შესავალი

1. ელიზბარ ელიზბარაშვილი პროფესორი, ქიმიის მეცნიერებათა დოქტორი ტელ: 593 357538 ელ-ფოსტა: e.elizbarashvili@agruni.edu.ge ვებ-გვერდი: www.chemistry.ge/eliz შესავალი

2. დღეს განვიხილავთ... • ორგანული ქიმიის განვითარების ისტორია, მიზნები და ამოცანები. • კავშირი სხვა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებთან • ორგანულ ნაერთთა კლასიფიკაცია და ნომენკლატურა • ორგანულ ნაერთთა ქიმიური აღნაგობის თეორია • იზომერია და მისი ძირითადი სახეები. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

3. ვიტალიზმი • 1870–იანი წლებიდან მეცნიერებმა შესძლეს ორგანული და არაორგანული ნაერთების განსხვავება. ორგანულად ითვლებოდა ნაერთი, რომელიც მიღებული იყოცოცხალი ორგანიზმებიდან, ხოლო არაორგანული – არაცოცხალი წყაროებიდან. იმდროისათვის ჩამოყალიბდა ე.წ. ვიტალისტური თეორია, რომლის თანახმადაც ორგანული ნაერთების სინთეზისათვის საჭირო იყო ზებუნებრივი, ე.წ. „ვიტალისტური“ ძალები და შეუძლებლად ითვლებოდა არაორგანული ნაერთებიდან ორგანული ნაერთების მიღება. • 1828 წელს ფრიდრიხ ვიოლერმა „წმინდა ორგანული ნაერთი“ შარდოვანა მიიღო „წმინდა არაორგანული ნაერთის“ ამონიუმის ციანატის გახურებით. მანამდე შარდოვანას მიღება წარმოებდა შარდის აორთქლებითმყარ ნარჩენამდე ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

4. რატომ ვიყენებთ ტერმინს “ორგანული სასუქი”? • მიუხედავად იმისა, რომ ვიტალიზმი უგულველყოფილ იქნა, ტერმინი „ორგანული“ დღემდის შემორჩა და ზოგჯერ კიდევ გამოიყენება „ცოცხალ ორგანიზმებთან“ კავშირის აღსანიშნავად. მაგალითად ტერმინი „ორგანული ვიტამინი“ ნიშნავს რომ ვიტამინი მიღებულია არა სინთეზურად, არამედ გამოყოფილია მცენარეებიდან – ბუნებრივი წყაროდან. ასევე ფართოდ არის გავრცელებული ტერმინი „ორგანული სასუქი“ და სხვა მრავალი მსგავსი ტერმინი. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

5. კლასიფიკაცია კლასები ნახშირწყლები ნახშირწყალბადები CxHy Cx(H2O)y ნახშირწყალბადების ფუნქციური ნაწარმები CxHyZ Z=O,N,S... ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

6. ნახშირწყალბადები ნახშირწყალბადები CxHy ალკანდიებიCnH2n-2 ალკანებიCnH2n+2 ალკენებიCnH2n ციკლოალკანებიCnH2n ალკინებიCnH2n-2 არენებიCnH2n-6 ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

7. ნახშირწყალბადების ფუნქციური ნაწარმები ნახშირწყალბადების ფუნქციური ნაწარმები CxHyZ (Z=O,N,S...) სპირტებიR-OH ამინებიR-NH2 ალდეჰიდებიR-CHO ჰალოგენნაწარმებიR-Hal მჟავებიR-COOH . . . ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

8. ემპირიული და მოლეკულური ფორმულები • 1784 წელი – ანტუან ლავუაზიე.პირველად აჩვენა, რომ ორგანული ნაერთები მოიცავენ ნახშირბადის, წყალბადისა და ჟანგბადის ატომებს. • იუსტუს ლიებიგი, ჯონს ბერცელიუსი და ჟან დიუმა –შეიმუშავეს ელემენტური ანალიზის მეთოდი. • 1860 წელი – სტანისლავო კანიცარო.განსხვავებულ იქნა „ემპირიული“ და„მოლეკულური“ ფორმულები (ჰიპოთეზა ამედეო ავოგადრო –1811წ). მართალია, ეთენს, ციკლოპროპანს, ციკლოპენტანსა და სხვა მრავალ მსგავს ნაერთს აქვს ერთნაირი ემპირიული ფორმულა -CH2-, მაგრამ მათი მოლეკულური ფორმულები განსხვავდება: C2H4, C3H6, C5H10. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

9. ორგანული ქიმიის სტრუქტურული თეორია 1858-1861 წლები – ავგუსტ კეკულე, არჩიბალდ სკოტ კუპერი და ალექსანდრ ბუტლეროვი სტრუქტურული თეორია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

10. ორგანულ ნაერთებში ატომებს შეუძლიათ წარმოქმნან ფიქსირებული რაოდენობის ბმები. ელემენტის ამ უნარს ეწოდა ვალენტობა. ნახშირბადი არის ოთხვალენტიანი (ტეტრავალენტური), ჟანგბადი – ორვალენტიანი (დივალენტური), წყალბადი და ჰალოგენები – ერთვალენტანი (მონოვალენტური). აქედან გამომდინარე, ნახშირბადი წარმოქმნის ოთხ ბმას, ჟანგბადი – ორს, წყალბადი და ჰალოგენები კი – ერთ ბმას. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

11. სტრუქტურული თეორია – II პოსტულატი • ნახშირბადის ატომს აქვს უნარი, თავისი ოთხი ვალენტობიდან ერთი ან რამოდენიმე ვალენტობა გამოიყენოს სხვა ნახშირბადატომებთან ბმების წარმოქმნაზე – ანუ წარმოქმნას ნახშირბადოვანი ჩონჩხი, რომელშიც ნახშირბადატომების რაოდენობა პრაქტიკულად შეუზღუდავია. ამასთანავე ნახშირბადატომის ერთ–ერთი თავისებურებაა ისიც, რომ იგი წარმოქმნის არა მატრო ერთმაგ ბმებს, არამედ ჯერად (ორმაგ, სამმაგ) ბმებსაც. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

12. პირველი დასკვნა სტრუქტურული თეორიიდან ორგანული ნაერთის ფიზიკურ–ქიმიური თვისებები დამოკიდებულია არა მარტო ნაერთის შედგენილობაზე, არამედ მის აღნაგობაზე! მაგალითი: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

13. პირველი დასკვნა სტრუქტურული თეორიიდან ნახაზი. ეთილის სპირტისა და დიმეთილეთერისბურთულ–ღეროვანი მოდელები და სტრუქტურული ფორმულები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

14. იზომერიზმი მოვლენას (ერთი და იგივე შედგენილობის ნაერთების მიერ სხვადასხვა ფიზიკურ–ქიმიური თვისებების გამოვლენას) ქიმიაში ეწოდება იზომერიზმი. დიმეთილის ეთერი ეთილის სპირტის იზომერია და პირიქით. ორგანულ ქიმიაში იზომერიის რამდენიმე სახე არსებობს. ისეთ იზომერებს, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ატომების შეერთების მიხედვით ეწოდებათ ჩონჩხის(იგივე კონსტიტუციური) იზომერები. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

15. ნახშირბადატომის თავისებურებანი ნახშირბადის ატომი წარმოქმნის ნახშირბადოვან ჩონჩხს, რომელშიც ნახშირბადატომების რაოდენობამ შეიძლება რამდენიმე ათასეულს მიაღწიოს (მაგ. პოლიმერები, ნუკლეინმჟავები). 2. ნახშირბადოვანი ჩონჩხი შეიძლება იყოს: სწორხაზოვანი, განშტოებული და ციკლური: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

16. ნახშირბადატომის თავისებურებანი 3. ნახშირბადატომი ნახშირბადოვან ჩონჩხში წარმოქმნის როგორც ერთმაგ, ისე ჯერად (ორმაგ და სამმაგ) ბმებს, რომელთა რაოდენობა შეიძლება იყოს ერთი ან რამოდენიმე: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

17. ნახშირბადატომის თავისებურებანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

18. ატომური ორბიტალები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

19. მეთანის წარმოქმნა – sp3 ჰიბრიდიზაცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

20. მეთანის წარმოქმნა – sp3 ჰიბრიდიზაცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

21. sp2 ჰიბრიდიზაცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

22. spჰიბრიდიზაცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

23. ბმის ტიპები -ბმების წარმოქმნა -ბმების წარმოქმნა ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

24. სტრუქტურული ფორმულების გამოსახვის ფორმები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

25. სტრუქტურული ფორმულების გამოსახვის ფორმები პროპილის სპირტის გამოსახვის ფორმები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

26. როგორ იწერება ორგანული მოლეკულები? კლასის ზოგადი ფორმულა CH4 C2H6 C3H8 C4H10 C5H12 .... C10H22 C2H4 C3H6 C4H8 C5H10 .... C10H20 C2H2 C3H4 C4H6 C5H8 .... C10H18 ბრუტო- ფორმულა ბრუტო ფორმულა ეწოდება ფორმულას, რომელიც მიუთითებს მხოლოდ ნაერთის შედგენილობას. ჰომოლოგიური რიგი ეწოდება ნაერთებს, რომელთაც აქვთ ერთნაირი ფიზიკურ - ქიმიური თვისებები, ხოლო მათი შედგენილობა განსხვავდება ერთი ან რამდენიმე -CH2- ჯგუფით. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

27. ორგანული მოლეკულების გამოსახვის სხვა ფორმები რას არ გვიჩვენებს ბრუტტო-ფორმულა? ? CIVH4I Al2IIIO3II C3?H8I არის თუ არა ნახშირბადი ოთხ ვალენტიანი ყოველთვის??? ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

28. პასუხი წინა სლაიდის კითხვაზე სტრუქტურული-ფორმულა ბრუტტო-ფორმულა C3H8 სამივე ნახშირბადი ოთხვალენტიანია გვახსოვდეს! ორგანულ ქიმიაში ნაერთებს ძირითადად სტრუქტურული ფორმულების საშუალებით გამოსახავენ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

29. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

30. საინტერესო და სასარგებლო ბმულები ქართული ქიმიური პორტალი www.chemistry.ge საქართველოს ნორჩ ქიმილოსთა კლუბი www.chemclub.ge ორგანული ქიმიიის პორტალი http://www.organic-chemistry.org/ ორგანული ქიმიის ვირტუალური სახელმძღვანელო http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/intro1.htm#info ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures