Bölüm: 2 DENETLEYİCİ ve DÜZÜNLEYİCİ SİSTEMLER

1. Bölüm: 2DENETLEYİCİ ve DÜZÜNLEYİCİ SİSTEMLER Hazırlayan : SİNAN SAKAR

2. a) SİNİR SİSTEMİ • A)Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi: • -belli bir sinir sistemi yokdur. • -Hücre zarlarında reseptörler vardır kimyasal maddeleri algılar. • -Uyarılar kamçılara ya da sillere iletilerek bakterinin hareketi sağlanır. • -Amip, öglena , terliksi hayvanların sitoplazmalarında bulunan sinir telcikleriyle sinirsel denetim gerçekleşir. • -Alınan uyartılar sinir telciklerinde değerlendirilir. • -Hücre tepki verir.Ve yer değiştirir.Buna taksi denir

3. B)Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi • -Uyartıları alan reseptör hücre • -Sinyalleri ileten sinir hücresi • -Tepkiyi oluşturan efektör hücredir. • -Hidra’da sinir ağı vardır. Ağ sinir sistemi(diffus) • görülür • -İletim yavaştır. • Deniz ansında ışınsal (radyal) sinir sinirsistemi vardır. • -Yassı solucanlarda ganglion ve sinir uzantılarından oluşan ip merdiveni sinir sistemi vardır.

4. C)Omurgalı Hayvanlarda Sinir Sistemi • -Uyarıları almaya yarayan reseptörler aldıkları uyartıları impulslar halinde merkezi sinir sistemine iletir. • -Uyarıları alan efektör organ da tepkiyi gösterir. • -Beyinciğin büyüklüğü kas faaliyetleriyle doğru orantılıdır.

5. D)Sinir Hücresi Ve Çeşitleri • -Sinir sistemi nöronlardan oluşur. • -Nöronlar çok küçük veya çok büyük olabilirler. • -Hücre Gövdesi; • -Çekirdek, bol mitokondri, ribozom, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum, gibi yapıların bulunduğu sitoplazmalara nöroplazma denir. • -Nöroplazma içinde nörofibrillifler venissel tanecikleri vardır. • -Dentritler; • -Görevleri;diğer hücrelerden aldıkları uyartıları hücre gövdesine iletmektir. • -Akson; • -Görevi;hücre gövdesinden aldığı uyartıları diğer sinir hücrelerinin dentritlerine veya efektör organlarına iletmektir. • -Aksonların içinde nörofibriller ve mitokondrinin bulunduğu yarı sıvı madde vardır.

6. -Nöronlar görev ve işleyişine göre üç çeşittir; • *Duyu Nöronları ; Uyartıları ilgili merkezlere taşıyan miyelinli nöronlardır. • *Motor Nöronlar; Uyartılara karşı hazırlanan tepkileri efektör organa taşıyan nöronlardır. • *Ara Nöronlar; Diğer iki çeşit nöron arasındaki bağlantıyı kurar.

7. -Beyin, omurilik ve iskelet kası sinirlerinin aksonları üstünde miyelin kılıf vardır. • -Böylece miyelinli nöronlarda impuls iletimi oldukça hızlıdır. • -Miyelinli nöronların miyelin kılıfı üstünde schwankını bulunur.Schwan kını nöronların beslenmesini ve onarılmasını sağlar. • -Olgunlaşmış nöronlar mitoz bölünme özelliğini kaybettiklerinden dolayı yenilenemez.

8. Nöronlar şekillerine göre 3’e ayrılır • 1. Tek Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinden çıkar ve bir uzantısı bulunur. • 2. İki Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinin iki yanında iki uzantısı olan nöronlardır. • 3. Çok Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinde çok sayıda uzantısı bulunan nöronlardır.

9. -Bir nöronun aksonuyla diğer bir nöronun dentritinin karşılaştığı yeresinapsdenir. • -İmpulslar, sinaps üzerinden dentritten aksona doğru tek yönlü geçer.

10. E)İmpuls Oluşumu ve İletimi: • -Organizmanın içi ve dış çevresindeki değişikliklere uyartıdenir. • -Uyartının canlıda yarattığı elektro kimyasal değişime de impuls denir. • -İmpulslar, aktif taşımayla iyon alış verişi sırasında gerçekleşen elektriksel yük değişimi şeklinde iletilir • -Nöronu uyarabilen en az uyartı şiddetine eşik şiddeti denir. • -Eşik şiddetinden daha düşük şiddetteki uyarılar nöronda impuls oluşturamaz. • -Eşik şiddetinin üstündeki uyartılar ise impulsun hızını ve etkisini değiştirmeyip bir veya daha fazla sayıda impuls oluşturur. • -Buna Ya hep ya hiç yasası denir.

11. -Dinlenme durumundaki sinir hücresinin iç kısmı negatif (-), dış kısmı ise pozitif (+) elektrikle yüklüdür.Buna kutuplaşma (polarizasyon) denir. • -Nöron uyarılınca zarın iç kısmı pozitif (+), dış kısmı negatif (-) elektrikle yüklenir.Buna depolarizasyon denir. • -Kutuplaşma bozulduktan sonra nöron dinlenme haline geri döner.Buna da repolarizasyon denir.

12. -İmpulsun neden olduğu kimyasal değişiklikler şunlardır; • · Glikoz ve oksijen tüketimi hızlanır. • · ATP harcanır. • · Karbondioksit açığa çıkar. • · Sıcaklık artışı olur. • -Sinir telinde impulsun sayısını arttıran faktörler; • uyartının şiddeti, uyartının frekansı ve uyartının süresidir. • -Sinir telinde impulsun hızını arttıran faktörler; ısı, sinir aksonlarının miyelinli veya miyelinsiz oluşu ve aksonların çapıdır.

13. İMPULSLARIN SİNAPLARDAN GEÇİŞİ: • -Bir nöronun dentriti ile aksonunun birleştiği yere sinaps denir. • -İmpulslar sinapsta saçici direnç ile karşılaşırlar.Bu durum impulsun sadece ilgili yere gitmesini sağlar. • -Uyartının kimyasal taşınışı, elektriksel taşınmaya göre çok yavaştır. • İmpuls sinaptik boşluğa geldiğinde karşıda ki sinir hücresine nörotransmitter maddeler aracılığıyla geçer. • Bilinen nörotransmitter maddelere örnek olarakasetilkolin,noradrenalin,seratonin, dopamin ve histamin verilebilir.

14. F)İnsanda Sinir Sistemi: • 1-Merkezi Sinir Sistemi: • a)Beyin: • -Dıştan içe doğru; • -Sert Zar: • -Kafatası kemiğine yapışık, kalın dayanıklı zardı. • -Beyni, kafatasına bağlar, beyni dıştan gelen darbelere karşı korur. • -Örümceksi Zar: • -Sert zarın altındadır. • -İnce bağ dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar. • -İnce Zar: • -Bu zarda bulunan kan damarları beynin beslenmesi ve solunumu gibi olaylarda görevlidir. • -İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı bulunur. • Görevleri; • Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden korur. • Kan ve sinir hücreleri arasında madde alış-verişini sağlar. • Merkezi sinir sisteminde iyon değişiminin dengede kalmasına yardım eder.

15. ÖN BEYİN: • -Bir kesit alınırsa, dış kısmında boz madde, iç kısmında ise ak madde bulunur. • -Boz madde kabuk (korteks)’i oluşturur. • -Uç Beyin; • -Derin bir orta yarıkla beyin yarım kürelerine ayrılmıştır. • -Bunlar iki köprü ile birbirine bağlıdır.Üsttekine nasırlı cisim, alttakine beyin üçgeni denir. • -Yarımküreleri enine ayıran yarığa da rolandoyarığı denir. • -Beyin duyu, hareket ve zeka olaylarını yönetir. • -Ara Beyin;

16. -Talamus; • -Koku hariç bütün duyuların toplanma ve dağılma merkezidir. • -Duyular burada sınıflandırıldıktan sonra beyin kabuğuna iletilir. • -Hipotalamus; • -İç organ ve dokuların otomatik kontrol merkezidir. • -Hipofizin çalışmasını kontrol eder. • -Vücut ısısı, uyku, korku, iştah, heyecan, su dengesi kan basıncı, eşeysel yönelme ve olgunlaşma, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını denetler.

17. ORTA BEYİN: • -Görme ve işitme sinir merkezlerini taşır. • -Kas tonusu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezleri taşır. • ARKA BEYİN: • -Beyincik; • -Beyincik yarımküreleri varol köprüsüyle (Pons) birbirine bağlanır. • -Dış kısmında boz, iç kısmında ak madde bulunur. • Ak madde boz madde içinde dallanmalar yaparak hayat ağacı adını alır. • -Kas hareketleri arasındaki uyumu (kas tonusu) ve dengeyi sağlar.

18. -Omurilik Soğanı; • -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz madde den oluşur. • -Solunum, sindirim, dolaşım, salgılama gibi yaşamsal olayların merkezidir. • -Soluma, hapşırma, öksürme, çiğneme, yutma, kusma, kalp atışı, tükrük salgılama, kan damarlarının büzülüp genişlemesi, karaciğerde şeker ayarlanması refleksleri buradan yönletilir. • -Beyinden gelen sinirler omurilik soğanından çapraz yaparak geçerler. • -Bu kısma hayat düğümüdenir. Hayat düğümünün zedelenmesi ölüme neden olur.

19. b)Omurilik: • -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz maddeden oluşur. • -Ak maddenin üstünde üç katlı zar vardır.Omurilik kanalı ve zarların arasında beyin omurilik sıvısı bulunur. • -Omuriliğin öne bakan uçlarına ön (ventral)boynuz, • arkaya bakan uçlarına (dorsal) boynuz adı verilir.Arka boynuzlar duyu sinirleriyle, ön boynuzlar motor sinirleriyle bağlantılıdır.Omurilikte duyu ve motor sinirlerini birleştiren ara nöronlar vardır. • -Duyu impulslarının çoğu beyne ulaşmadan önce çapraz yapar. • -Vücuttan beyne gelen, beyinden kaslara gönderilen impulsları iletir. • -Alışkanlık hareketlerini denetler. Beyinde öğrenildikten sonra alışkanlık haline gelir ve omuriliğe aktarılır. • -Refleks merkezi olarak çalışır. • -Belirli bir uyarana karşı gösterilen otomatik tepkiye refleks denir.

20. Refleksler 2 çeşittir • 1.Kalıtsal (şartsız) refleksler: • -Doğuştan gelen reflekslerdir.örn:göz kırpma hareketi. • 2.Koşullu (şartlı) refleksler: • -Öğrenme sonucu oluşan reflekslerdir. • -Dans etme, örgü örme..... • -Öğrenme oluncaya kadar beyin tarafından kontrol edilir.Daha sonra kontrol omuriliğe geçer.

21. 2-Çevresel Sinir Sistemi: • -Çevresel sinir sistemi, sinir hücreleri, sinir lifleri ve gangliyonlardan oluşmuştur. • -En önemli sinir parasempatik sistemdeki vagüs siniridir. • -Vagüs iç organların çalışmasını kontrol eder ve düzenler.Otonom çalışır. • -İnsanda en büyük omurilik sinir çifti bacaklara giden siyatik sinirlerdir. • a)Somatik Sinir Sistemi: • -İsteğimizle çalışan organları idare eder. • -Motor ve duyu nöronları içerir.

22. b)Otonom Sinir Sistemi: • -İsteğimiz dışında çalışan organları idare eder. • -Omurilik, omurilik soğanı, hipotalamustaki merkezlerce kontrol edilir. • -Sempatik ve parasempatik olarak ikiye ayrılır. • -Her iç organa bir sempatik, bir parasempatik bağlanır. • -Sempatik sinirler kalp atışını,sindirim kaslarının çalışmasını hızlandırır, parasempatik yavaşlatır.

23. HAZIRLAYAN:SİNAN SAKARFARİS KOKULU İ.Ö.O.MERSİN