Հայաստանի էներգետիկայի ոլորտի հիմնախնդիրների ուսումնասիրություն

1. ՀայաստանիէներգետիկայիոլորտիհիմնախնդիրներիուսումնասիրությունՀայաստանիէներգետիկայիոլորտիհիմնախնդիրներիուսումնասիրություն Հոկտեմբեր 2010թ.

2. Բովանդակություն • Էներգետիկայի ոլորտի նկարագիր • Ոլորտի խնդիրները • Հնարավոր լուծումները • Համաշխարհային Բանկի դերը 2

3. Էներգետիկայի ոլորտի նկարագիր` վառելիքաներգետիկ հաշվեկշիռ Ներկրվողվառելիքըկազմում է առաջնայինվառելիքիընդհանուրմատակարարմանմոտ 93%-ը Առաջնային էներգիայի մատակարարում, 2006 թ. (նմտհ) Վառելիքի ընդհանուր սպառում, 2006թ. (նմտհ) 3

4. Էներգետիկ ենթակառուցվածքների քարտեզ Հյուսիսկովկասյան գազամուղ Թողունակություն` 4.5 մխմ/տարի Օգտագործվող` 1.8 մխմ/տարի Հրազդանի ՋԷԿ Տ.հ. 1100 Մվ Շ.հ. 400 Մվ Սևան Հրազդան Կասկադ Տ. հ. 550 Մվ Շ.հ. 350 Մվ Վորոտան կասկադ Տ.հ. 400 Մվ Շ.հ. 320 Մվ ՀԱԷԿ Տ.հ. 815 Մվ Շ.հ. 385 Մվ Երևանի ՋԷԿ Տ.հ. 550 Մվ Շ.հ. 50 Մվ Կայաններ 220 կՎ հաղորդման գծեր Հիմնական գազամուղ Հարավային գազամուղ Թողունակություն` 2.5 մխմ/տարի Օգտագործվող` 0.3 մխմ/տարի 4

5. Էներգետիկայի ոլորտի նկարագիր` էլեկտրաէներգիայի ոլորտի կառուցվածք Դիսպետչերություն Ազգայինդիսպետչերականկենտրոն Հանրայինծառայու-թյուններըկարգավո-րողհանձնաժո-ղով (սակագներ, սպասարկ-մանորակ և լիցենզավո-րում) Առևտրայինչափագրում Հաշվարկայինկենտրոն Արտադրություն Մեծամորի ԱԷԿ ՋԷԿ-եր ՀԷԿ-եր Բարձրլարմանփոխանցում Բարձրլարմանհամակարգ Հայաստանիէլեկտրականցանցեր (ՀԷՑ) Արտահանում/ ներմուծում Բաշխում Էլեկտրաէներ-գիայի/ծառայու-թյունների հոսք Միջոցների հոսք Վերջնականօգտագործող Սպառողներ 5

6. Գազամատակարման և ջեռուցման ոլորտների նկարագի Ջեռուցմանհամար օգտագործվողվառելիք Բնականգազիսպառում Բնակելիհատվածիբաժանորդներիթիվը 6 Source: EIA; Alliance to Save Energy

7. Էներգետիկայի ոլորտի ցուցանիշների համեմատություն 7 Աղբյուր` IEA, WDI, ERRANet, CIA World Factbook

8. ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցությունը ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ Պահանջարկ↓ Արժույթիարժեզրկում Գազիգնիաճսահմանին Նախկինֆինանսականխնդիրներորոշընկերություններում Եկամուտներ ↓ Վառելիքիծախսեր↑ Կարճաժամկետփոխառությոններ↑ Սևան-Հրազդանում Կառավար. հետաձգեցեկամուտներիստացումըՈրոտանիհիմնականմիջոցներից` վերջնականսպառոականսակագներըպաշտպանելուհամար Գործառնականծախսեր ↑ (ՋԷԿ-երում) 2009 թ. ՀԷՑ-ի զուտեկամուտներըհավանաբարկնվազեն*; 2009թ. 2-րդ եռամսյակումկապիտալծախսերըկրճատվելեն ԶուտկորուստներՈրոտանիՀէկ-ում 2007 թվականից Զուտկորուստներ ՋԷԿ-երում ` Երևան – 2009թ. 1-3 եռամսյակ Հրազդան – 2009թ. 3-րդ եռամսյակ ԶուտկորուստներՍևան-Հրազդան ՀԷԿ-ում 2008թ. և 2009թ. առաջին 2 եռամսյակում HPP *ՀԷՑ-ի 2009թ. զուտեկամուտներիմասինտվյալներըմատչելիչեն

9. Խնդիրներ. մատակարարման դեֆիցիտի առաջացում • Մատակարարման մոդելի ենթադրությունները: • Ատոմակայանն ու հին ՋԷԿ-երը փակվում են 2016թ. • Երևանի ՀՑԳՏ-ը միանում է ցանցին 2010 թ. • Հրազդան 5-ը և Մեղրիի ՀԷԿ-ը ցանցին են միանում համապատասխանաբար 2011 և 2019 թթ., սակայն հզորությունները և էլեկտրաէներգիան միայն արտահանման համար են • Երևանի ՀՑԳՏ-ը միանում է ցանցին 2010 թ. սակայն հզորության և էլեկտրաէներգիայի 75%-ն արտահանման համար են • Պահուստային մարժա (ՊՄ) = 25% 2017թ. պիկըսպասարկելուդեֆիցիտ=918 ՄՎտ; ՊՄ սպասարկելուդեֆիցիտ =1351 2017թ. պիկըսպասարկելուդեֆիցիտ=593 ՄՎտ; ՊՄ սպասարկելուդեֆիցիտ =944 2017թ. պիկըսպասարկելուդեֆիցիտ=518 ՄՎտ; ՊՄ սպասարկելուդեֆիցիտ =851ՄՎտ 9

10. Նոր հզորությունների մոտ 1400 ՄՎտ գտվում է պլանավորման զանազան փուլերում* Խնդիրը լինելու է` Գերակայությունների ճիշտ սահմանումն ու հաջորդականությունը Ֆինանսավորման ապահովումը Լուծումներ մատակարարման առաջացող դեֆիցիտի համար 10

11. Խնդիրներ. էներգետիկ անվտանգություն • Էլեկտրաէներգիա • Պետական բարձր լարման ցանցը վատ վիճակում է (միջին տարիքը = 45 տարվա) • Իրանի հետ էլեկտրաէներգիայի սեզոնային փոխանակման օգուտները կրճատվում են, եթե ամառային պիկի աճը գերազանցում է ձմեռային պիկը • Արտադրության 70%-ը կախյալ է ներկրվող վառելիքից: • Գազ • Մատակարարման որոշակի դիվերսիֆիկացում, սակայն … • Երկու գազատարի չշահագործվող հզորությունների պահպանումը կարող է չափազանց ծախսատար լինել Հայաստանի համար • Վառելիք • Առևտրի սահմանափակ ուղիները վտանգում են մատակարման հուսալիությունը • Վառելիքի փոքրածավալ պահուստային պաշարներ 11

12. Խնդիրներ. Սակագների մատչելիություն • Աղքատ տնային տնտեսությունները բյուջեի 8%-ը ծախսում են էլեկտրաէներգիայի և գազի վրա • 2009-ից այդ բեռի էլ ավելի է մեծացել • Էլեկտրաէներգիայի և գազի սակագները կաճեն • Նոր ներդրումներ էլեկտրաէներգիայի արտադրության մեջ • Ներմուծվող գազի գնի աճ • ՀՀ դրամի փոխարժեքը

13. Լուծումներ էներգետիկ անվտանգության համար • Բարձր լարման և բաշխիչ ցանցի ենթակառուցվածքների վերանորոգում • Կորուստների կրճատումն 13% մակարդակից մինչև 7-9% կապահովի` • ~80-112 ՄՎտ խնայողություն ամռանը • ~103-145 ՄՎտ խնայողություն ձմռանը • Վառելիքի ռազմավարական պահուստի ստեղծում • Վերականգնվող էներգետիկայի ներուժի ավելի լավ օգտագործում 13

14. Լուծումներ. Սակագների մատչելիություն Հայաստանումբեռիգործակցիպատմականտիրույթը Օրինակ. առևտրային ֆինանսավորում, $500/հխմ գազի գնի պայմաններում Բեռինորգործակից (միայնցուցադրական) 14

15. Լուծումներ. Սակագների մատչելիությունը Դեպի վերին ջրամբար Բացթողում դեպի ստորին ջրամբար Արտադրել 150 Մվ պիկային ժամերին` նվազցենլով թողարկումը թանկ կայաններում (օրինակ` Հրազդանի ՋԷԿ-ում) Ծախսել 200 Մվ ջրի մղման համար ոչ պիկային ժամերին` օգտագործելով էժան էներգիան (օրինակ` Վորոտանինը) Համակարգի բեռի գործակիցը կարող է բարելավվել • Էներգախնայողության միջոցով • 1Տվժ էլեկտրաէներգիա (թողարկման մոտ 17%) և 600 միլիոն խ.մ. գազ (սպառման մոտ 32%-ը) էներգախնայողության ներուժ • 1 խ.մ. գազ և 1 կՎժ էլեկտրաէներգիա խնայելու ծախսերը կազմում են գազի և էլեկտրաէներգիայի միջին սակագների մոտ 20-25%-ը • Հիդրոակումուլյացիոն կայան • Արտահանում • Կարճաժամկետ հնարավորություններ, որոնք սահմանափակ են • Թողարկման միջին ծախսերը 2008-ին: • Թուրքիա` 0.116 US$/կվժ • Ադրբեջան` 0.05 US$/կվժ • Վրաստան` 0.04 US$/կվժ • Երկարաժամկետ արտահանումն քիչ հավանական է • Տարածաշրջանային շուկան կարող է նվազեցնել ծախսերը

16. Դոնորների, այդ թվում ՀԲ-ի ընթացիկ ծրագրերը 16