Systemy sieciowe wielodost ę pne Unix , Linux

1. Systemy sieciowe wielodostępne Unix, Linux Cele: Poznanie systemów operacyjnych, sieci komputerowych i nowych technologii.Uczeń wymienia systemy wielodostępne i zna ich podstawowe zasady

2. UNIX • UNIX – sieciowysystem operacyjny z podziałem czasu, wielodostępny, wielozadaniowy - może obsługiwać jednocześnie wielu użytkowników i wykonywać jednocześnie wiele zadań. • Dostępnyna różne komputery (inne systemy są często związane z maszyną) • W wielu dużych firmach do zarządzania zasobami komputerowymi stosuje się bardzo wydajne i w dużym stopniu niezawodne komputery główne (main computers) z systemami UNIX zapewniającymi pracę wielu komputerów i terminali, gdzie wszystkie istotne informacje (programy i dane) są gromadzone w centralnym komputerze. Ze względu na wymogi bezpieczeństwa, w systemie mogą pracować tylko zarejestrowani użytkownicy, a dostęp każdego z nich do swojego jest chroniony hasłem • Komputer główny (host) i podłączone komputery -terminaleoraz urządzenia peryferyjne

3. Budowa systemu UNIX • System UNIX składa się z • jądra, • powłoki • wielu podsystemów i programów zewnętrznych zapewniających określone usługi np. • obsługę wydruku • obsługę plików ….

4. Powłoka

5. Jadro - kernel • Jądro UNIX – najbliżej sprzętu. Pozostałe programy komunikują się ze sprzętem za pomocą jądra Jądro zawiera zbiór programów, które zajmują się zarządzaniem zasobami. • Gdy komputer jest uruchamiany, to jądro przejmuje nad nim kontrolę. • Użytkownik komunikujesię z jądrem przez powłokę.

6. Powłoka - shell • Powłoka - shell – umożliwia automatyzacjęwykonywania zadań, tworzenie prototypów aplikacji. Kiedy użytkownik loguje się (rozpoczyna pracę), system operacyjny umieszcza go w kataloguosobistym (home directory) i uruchamia program powłoki - shell. • Zadaniem powłoki jest przekazywanie poleceń od użytkownika do jądra systemu • Jest jednym z języków programowania generacji (4GL) – interpreter, nie wymaga kompilacji. • Odmiany Shell’a: Bourne’a, Korna, C, Bash • Zmiana shell’a: sh, sch, tcsh, bash

7. UNIX – ogólna charakterystyka • Unix – system bardzo stabilny, był od początku zdefiniowany – sieciowość, wielozadaniowość, wieloużytkowośc. • Z punktu widzenia użytkownika trudniejszy, nie wybacza pomyłek.Unix o nic się nie pyta – można skasować pliki. • Duże i małe litery inaczej traktowane.

8. UNIX – podstawowe cechy systemu • W poleceniach UNIX nie rozróżnia się plików i urządzeń • Nie ma pojęcia dysku – jedno drzewo, każdy obiekt jako plik • Programy przyjmują na wejściu dane z innego programu • Szybciej można dostać się na zewnątrz pod Unix. • Ok. 100-110 komend, DOS – kilkanaście.

9. Różnice w porównaniu z innymi systemami • Rozróżniaduże i małe litery • Nazwy do 32 znaków, bez spacji, _ zamiast spacji • Kropka może być jak inny znak • Nazwy od kropki na początku – pliki ukryte • Nie wybacza błędów, o nic się nie pyta – można skasować pliki

10. Wersje UNIX – niektóre, bardziej znane • BSD (Berkeley Software Distribution) • AIX (Advanced Interactive eXecutive) firmy IBM. Platformą systemu AIX jest rodzina RS/6000 procesor IBM POWER. • HP-UX (Hewlett Packard UniX) firmy Hewlett-Packard • System V – rozwinięcie UNIX System IV, opublikowane przez AT&T w 1983, najbardziej znaczącą była wersja SVR4; obecnie Novell lub SCO Group (V) • SCO OpenServer – stworzony przez Santa Cruz Operation (SCO), rozwijany przez SCO Group (V, B, S) • Solaris – system operacyjny firmy Sun Microsystems • UNICOS – rodzina systemów tworzonych dla superkomputerów Cray • GNU/Linux – Linuxma niezależnie napisane przez Linusa Torvaldsa • Xenix – pierwszy UNIX dla 16-bitowej platformy x86, opracowany dla Microsoftu przez SCO (V)

11. Katalogi w Unix • etc – konfiguracja systemu • tmp, bin – pliki systemu operacyjnego • usr – oprogramowanie użytkowe • dev – urządzenia zewnętrzne • users – użytkownicy

12. Praca w UNIX • telnet – dołączenie do UNIX • Rozpoczęcie sesji: • Po uruchomieniu wyświetla się zachęta - monit (prompt, zgłoszenie) loginWpisuje się nazwę użytkownika i naciska Return. • login – nazwa, password(min. 6 znaków) • man – pomoc, np. man man • man –a polecenie – pełny opis polecenianp. man –a ls

13. Systemowe wspomaganie użytkownika: pomoc - man • man nazwa_poleceniapomoc dot. polecenia • Np.man passwd – pomoc do zmiany hasła • man man – pomoc do polecenia man • man –a polecenie – pełny opis polecenianp. man –a ls • man –ksłowo_kluczowe - jednolinijkowe opisy komend • np. man –k copy

14. Znaki specjalne w Unix • Pliki zwykłe, specjalne (dla urządzeń, skorowidze) • Nazwy ścieżek – oddzielone znakiem /,np. /bin – rozkazy • * - pewna liczba znaków • [ ] – każdy ze znaków w nawiasie • ? – pojedynczy znak

15. Konta • W celu zorganizowania i rejestrowania działalności użytkowników, administrator systemu przydziela każdemu użytkownikowi konto. • Są 2 główne typy kont: użytkownika (user) i uprzywilejowane (super user).Konta użytkownika są najczęściej spotykane i są przydzielane każdemu, kto chce pracować pod systemem UNIX. • Konto użytkownika zawiera następujące informacje: • Nazwa - pod jaką użytkownik jest w systemie. (Nazwisko). Podaje się ją po login • Hasło - podaje się po podaniu nazwy konta, przy wejściu do systemu • Identyfikator grupy. Każdy użytkownik jest członkiem jakiejś grupy. Użytkownik jako członek grupy ma dostęp do plików i skorowidzów, do jakich nie ma dostępu sam jako indywidualna osoba. • Skorowidz macierzysty (home directory) - miejsce w systemie katalogów, gdzie użytkownik może zakładać własne katalogi. Znajduje się tam po otwarciu sesji. • Powłoka (shell) - program który czyta i wykonuje rozkazy Unixa, wprowadzane przez użytkownika. Powłoka "Bourne'a" używa znaku zachęty $, a powłoka C - znaku %. • Konto uprzywilejowane (root account) umożliwia administratorowi wykonywanie zadań administracyjnych m.in. czytanie i aktualizowanie dowolnego pliku w systemie, wykonywanie dowolnego programu.

16. Pliki • W Unix są 3 typy plików: • Zwykłe (pliki) • Specjalne dla urządzeń • Skorowidze (katalogi) • Pliki zwykłe (zbiory bajtów) są przeważnie dokumentami, programami źródłowymi lub danymi. Programy binarne są również traktowane jako zwykłe. • Każdy plik zwykły ma atrybuty: • Nazwa pliku (niekoniecznie jedna) • Numer pliku (jedyny), zwany numerem węzła (i-node number) • Długość w bajtach • Data i czas ostatniej zmiany • Lista zezwoleń dostępu • Identyfikatory właściciela i grupy

17. System plików • W odniesieniu do system plików wymagana jest znajomość terminów: • hierarchiczna struktura • katalogów (drzewo katalogów), katalog bieżący, podkatalog, nadkatalog, • nazwy plików i katalogów, ścieżka względna i bezwzględna (absolutna).

18. Prawa dostępu do plików - zabezpieczenie plików • Read - prawo czytaniaWrite - prawo aktualizacji (pisania)Execute - prawo uruchomienia pliku (programu) • Mechanizm zabezpieczenia jest 3-poziomowy: • oddzielne uprawnienia dla właściciela pliku, • grupy do której należy właściciel • dla pozostałych użytkowników. • Uprawnienia dostępu są przyznane przez właściciela pliku. • Specjalne pliki dla urządzeń:Każde fizyczne urządzenie podłączone do systemu, jak dysk, drukarka, terminal, pamięć jest przydzielone dopliku specjalnego - pliku urządzenia.

19. Skorowidze • Skorowidze są miejscami do przechowywania plików. • Plik skorowidzowy zawiera nazwy i miejsca położenia plików w nim zawartych. • Skorowidze mogą być chronioneprzez prawa dostępu: read, write, execute. • Aby móc cokolwiek wykonać w skorowidzu, trzeba mieć prawa execute. • Execute i write pozwala dodawać i usuwać pliki ze skorowidza, • Execute i read pozwala wylistować zawartość.

20. Struktura skorowidzów Na górze jest korzeń drzewa / - root - skorowidz główny, oznaczony / (slash), gałęzie rosną w dół. Zwykle są skorowidze bin, usr, dev.Każdy użytkownik ma przydzielony skorowidz macierzysty (home), w którym może przechowywać lub zakładać pliki i katalogi. Skorowidze macierzyste są zwykle umieszczone w katalogu usr

21. Konwencja nazewnictwa • Każdy plik, skorowidz, urządzenie mają w UNIX nazwę i nazwę ścieżki dostępu • Nazwy plików • Nazwy plików do 32 znaków, dowolna liczba kropek, nie ma spacji w nazwie (podkreślenie) • Ciąg znaków składający się z liter, cyfr, innych znaków specjalnych, jak _. • Najlepiej ograniczać się do znakówalfanumerycznych, nie zaleca się stosować znaków kontrolnych. • Gdy nazwa pliku rozpoczyna się od kropki to plik staje się ukryty, nie będzie wyświetlony rozkazem ls. Rozkaz ls -a wyświetla je. • Znaki specjalne jak: ?, *,[ ] nie powinny być używane w nazwie bo mają one specjalne znaczenie w UNIX.

22. Nazwy ścieżek • Nazwy skorowidzów oddziela się slashem /. Nazwa rozpoczynająca się od / oznaczapełną lub absolutną ścieżkę dostępu (full). Nazwa ścieżki rozpoczynająca się od ./ jest względną (relative), bo określa ją w stosunku do skorowidza bieżącego. Przykłady:/bin skorowidz z często używanymi rozkazami UNIXa • /usrskorowidz z katalogami użytkowników • /dev skorowidz z plikami specjalnymi dla urządzeń • /dev/ttyXX plik specjalny związany z portem; XX - identyfikator portu, np. a01 lub 09 • /lib katalog z plikami bibliotek • /usr/lib zawiera biblioteki aplikacyjne UNIX • /tmp dla plików tymczasowych • /usr/st01/run pełna nazwa ścieżki • bin/text względna nazwa ścieżki • plik nazwa pliku w katalogu bieżącym

23. Specjalna notacja dla katalogu bieżącego i nadrzędnego .(kropka) - nazwa skorowidza bieżącego np. ./plik1 - plik w katalogu bieżącym .. (2 kropki) skorowidz nadrzędny nad bieżącym, np. ../..- skorowidz o 2 poziomy wyżej nad bieżącym

24. Znaki specjalne - metaznaki * zastępuje pewną liczbę znaków (również zerową) [] zastępuje każdy ze znaków w nawiasach ? zastępuje pojedynczy znak Przykłady • lp roz* -wydruk wszystkich plików o nazwie na roz, np. roz, roz1, rozalia • cat * wyświetlenie zawartości wszystkich plików w katalogu bieżącym • ls roz[1368]* - wykaz plików roz1*, roz3*, roz6*, roz8* • lp roz[2-68]* - wydruk plików roz2*, roz3*, roz4*, roz5*, roz6*, roz8* • ls ? - wyświetlenie plików o jednoznakowych nazwach • ls roz?.1 - wykaz plików roz1.1, roz2.1 ... Gdy trzeba skasować specjalne znaczenie metaznaku, należy go ująć w cudzysłów ('). • Np. ls '?" - wyświetlenie jedynie pliku o nazwie ?

25. Rozkazy • Rozkazy są programami wykonywalnymi. • Gdy poda się nazwę rozkazu, system odszukuje plik o tej nazwie i wykonuje go. Np. ls- listowanie plików, lp- wydruk plików, cat- wyświetlenie zawartości pliku • Można podawać wiele rozkazów w jednym wierszu, rozdzielając je średnikiem (; ) - sekwencyjne wykonywanie komend. Np. date; pwd- data i bieżący skorowidz • Wykonywanie komend współbieżneRozkazy mogą być przetwarzane w tle przez dodanie znaki & na końcu wiersza. Np.p1&p2&p3

26. Składnia rozkazu Rozkaz [opcje] [argumenty] • Nazwy rozkazów z małych liter.Opcje są poprzedzane myślnikiem (-) i nie muszą występować. Np.ls -l- wyświetlanie w pełnej formie (long listing) • Opcje można nieraz grupować w jeden argument, np.ls -rl(w odwrotnej kolejności i w pełnej formie). • Nieraz opcje muszą być podane oddzielnie. • Można podawać też inne argumenty, np. poszukiwanie łańcucha znaków: Grep tekst plik

27. Wejście i wyjście Domyślnie wejście z klawiatury, wyjście na ekran. Np. catoczekuje wejścia z klawiatury, przyjmuje wiersze znaków aż do wciśnięcia CTL d. Przeadresowanie • Kierunki rozkazów we /wy mogą być przeadresowane, można też tworzyć potoki (pipes), aby wykorzystać wyjście z jednego rozkazu jako wejście drugiego. • ls > lista_pl - Lista plików w pliku lista_pl. • cat p1 p2 p3 > tekst- kopie plików do pliku tekst • cat p4 p5 >> tekst - dołączenie plików do istniejącego tekst, bez jego kasowania, jeśli go nie ma to zostanie utworzony • mail pak pzg pzk st01 < list.txt - przesłanie pliku list.txt do kilku osób przez pocztę (mail). • Poza standardowymi: wejściem (STDIN), wyjściem (STDOUT), wykorzystuje się często standardowe wyjście dla błędów (STDERR). Np. by uniknąć wysyłania w czasie pracy w tle ostrzeżeń na ekran przez zadanie program: Program 0 < dane >> wynik 2 > errors • Jeśli plik program miałby wiersz rozkazu:Cat; echo "Koniec programu o godz."; dateto do pliku wynik zostaną dopisane pliki o nazwach w pliku dane (jeśli są) oraz napis:Koniec programu o godz.Fri Aug 2 10:41:24 1991

28. Potoki • Potokwykorzystuje wyjście jednego rozkazu jako wejście do drugiego- oba są wykonywane jako sekwencja rozkazów. • Przykłady1): odszukanie niepowtarzalnych wierszy w kilku plikach i wyświetlenie wyniku:sort p1.txt p2.txt p3.txt | uniq | more2) liczba użytkowników aktualnie pracującychwho | wc -lwc -l - podaje liczbę linii, who - kto pracuje

29. Komendy podstawowe w UNIX w porównaniu z DOS lub Novell

30. Wybrane poleceniaUNIX • uname - nazwa systemu, wersja np. elf4% - zgłoszenie systemuelf4%uname  IRIX64odpowiedź systemuuname –v 02121744odpowiedź systemuuname –a IRIX64 elf 6.4 02121744 IP27 - odpowiedź systemu - pełna nazwa • cd - zmiana katalogu • cd. ~ == cd. – przywraca jako bieżący katalog macierzysty (osobisty) użytkownika • cd. ~użytkownik- przejście do katalogu użytkownika • cd. .- przejście do katalogu bieżącego - musi być odstęp • cd. ..- przejście do katalogu nadrzędnego • cd ../../../..- przejście kilka poziomów wyżej • pushdir katalog- przejście do katalogu i pamiętanie na stosie gdzie jesteśmy • ls –llista plików i katalogów – pełny listing (właściciel, grupa, wielkość, czas modyf.)Wynik np.  Total 1064-rw-r—r—1 nowak user 440936 Nov 21 17:57 • more plik- przeglądanie pliku, nie można cofnąć • less plik- pozwala cofnąć, dodatkowe znaki sterujące > przejście na koniec pliku ; < przejście na początek pliku ;strzałka w górę lub dół - PgDn, PgUp /tekst - znajdź tekst ; / - znajdź ponownie

31. Przykłady poleceń UNIX c.d. • more group – przegląd pliku z informacjami o grupach • more passwd - przegląd pliku z użytkownikami (hasła zaszyfrowaneW pliku passwd są: • Login name – nazwa w login • Hasło zaszyfrowane • Identyfikator użytkownika • Identyfikator grupy użytkownika • Pełna nazwa • Kartoteka bazowa • Używany shell   • cat plik wypisanie pliku na ekranie • cat > plik pisanie do pliku z klawiatury, CTL d – koniec pliku • ls >!nazwa wykonanie pliku • mv - przenoszenie pliku • cp - kopiowanie pliku • pwd - print working directory - katalog bieżący • rmdir - usunięcie katalogu • rm usunięcie pliku • rm –r –i - podkatalog usunięcie katalogu z podkatalogami • whoami lub who am i - kto jestem • users użytkownicy • ps - informacja o procesach użytkownika wykonywanych aktualnie pod UNIX • ps -AF | grep użytkownik • kill -nr_sygn pid - zabicie procesu

32. cat Polecenie cat pozwala wyświetlać i łączyć pliki. cat [opcja(e)] [plik(i)] Czyta pliki o nazwach podanych jako argumenty oraz łączy je w jeden strumień znaków wyświetlanych na standardowe wyjście (zwykle ekran). • Opcje -v pokazuje większość znaków sterujących (niedrukowalnych) -s blokuje informacje systemu o nie istniejących plikach

33. cp Polecenie cp pozwala kopiować pliki. cpplik nowyplik cpplik(i) katalog Kopiuje zawartość pliku o nazwie plik do nowego pliku o nazwie nowyplik Kopiuje jeden lub więcej plików do podanego katalogu.

34. Przeglądanie zawartości skorowidza ls ls[opcje] [nazwy] • Jeśli nazwy nie zostaną podane to wypisanie wszystkich plików z bieżącego katalogu.Jeśli podano jedną lub więcej nazw to wypisanie plików w katalogu nazwa lub pliku o zadanej nazwie. Nazwy mogą zawierać metaznaki.Opcje najważniejsze to -F, -R, -l, -s. • Opcje: -a - wszystkie pliki, nawet ukryte zaczynające się od . -b - pokazanie nie drukowanych znaków ósemkowo -c - wylistowanie plików posortowanych wg daty utworzenia -C - wylistowanie plików w kolumnach -d - jedynie katalogi -f - tylko katalogi -F - dodanie / do katalogów, * do plików wykonywalnych, @ do dowiązań symbolicznych -g - jak -l ale podanie tylko grupy bez właściciela -l - długi format: prawa dostępu, właściciel, rozmiar, czas modyfikacji

35. Opcje ls ls –l - pełna informacja o plikach w katalogu bieżącym, np. total 121 drwxr-xr-x 2 cupala user1 512 Jul 15 11:53 archiwum -rw------- 1 cupala user1 107357 Jul 27 17:12outbox d – katalog, - zwykły plik, 9 znaków dotyczy praw korzystania z plików: właściciela, grupy, wszystkich użytkowników. Prawo czytania r, zapisu w, wykonywania. ls -a - pokazuje również pliki ukryte, zaczynające się od kropki. ls –la – pełna informacja (długie) i pliki ukryte

36. Zmiana skorowidza roboczego cd [katalog] cd - bez parametrów - przejście do katalogu macierzystegocd katalog- przejście do skorowidza katalog, np. cd. /usr/bin cd /przejście do katalogu głównegocd ..przejście do katalogu nadrzędnegocd ../..przejście 2 szczeble wyżej

37. Tworzenie katalogów mkdir [opcje] katalogi • Opcje:-mprawa nadanie praw dostępu nowym katalogom-pawaryjne stworzenie katalogów macierzystych, jeśli nie istnieją • Przykłady:mkdir robol- założenie katalogu robol w katalogu aktualnymnależy się upewnić przez polecenie ls -fmkdir /etc/robmkdir -m. 444 osobisty- stworzenie katalogu tylko do odczytumkdir -p. praca/smietnik/pytaniarównoważne poleceniu:mkdir praca; cd. praca; mkdir smietnik; cd. smietnik; mkdir pytania; cd. ../..

38. Usuwanie skorowidza rmdir [opcje] katalogi • Opcje:-p- usunięcie katalogów i wszystkich katalogów macierzystych jeśli są puste-s - zablokowanie komunikatów o błędach w opcji -p.Przykładrmdir robolJeżeli katalog jest niepusty to polecenie nie zadziała, wypisze komunikat:rmdir: robol not empty (robol nie jest pusty)

39. Zmiana nazwy skorowidza mv Zmiana nazwy skorowidza mv katal_zrodlowy katal_docelowy Np. mv robol newdir

40. Praca z plikami • Wyświetlanie zawartości plików: more, head, tail, cat • more [opcje] [pliki] Wyświetlanie zawartości pliku porcjami, mieszczącymi się na ekranieNp.more /etc/termcapRozkaz more jest często używany w potokach, np.ls -l /bin | moreRozkazy head i tailwyświetlają odpowiednio początek i koniec pliku, domyślnie 10 wierszy.tail /etc/termcapostatnie 10 wierszy plikuhead -20 /etc/termcappierwsze 20 wierszy pliku /etc/termcaphead -20 lista_telefonowgrep '(202)' lista_telefonoe | head- wypisanie pierwszych 10 tel. o numerze kier. 202cat -wyświetla zawartość pliku w sposób ciągły. CTL s - zatrzymuje, CTL q - uruchamia, DEL- przerywa definitywaniePrzykład: cat /etc/termcap

41. Usuwanie plików:rm [opcje] pliki Opcje:-fusuwanie plików zabezpieczonych przed zapisem, bez pytania-ipytanie o potwierdzenie-r usuniecie całego katalogu z podkatalogami, jeśli to katalog - niebezpieczne!!!Przykłady:touch rob1 rob2 rob3- założenie plikówrm rob3 usunięcie rob3rm -i rob1 rob2usunięcie z pytaniem czy usunąćrm -i rob? -"-

42. Łączenie plików • cat [opcje] pliki • cat ch1- wyświetlenie pliku • cat ch1 ch2 ch3 > all- połączenie plików • cat ch4 >> all-dołączenie pliku

43. Polecenie mv Zmiana nazwy pliku mv [opcje] plik_zrodlowyplik_docelowy Np. mv nazwa1 nazwa2- zmiana pliku nazwa1 na nazwa2 Przemieszczanie plików mv [opcje] pliki_zrodlowekatalog_docelowy Np. mv suma2/tmp- przeniesienie pliku suma2 do /tmp mv /tmp/suma2./ przeniesienie z powrotem suma2 do katalogu bieżącego

44. Kopiowanie plików cp [opcje] plik1 plik2 lub cp [opcje] pliki katalog cp [opcje] plik1 plik2- kopiowanie pliku na inny cp [opcje] pliki katalog- kopiowanie plików do innego skorowidza • Przykłady:cp suma2 suma3- kopiowanie suma2 na suma3cp suma2 suma3 /tmp- kopiowanie 2 plików do skorowidza /tmpcp suma? /tmp- j.w.cp zawsze sprawdza czy ostatni argument jest nazwą skorowidza i jeśli tak to kopiuje pliki do niego.

45. Wyszukiwanie plików find ścieżka [-name] nazwa_pliku [-print] Opcja -nameoznacza, że poszukuje się plików, które mają określoną nazwę. Opcja -printoznacza żądanie wydruku nazw ścieżek plików. Przykłady:find / -name suma2 -printszukanie pliku suma2 we wszystkich katalogachfind $HOME -printwszystkie pliki i podkatalogi w macierzystym katalogufind /praca -name rozdz1 -printwszystkie pliki rozdz1 z katalogu /praca

46. Wydruk plików lp [opcje] [pliki] Przykłady:lp wynik- wydruk pliku wyniklp wynik -n2- 2 kopie wydrukulp wynik -n2 -dlaser- wydruk na drukarce laserlp -n 5 raport- wydrukowanie 5 egz. pliku raport i wysłanie poczty elektronicznejlp -n 2 –m raport wydrukowanie 2 egz.

47. Edytory w UNIX • vi – visual editor(głównie dla programistów i administratorów) • joe(popularny, prosty) • pico • emacs

48. Klawisze specjalne w UNIX • ALT help • ALT A dodaje sesję • ALT N nowa sesja • ALT X zamyka połączenie • Scroll lock cofanie się po ekranie, • scroll lock – wyłącza

49. Porozumiewanie się – talk, irc Protokół talk zapewnia 2-stronną komunikację w czasie rzeczywistym miedzy użytkownikami sieci . Jest substytutem rozmowy telefonicznej. W czasie działania połączenia ekrany terminali obu rozmówców są podzielone na pół. talk adresat@adres – by uzyskać połączenie talk nowak@elf – krótka nazwa, talk nowak@elf.ii.uj.edu.pl – pełna nazwa w – kto pracuje ^C – wyjście; ^H (Ctrl H) – cofanie znaku IRC - rozmowy

50. Poczta pod UNIX • Program mail Służy do wysyłania i idbioru poczty elektronicznej. • Chcąc wysłać list piszemy polecenie: mail adresat@gdzie.domena.kraj , np. mail nazwa@elf.ii.uj.edu.pl • Pojawia się pytanie o temat listu (subject), naciskamy Enter, pisze się kolejne wiersze listu zakończone Enter. • List kończymypisząc w wierszu samąkropkęlub naciskając CTRL+D.