Gemaakt door: Ilse oude Vrielink Sharon ter Groot Talitha Fruneaux Karin Snijders 3V1

1. Teken & klimaatveradering Gemaakt door: Ilse oude Vrielink Sharon ter Groot Talitha Fruneaux Karin Snijders 3V1

2. voorwoord Wij hebben voor het onderwerp teken gekozen, omdat we iets specifiekers wilden dan het onderwerp plagen. Bovendien krijgen we er steeds meer mee te maken. Vooral de huisdieren hebben er veel last van.

3. taakverdeling Onderzoeksvraag: Neemt het aantal teken toe door de klimaatverandering? Deelonderwerpen: • Wat zijn teken? Karin • Waar komen ze voor? Talitha • Wat zijn de gevolgen van een tekenbeet? Sharon • Wat is klimaatverandering? Ilse • Neemt het aantal teken de laatste jaren toe? Ilse • Opdrachten Allemaal • Conclusie Allemaal

4. Wat zijn teken? Teken zijn kleine spinachtige beestjes die vooral in bomen en struiken zitten. Ze variëren in grootte van een halve tot enkele millimeters. Ze worden zelden groter dan een centimeter. Teken zijn parasieten. Ze leven van bloed dat ze opzuigen bij mensen en dieren. Tekenbeten zijn meestal niet pijnlijk en worden vrij vaak alleen opgemerkt doordat men de teek in de huid ziet zitten. In Nederland en België kent men een tiental soorten teken, die zeer gespecialiseerd zijn in het bloed van bepaalde diersoorten, bijvoorbeeld vleermuizen, woelratten en oeverzwaluwen. Een teek kan enige dagen tot wel een week lang op dezelfde persoon blijven zitten. Het vrouwtje zet na haar bloedmaaltijd een aanzienlijk percentage van haar lichaamsgewicht (50% of meer) in eieren om voor zij sterft en produceert dan honderden tot duizenden eieren.

5. Tekenlarven hebben tot hun eerste vervelling zes poten. De 'kop' van een teek wordt het capitulum genoemd. Hieraan zitten twee palpen (tastorganen) vast ter weerszijden van het hypostoom, de zuigsnuit. Als ze groter worden hebben ze 8 poten, i.p.v. . 6 (zoals de meeste insecten) • Teken zijn actief in de periode maart tot oktober. Met name bij vochtig weer zijn ze het meest actief. s’ Winters verkeren ze in een rustperiode.

6. Waar komen ze voor? • Teken komen bijna overal wel voor, vooral in landelijke gebieden met bossen en struikgewas, zoals in Zeeland, Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Drenthe, Overijssel, Noordoost-Groningen, de Kempen en de Ardennen. Teken leven veel in hoog gras en struikgewas van bossen, duinen, weilanden, heidegebieden, tuinen en parken. Teken worden vaak gevonden in bossen maar ook in tuinen. De reden hiervoor is dat teken graaf leven opplekken met een rijke bodemvegetatie, dat wil zeggen dat teken graag leven p plekken waar veel planten groeien. Daardoor hebben wandelaars en tuiniers de meeste kans om gebeten door de teken. Dit blijkt uit het tussenrapport ‘Teken, tekenbeten en Borrelia infecties in Nederland’ op basis van onderzoek door Wageningen Universiteit en Researchcentrum dat op 20 april is gepresenteerd. Teken zijn er het hele jaar door, maar zodra de temperatuur boven de 8 graden komt worden ze actief. Het komt zelfs wel eens voor dat teken al actief worden bij 5 graden Celsius. Onderzoek heeft aangetoond dat het aantal teken in Nederland zijn toegenomen. De rede hiervan is dat de jacht minder is geworden, dus blijven meer dierenleven. Hierdoor hebben de teken meer te eten en sterven ze niet van de honger. Ook een mogelijkheid kan zijn dat het de laatste tijd warmer is in Nederland waardoor de teken eerder actief zijn waardoor het lijkt dat er meer teken zijn in Nederland.

8. Wat zijn de gevolgen van een tekenbeet? • Het meest voorkomende gevolg van een tekenbeet is de ziekte van lyme. • Wat is de ziekte van Lyme? • De ziekte van Lyme is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door de bacterie Borrelia burgdorferi (Bb). Het is een spiraalvormige bacterie die men een spirocheet noemt. In 1981 ontdekte Willy burgdorfer een nieuwe bacterie in teken, een bacterie die behoort tot het geslacht Borrelia. Vandaar dat de bacterie Borrelia burgdorferi heet. Niet lang daarna werd ook aangetoond dat deze bacterie de veroorzaker van de ziekte van Lyme is. • Deze ziekte wordt veroorzaakt door teken. Een teek is een kleine parasiet die vooral voorkomen in bossen en velden. De teek hecht zich vast in de huid en zuigt zich vol met bloed. De beet zelf doet niet zo`n pijn, maar de gevolgen kunnen behoorlijk ernstig zijn. Het is daarom zeer belangrijk dat je de teek zo snel mogelijk laat verwijderen. Ongeveer 15 tot 25 % van de teken in Nederland is besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Er zijn op dit moment al duizenden mensen die deze ziekte hebben. De ziekte van Lyme kan tot blijvende invaliditeit en in het ergste geval zelfs tot de dood leiden. Kenmerken van de ziekte van LymeNa de beet: Rode ringvormige uitslag rond de tekenbeet of rode vlekken op het lichaam

9. In een later stadium: • koorts • grieperig gevoel • spierpijn • pijnlijke gewrichten • moeheid, verlies van eetlust en gewicht • verminderd gevoel in vingers en onderbenen • aantasting van de spieren • aandoening van het zenuwstelsel en hartaandoeningen • Een ander gevolg kan FSME zijn: • FSME (Früh Sommer Meningo Encephalitis, hersenontsteking)Een teek kan naast de ziekte van Lyme overigens ook FSME veroorzaken. FSME (Früh Sommer Meningo Encephalitis) is een soort hersenvliesontsteking waarop je vrij veel kans loopt als je in midden- Europa gaat kamperen. Denk dan aan landen als Oostenrijk, Zuid- Duitsland en de Balkan- landen. FSME is hier een zeer serieuze aandoening en alleen al in Oostenrijk haalt nagenoeg de gehele bevolking jaarlijks vrijwillig een inenting ertegen. De teken in dit gebied zijn namelijk hiermee besmet en dus is kant op besmetting bij een beet zeer groot.Als je wilt kun je (als je denkt in de vrije natuur te gaan wandelen of bijvoorbeeld veel tussen lage struiken of hoog gras te komen) bij je huisarts een inenting aanvragen. Dat is overigens erg raadzaam, want tot op heden is er nog geen remedie gevonden tegen FSME

10. Wat is klimaatveradering? • Hoe ontstaat klimaatverandering? • Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering? • Wat zijn de gevolgen voor Nederland? • Hoe ontstaat klimaatverandering? Normaal gesproken komen er zonnestralen tegen de aarde. Een gedeelte daarvan wordt weer teruggekaatst de ruimte in. Door broeikasgassen (CO2), die ontstaan door verbranding van fossiele brandstoffen, kunnen de stralen niet door de atmosfeer en worden wéér naar de aarde toe gekaatst. Daardoor warmen niet alleen de gebleven stralen, maar ook de nieuwe stralen de aarde op

11. Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering? Belangrijke gevolgen van klimaatverandering zijn: Zeespiegelstijging: het aantal overstromingen kan toenemen van b13 naar 94 miljoen per jaar. Aantasting van het ecosysteem: Planten en dieren kunnen zich niet snel genoeg aanpassen aan een ander klimaat waardoor ze met uitsterven worden bedreigd. Ook komt er op een aantal plaatsen meer droogte waardoor bosbranden en woestijnen komen. Zoetwatertekort: Het watertekort kan ik diverse gebieden groter worden. Echter wordt op sommige plaatsen meer neerslag voorspeld. Dit kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben. Afname van de landbouwproductiviteit: Op plaatsen waar meer droogte komt, kan minder verbouwd worden. Toename van de landbouwproductiviteit zal plaatsvinden in gebieden waar meer neerslag valt. Verandering van de biodiversiteit op aarde: Planten in koude gebieden zullen afnemen bij opwarming en soorten in warme gebieden afnemen bij afkoeling. Van deze dingen zijn er nu al enkele merkbaar. In gebieden waar het kouder wordt, zullen er ook veranderingen plaatsvinden: Zeespiegeldaling met 120 meter. Droogvallen of bedekt worden onder ijs en sneeuw van de Noordzee Groei van de poolkappen. Zoutwinning vanuit het ijs van de poolkappen. En dezelfde effecten als bij opwarming, maar dan op andere plaatsen en veel heftiger.

12. Wat zijn de gevolgen voor Nederland? De grootste problemen zullen in ontwikkelingslanden zijn, maar in Nederland en België worden ook dingen merkbaar zoals: - Hoge rivierafvoeren. - Stijging van de zeespiegel, dit heeft niet alleen gevolgen voor de kustbescherming, maar ook voor de landbouw en de Waddenzee. - Stijging van de temperatuur - Grotere kans op uitbraak van ziektes(zoals malaria) die eerst alleen in tropische landen voorkwamen. - Verandering van het ecosysteem waardoor bepaalde dier- en plantensoorten beter, of juist minder goed kunnen leven. Ook zullen er plant- en diersoorten bijkomen.

13. Neemt het aantal teken de laatste jaren toe? • Neemt het aantal teken de laatste jaren toe? • Het aantal teken is de laatste jaren heel erg toegenomen. In 1992 is er één tekenbeet geregistreerd. Dit was in juli. In 2001 zijn dit er 8. Opvallend is dat deze beten juist net na of tijdens een warme periode zijn geweest. In 2002 zijn er 13 beten geregistreerd. Je kunt hier goed zien dat er een temperatuurstijging was in januari en daardoor begin februari veel tekenbeten zijn. In 2004 zijn er 28 tekenbeten geweest. In 2005 zijn er weer veel meer, en in 2006 nóg meer. Je ziet dat zelfs de schaalverdeling aangepast is. In alleen juli zijn er al meer dan 1000 beten geregistreerd. Ook dit jaar zijn er al weer veel meer beten geweest dan een paar jaar geleden. Het aantal beten is dus toegenomen. Daaruit kun je concluderen dat het aantal teken ook sterk vermeerderd is.

15. opdrachten • Opdracht 1: • Bereken voor alle planten voor het jaar 2001 het aantal dagen verschil in bloeitijd ten opzichte van 1940/68? • Sneeuwklokje: 20 dagen verschil • Klein hoefblad: 14 dagen verschil • Maartsviooltje: 13 dagen verschil • Bosanemoon: 11 dagen verschil • Dotterbloem: 12 dagen verschil • Hondsdraf: 7 dagen verschil • Pinksterbloem: 7 dagen verschil • Witte Dovenetel: 6 dagen verschil • Fluitenkruid: 12 dagen verschil • Scherpe boterbloem: 4 dagen verschil • Doe dit ook voor 2002: • Sneeuwklokje: 18 dagen verschil Zeer vroeg • Klein hoefblad: 22 dagen verschil Zeer vroeg • Maartsviooltje: 31 dagen verschil Zeer vroeg • Bosanemoon: 18 dagen verschil Zeer vroeg • Dotterbloem: 27 dagen verschil Zeer vroeg • Hondsdraf: 22 dagen verschil Zeer vroeg • Pinksterbloem: 21 dagen verschil Vroeg gem. • Witte Dovenetel: 26 dagen verschil Zeer vroeg • Fluitenkruid: 34 dagen verschil Zeer vroeg • Scherpe boterbloem: 24 dagen verschil Vroeg gem. • Wat is de gemiddelde vervroeging voor 2001 en 2002? • 2001: 10,6 • 2002: 24,4 • Bepaal of de plant vroeg of laat bloeit. Wanneer er sprake is van minder dan 14 dagen of minder verschil dan spreek je van een vroege gemiddelde bloei, van meer dan 14 dagen van een zeer vroege bloei. Vul de tabel in. (Zie tabel vraag b)

16. Opdracht 2: De kalender van de natuur

17. conclusie • Onderzoeksvraag: Neemt het aantal teken toe door de klimaatverandering? • Onze antwoorden zijn: • Door de klimaatverandering neemt het aantal teken strek toe. Ook hier in Nederland. • Er komen steeds meer meldingen van een tekenbeet binnen. En steeds meer teken (15% tot 25%) dragen ook nog eens de ziekte van Lyme. • Waarschijnlijk kunnen de teken heel goed overleven in dit klimaat.

18. bronnen • http://nl.wikipedia.org/wiki/Klimaatverandering • http://nl.wikipedia.org/wiki/Teek • http://www.telegraaf.nl/binnenland/64480731/Pas_op_voor_tekenbeet.html • http://www.telegraaf.nl/common/jsp/print/printTemplate.jsp?artId=64480731&secId=9141 • http://www.blikopnieuws.nl/bericht/49980 • http://www.nrc.nl/buitenland/article718115.ece/Vervuilers_willen_klimaat_verbeteren • http://www.nrc.nl/buitenland/article718115.ece/Vervuilers_willen_klimaat_verbeteren?service=Print • http://www.hoesnel.nl/toekomst_mens_dier/teken-lyme-nederland.html • http://www.hiking-site.nl/ehbo_beten_teek.php • http://www.gezondheidsnet.nl/index.php?cms%5BcategoryID%5D=812&cms%5Bcm1371%5D%5BcontentID%5D=1013 • http://www.lymenet.nl/info/basisinfo-ziekte-van-lyme.htm