabuərazilərKaledondövründəəmələgəlmişdağvədüzənliklərdənibarətdir. AvropanınmərkəzihissəsindəortahündürlüklüVogez, Şvartsvald, MərkəziMassiv, Sudetdağlarıyerləşir. Cənubhissəniisə meridian istiqamətindəyerləşəncavandağsistemləri (Alp, Karpat, Balkan, Pireney, Apennindağları) vədüzənliklərtutur. Alp dağlarındakıMonblanzirvəsi (4810 m) Avropanınənyüksəknöqtəsihesabolunur.

18. Mifologiya MiflərdənbirinəgörəAvropaFinikekralıAgenariləTelepassanınqızınınadıdır. ÖküzşəklinəgirənZevstərəfindənİdayaqaçırılmışdır. Zevsdən Minos, SarppedonvəRadamantadlıüçövladıolmuşdur. Adıbiryarımadayaverilmişdir. Həmişəböyükkrallıqvəimperatorluqlarabeşikolmuşbuyarımada, sənayeinqilabındansonradigərqitələrənisbətəndahasürətləbütünsahələrdədahaçoxinkişafetmişdir..

19. Faydalı qazıntılar Avropaərazisiyanacaq, filizvəqeyri-filizmənşəlifaydalıqazıntılarlazəngindir. Yanacaqfaydalıqazıntılarıçökməmənşəlidir. Onlarınyataqlarıqədimbünövrəninçökəkliklərində, dağlararasıəyilməzonalarındayerləşmişdir. DünyanınbirsıramühümkömürhövzələriAvropaərazisindədir (Donetsk, Peçora, Rur, Saar, YuxarıSileziya). NeftinəsasyataqlarıVolqaboyunda, Karpatda, OrtaDunayovalığında, Balkan yarımadasındavəŞimaldənizindədir. Faydalıqazıntılariçərisindədəmirfiliziyataqlarıxüsusiləböyükəhəmiyyətəmalikdir. Rusiyadakı Kursk maqnitanomaliyası (KMA) dünyanınənböyükdəmirfiliziyataqlarındanbiridir. ŞərqiAvropadüzənliyi, Skandinaviyayarımadası, Alp dağları, ortahündürlüklüqədimdağlarsahəsindədəbirsıradəmirfiliziyataqlarıvardır. Avropadahəmçininboksit, mis, sink, qurğuşun, kobalt, molibden, volfram, xrom, civə, urankimiəlvanvəqiymətli metal filizlərinədərastgəlinir. Qeyri-filizyataqlarıiçərisindəneft, təbiiqaz, daşkömürdənbaşqaçöküntümənşəlimüxtəlifduzlarolankalium, daşduzyataqlarıqeydolunabilər. Həmçininqiymətlitikintimateriallarınınbololmasını (mərmər, qranit, kvars) da göstərməklazımdır. Eynizamandaqeydetməklazımdırki, Avropaərazisibirçoxfaydalıqazıntılarla tam təminolunmamışdır. Əksərfaydalıqazıntılar da onunmüasirtələbatını tam ödəyəbilmir. Odurki, Avropadövlətlərininçoxudigərmateriklərdənburabirsırafaydalıqazıntılargətirirlər.

20. Hazırladı: Orucova AyŞən 