KUVATERNERDE BİTKİ ÖRTÜSÜ

1. KUVATERNERDE BİTKİ ÖRTÜSÜ SEMİH BEREKET 200910106015

2. Anlatılacak konular • Jeolojik devirlerdeki bitkiler • Buzul ve buzul arası dönemlerin bitki örtüsü dağılışına etkileri • Geçmiş dönem bitki örtüsü kanıtlarına nasıl ulaşırız • Kuvaternerde Türkiye bitki örtüsü

3. Bİtkİ örtüsü nedİr ? • Bir bölgede doğal olarak yetişen ve o bölge koşullarına uyum sağlayıp, gelişen orman, çalı ve ot gibi bitkilerin oluşturduğu topluluğa denir.

4. Jeolojİk zamanlarda bİtkİlerİn dağılışı • Bitkilerin ortaya çıkışı yaklaşık 1.7 milyar yıl öncesine dayanır. • Bu bitkiler Prekambriyen’de ortaya çıkan tek hücreli deniz alg’leridir. • İlk odunsu bitki 500 milyon • Tohum taslaklı bitkiler 350 milyon • Açık (Gymnosperm) tohumlular 250 milyon • Kapalı (Angiosperm) tohumlular 150 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır.

5. Paleozoyİk • Kambriyende algler ve mantarlar yaygınlaşmış • Silüryende eğrelti türleri ve kibrit otları yer alır • Devoniyende at kuyrukları (Equisetinae) ve eğreltiler (Filicinae) çoğalmış ayrıca ilk tohumlu bitkilerin ataları ortaya çıkmış • Karboniferde nemli ve sıcak iklim bitki gelişimine elverişli kömür yatakları oluştu • Permiyende kuraklık nedeniyle bitki türleri azaldı.

8. Mesozoyİk • Triyas’taKYK’de karasal iklim nedeniyle iğne yapraklılar ve eğreltiler geniş alanlara yayıldı. • Güney Amerika, Güneybatı Asya ve Afrika güneyinde nemli iklim bitki örtüsünü zenginleştirdi. • Jura döneminde dünyanın geneli ılıman-sıcak ve nemli iklim nedeniyle bitkiler benzer yapıda • Kretase’de bitkilerde değişiklik olmuş kibrit otları ve at kuyruklular yeryüzünden kayboldu. Çiçekli bitkiler hızla yayılıp açık tohumluların yerini almıştır. Çınar, kavak, söğüt, kestane görülen türler.

9. Tersİyer(Senozoyİk) • Avrupa’da sıcak ve nemli iklim var. Bu özellik nedeniyle bitki örtüsü kutuplara kadar yayılmış Kuzey Avrupa’da palmiye, manolya, incir, sumak gibi bitkiler yaygınlaşmıştır. • Oligosen’de iklimde soğuma ve Antarktika’da buzul oluşumu başladı. Tropik ormanlar ekvator kuşağına çekilirken yerlerini ılıman iklim ormanları almıştır. Asya kurak bölgelerinde otlaklar oluşmuştur. • Miyosen’de iklim kurak tropikal ve subtropikal türler azaldı.

10. Orta Avrupa’da palmiyeler azaldı. Avrupa güneyinde Akdenize yakın kesimlerde kızılağaç(alnus sp.), mazı meşesi(quercus infectoria), pırnal meşesi(quercus ilex), fıstık çamı(pinuspinea) yaygınlaştı. • Epirojenik ve orojenik hareketler yeni dağ sistemleriyle bitki örtüsünü etkilemiştir. • Pliyosen’de KYK genelinde (Amerika, Avrupa, Asya) iklim soğumuş bitki alanları daralmış birçok tür kaybolmuştur.

12. Kuvaternerdebİtkİ örtüsü • Bitki örtüsü sık sık değişmiştir. • Bu döneme ait bitki örtüsü değişimi bilgilerini ; bitki makrofosilleri, göl veya sulak alanlarda yapılan polen analizleri, kıyıya yakın sediman analizleri, iklim değişiklikleri verileri ve ağaç sınırındaki oynamalardır.

13. Glasyaldönem: Glasyaldönemlerde tundra bitki örtüsü Orta Avrupa’ya kadar inmiş, ılıman geniş yapraklı ormanlar Akdeniz havzasında yer almıştır. • Akdeniz bitkileri Kuzey Afrika’da tutunabilmiştir. • Buzullaşma etkisiyle alçak enlemlere inen soğuk iklim bitki türleri buzulların çekilmesiyle daha yüksek enlemlere kaymış veya sahada dikey yönde daha soğuk olan dağlık bölgelerde barınabilmişlerdir.

14. İnterglasyal dönem: Buzularasıdönemlerde tundranın yerini ılıman iğne yapraklı ve geniş yapraklı ormanlar almıştır. • Sıcak kuşak bitki örtüsü ekvatorun kuzey ve güneyine doğru genişlemiş, soğuk dönemde ise bu ormanların yayılış alanı daralmıştır.

15. Buzul örtüsünden tam manasıyla etkilenmeyen ılıman kuşağın güneyi ve subtropikal kuşakta ise polen ve sedimantolojik kayıtlar kuraklığın şiddetlendiğine dair kanıtlar sunar. • Örnek olarak; Akdeniz havzasında son buzul çağında yarı kurak iklim koşulları ve step vejetasyonu temsil eden Artemisia bitkisine ait polenlerin varlığıdır.

16. Son Buzularası ÇağEamİan • Riss ve Würm buzul dönemleri arasına gelen interglasyal dönemdir. • En sıcak döneminde Avrupa’da ılıman ormanlar günümüze göre daha kuzey enleme yayılmıştır. • Örnek; İsveç’te 67 kuzey enleminde Laponya’da fındık(corylus) ve kızılağaç(alnus) gibi türlerin yetiştiğine dair kanıtlar.

17. Eamian’da ayrıca bazı bitki türlerinin çoğalması vardır. • Örnek; Alp’lerin kuzeyinde porsuk ağacı safhası • Güney Avrupa’da Akdeniz vejetasyonunun maksimum yayılışıyla zeytin safhasının varlığı

18. Son Buzul Çağı Würm • Afrika ve Güney Amerika’da tropikal kuşak yağmur ormanları daralmıştır. • Paleobotanik kanıtlar Kuzey ve Orta Avrupa’da buzullar ile kaplanmayan alanlarda, ağaçsız tundra vejetasyonu ve kutup çöllerinin yayıldığını, Güney Avrupa’da yarı çöl ve step vejetasyonu yer almış, ormanlar ise yer yer Akdeniz’de varlığını koruyabilmiştir.

19. Avrupa’da Würm esnasında ormanların kutbi sınırı bugünkünden 23 enlem derecesi kadar güneye doğru çekilmiştir. • Britanya’dan başlayıp Alplerin güneyinden geçip güney Rusya’ya kadar uzanan kesimin kuzeyindeki sahada kutup şartları hakimdi. • Bu sırada ortalama yıllık sıcaklık bugüne göre 4-5 derece daha düşüktü.

21. Orta Avrupa’da İnterglasyel devrede iklim değişiklikleri ve buna bağlı olarak ormanların bileşiminde meydana gelen değişiklikler. Zaman ıskalası solda gösterilmiştir. (Bertsch’e göre Bergler ve Ludwig: DieNatur der Erde, 1951’den)

22. Son İnterglasyal: Holosen • Holosen son buzul çağının sona ermesi ile başlayan ve halen devam eden jeolojik tarihinin en genç dönemidir. • Orta Holosen’ de küresel bitki örtüsü dağılımları bölgesel olarak farklılıklar göstermekle birlikte günümüze oldukça benzemektedir. • Doğu Kuzey Amerika, Avrupa ve Çin ılıman ormanlar bugünkü konumunu almıştır.

23. Holosen’dekİİklİmdeğİşmelerİneİlİşkİnİlk kronolojİ: Blytt-SernarderKronolojİsİ • 1830’lu yıllarda Danimarka’da bataklıklardaki fosiller sonucu araştırma yapılmıştır. • Danimarka’da çam ağaçlarının yetişip sonra neden kaybolduğu sorusuna cevap aranmıştır. • JapetusSteenstrupmegafosilleri inceleyip Holosen boyunca titrek kavak, çam, meşe ve akçaağaç ile temsil edilen 4 farklı dönem belirlemiş ve bunu iklim değişimine bağlamış.

24. 1876 yılında AxelBlytt aynı durumu Norveç’te tespit etmiş Holosende floranın iklim koşullarına göre değiştiğini belirtmiş • Belirlediği soğuk-kurak dönemleri Boreal sıcak-nemli dönemleri Atlantik olarak adlandırmıştır. • 1908’de RutgerSernander İsveç’te yaptığı çalışma ile Blytt’in belirlediği dönemlerin tüm İskandinavya için uygulanacağını belirtip Blytt-Sernander Şemasını hazırlamıştır.

26. Geçmİş dönem bİtkİ örtüsü kanıtları • Polenler:Göl, bataklık ve alüvyal ovalarda örneklerine rastlamak mümkündür. • K.Amerika’da karasal tortullardaki polen örnekleriyle en uzun kronolojiler günümüzden 8 ile 23 bin yıl öncesine ulaşır. • Yunanistan’daki İyonya Havzası’ndaki 430 bin yıllık polen kayıtları Kuvaterner iklimi ve ağaç topluluk değişimine cevap verir.

27. Bitki Makrofosilleri: Tortullar arasında korunmuş çıplak gözle görülen yaprak, kozalak, meyve, tohum ve bitki kalıntılarından oluşur. • Polenlere göre bitki makrofosilleri ile bitkilerin ait olduğu taksonomi daha kolay belirlenebilir. • Çünkü bitki makrofosilleri polenler gibi rüzgarlarla geniş alana yayılmamıştır. • Dezavantajları polenler kadar bol bulunmamaları ve araştırma için fazla sediman isteği.

28. Makrofosiller üzerindeki Karbon14 tarihlendirmesiyle Rusya kuzeyinde Holosen boyunca ormanların iklime göre yer değiştirmesi belirlenmiş • Boreal ormanların günümüzden 10 bin yıl önce gelişmeye başladığı, 9 ile 7 bin yıl öncesi aralığında orman sınırı Arktik bölge kıyı çizgisine ulaştığı, modern sınırına 4 ile 3 bin yıl önce çekildiği saptanmıştır.

29. Ağaç Halkaları Dendrokronoloji: Ağaçlardaki yıllık halkaların tarihlemesini gerçekleştiren bilim dalıdır. Dendroklimatoloji: Ağaçların oluşturdukları yıllık büyüme halkalarını inceleyerek iklim koşullarını belirleyen bilim dalıdır. Arkeolojik kazı ve eski ahşap yapılardaki ağaç gövdeleriyle kronoloji çalışmaları yapılmakta

30. Sibirya ardıcı ile oluşturulan kronoloji son 6000 yılı kapsar. • 1973 yılında başlayan Ege Dendrokronolojisi Projesi ile Türkiye, Yunanistan ve İtalya’da elde edilen örneklerle günümüzden 9000 yıl öncesine ait kronoloji oluşturulmuştur.

31. Kuvaterner’deTürkİyeBİtkİ Örtüsü İklim değişmeleri çok sık olmuştur. Bitki örtüsü kuşakları yer değiştirmiştir. Bu dönemde ülkemizi günümüzden daha sıcak ve nemli, soğuk ve az yağışlı iklim şartları etkilemiştir. Soğuk ve az yağışlı devirde Avrupa ve Sibirya’da yetişen bitkiler Anadolu’da yayılmıştır. Sıcak ve nemli iklim şartları neticesinde Akdeniz iklim bölgesi bitkileri Anadolu’nun kuzeyine kadar ilerlemiştir.

32. Türkİye’dekİFİtocoğrafyaBölgelerİ • Avrupa – Sibirya fitocoğrafyası • Akdeniz fitocoğrafyası • İran – Turan fitocoğrafyası

34. İklİmDeğİşmelerİnİnTürkİyeBiİtkİÖrtüsü ÜzerİndekİEtkİlerİ • Kuvaterner bitki örtüsü bize reliktve endemik bitki topluluğu örneklerini çok miktarda bırakmıştır. • Relikt(Kalıntı) Bitkiler: Günümüz iklim şartları altında yetişmeyen fakat geçmişteki iklim şartları altında yetişmiş olup uygun sahalarda barınabilen bitkilere denir. • Ülkemizdeki bitkilerin yaklaşık üçte biri relikt(kalıntı) bitkilere aittir.

35. RelİktBİtkİler ve Toplulukları • Kuvaterner’deki buzul ve buzullar arası devrelerdeki iklim değişmeleri flora bölgelerinin yayılışında geniş alan değişmeleri olmuştur. • Akdeniz Bitki Coğrafyası Bölgesine ait kızılçam(pinusbrutia):Karadeniz sahili boyunca, Kelkit vadisinde Şebinkarahisar ve Mesudiye civarında , Erbaa-Niksar havzasında, Dikmen vadisi boyunca Vezirköprü-Taşköprü arasında görülür. • Güneybatı Anadolu kıyılarında Akdeniz vejetasyon kuşağında yer alan günlük ağacı (liguidambar) tersiyer reliktidir.

36. KIZILÇAM

37. KARAÇAM

38. Çoruh vadisi Artvin-Borçka arsında sandal(arbutusandrachne), kocayemiş(A. unedo) • Erbaa-Niksar havzasında sandal, tespih(styraxofficinalis), sedir(cedruslibani) toplulukları yer alır. • Orta ve Batı Karadeniz sahili boyunca sandal, defne(laurusnobilis), mersin(mrytuscommunis) yaygındır.

39. Akdeniz Bölgesi’nde Nur dağlarında kayın(fagusorientalis), doğu gürgeni(carpinusorientalis) ormanları, fındık(corylusavellana), akçaağaç(acerhyrcanum) gibi türler yer alır. • Batı Toroslarda ıhlamur(tillia sp.), bodur mürver(sambucusebulus), kartopu(viburnumorientale) gibi Avrupa-Sibirya flora bölgesi bitkileri bulunur.

40. IHLAMUR

41. KAYIN

42. GÜRGEN

43. Relikt bitkiler K.Anadolu ve Toros dağlarının akarsularca derin yarılan vadilerinde bakı ve yükseltiye bağlı koşullar altında kendilerine yer bulmuştur. • Buzul ilerleme ve gerilemesinde bitkiler kendileri için uygun olan vadi içlerine, güney veya kuzey yamaçlar ile yükseklere çekilerek barınma imkanı bulmuştur.

44. Ülkemizde iklim değişmelerinin bitki örtüsüne etkileri ve yayılmaları bataklık polen verileri ile ortaya çıkarılmaktadır. • Köyceğiz, Karamuk ve Söğüt göllerinden elde edilen polenlere göre Güneybatı Anadolu’da günümüzden önce 20 000-14 000 yılları arasında Karamuk-Söğüt gölü havzaları ile iç kesim depresyonlarında bozkır vejetasyonu yaygın durumdaydı.

45. Yüksek kısımlarda ise yer yer ormanlar yer alırdı. • Bu kesimdeki dağların yüksek kısımlarına Avrupa-Sibirya kökenli huşlar yer almış Akdeniz kökenli bitkiler kıyılara inmiştir. • Günümüzden 14 000 yıl önce Güneybatı Anadolu depresyonlarına ormanlar ilerlemeye başlamış bozkır vejetasyonu halen varken Karamuk’ta sedir, Söğüt dolayında çam ve meşeler yaygın.

46. Türkiye’de interglasyellerde step vejetasyonu genişlemiş, çayırlar azalmış, orman formasyonları nemli ve ılık sahalara çekilmiştir. • Nemli buzul safhalarda step daralmış orman ve çayır formasyonları genişlemiş ve aşağıya inmiştir.

49. Günümüzden 12 000-11 500 yıl önce sıcaklık artışıyla kuraklık oluşup depresyonlardaki ağaç yayılışı sınırlanmış 10 000 yıl önce orman yayılışında ilerleme olmuştur. • 8 500 yıl önce orman örtüsü değişti, Karamuk havzasında bozkır yerini orman vejetasyonuna bırakmış yaygın tür sedirdir. • Güneydoğu Toros dağlarında meşe ormanları hakim

50. MEŞE