SATRANÇ

1. SATRANÇ SATRANÇ OYUNUNUN TANIMI:Satranç iki oyuncu arasında satranç tahtası adı verilen alan üzerinde satranç taşları ile oynanan bir oyundur. SATRANÇ TAHTASI:Kare şeklindedir. Bu alanın enine ve boyuna 8 eşit parçaya bölünmesi ile 64 küçük kare oluşur. Bu kareler sırasıyla açık (Beyaz) ve koyu (Siyah) renktedir. Oyuna başlarken satranç tahtası iki oyuncu arasında beyaz sağ alt köşede olmak üzere konur.

3. SATRANÇ TAHTASI • Satrançta kuşkusuz en eski satranç tahtasıdır – çatışmaların yapıldığı yer. • Satranç tahtasına şöyle bir baktığınızda neler görüyorsunuz? Kutucuklar ,değil mi? • Evet ,doğru.Yan yana ve üst üste bir koyu ve bir açık renkte kutucuklar dizini olduğunu görüyorsunuz.Bu kutucuklar,siyah ve beyaz olarak ”kare” diye adlandırılır.Eşit büyüklükte olan bu karelerin toplamı 64’tür.Bunların yarısı 32 kare beyaz,diğer yarısı ise siyah olur. • Eşit büyüklükteki bu 64 siyah beyaz kareler büyük bir bütün kare oluşturarak satranç tahtasını meydana getirirler.

4. Bu karelerin sihirli olduğunu biliyor muydunuz?Bakın anlatalım.Hikaye çok eski yıllara dayanır.Hint kralı Sheram çok kötü bir yöneticiydi.Halkı yoksulluk içinde yaşıyordu. • Bir bilge kişi, bu memleketin başına gelenlerin üzerinde kralın düşünmesini sağlamak için bir oyun icat etti.Taşlarla oynanan bu oyunda,kral en önemli,fakat oyuna iştirak eden diğer taşların yardımı olmadan hiçbir şey yapamayan biridir.Bu taşlar,kralın ordusunu sembolize ediyordu.Orduyu iyi yöneten oyunu kazanıyordu.Kral Sheram yeni oyunu çok beğendi ve her oyundan sonra ”harika,harika” diyerek hayranlığını ifade ediyordu.Bilgeyi ödüllendirmeye karar verdi.Ne istediğini sorduğunda,bilge kişi birinci kareye 1 buğday tanesi,ikinci kareye 2 tane,üçüncü kareye 4 tane,dördüncü kareye 8 tane v.s.katlayarak devam edilsin diyerek isteğini dile getirdi.Kral,işi ucuza bağladığını düşünerek hemen kabul etti.Fakat işin o kadar da kolay olmadığı kısa sürede anlaşıldı.Bilgenin isteği yerine getirilmesi için tüm dünya yeryüzünün 8 defa ekip biçilmesi gerekiyordu!!

5. Şimdi,oyuna başlamadan önce tahtanın nasıl yerleştirildiğini görelim. • Gördüğünüz gibi sağ alt köşede beyaz kare duruyor. • Unutmayın: Her zaman oyuna başlarken tahtayı sağ alt köşeye beyaz kare gelecek şekilde yerleştiriniz!

6. Şimdi satranç tahtasına daha dikkatli bakalım • Ne görüyorsunuz? • 1-Bitişik kareler- • Farklı renklerde ve yan yana bulunan karelere bitişik kare denir. • Örneğin: a2 – b2 yatay bitişik kareler ; d3 - d4 kareler ise dikey bitişik olur.

7. Aynı renklerde olan ve bir köşesi ile birbirine temas eden karelere çapraz kare denir.Örneğin : e2 - f3 beyaz çapraz; d4 - c5 siyah çapraz kareler • Aynı renklerde olan çapraz karelerin uzantısına diyagonal denir.

8. Karelerin gruplar halinde birleşerek üç grup sıra oluşturduğunu görebiliriz • Birinci grup – soldan sağa doğru 8 sıradan oluşan ve 1’den 8 ‘e kadar rakamlarla belirtilmiş yatay sıralar.

9. İkinci grup – aşağıdan yukarıya(veya yukarıdan aşağıya ) doğru 8 sıradan oluşan ve “a,b,c,d,e,f,g,h” harfleri ile belirtilmiş dikey sıralar.

10. Üçüncü grup – karelerin köşelerini birleştiren ve çapraz karelerin uzantısı olan diyagonaller(çaprazlar).Tahtanın üzerinde büyük ve küçük çaprazlar mevcut.

11. Siyah çaprazlar Beyaz çaprazlar Bu çaprazlar 13 beyaz ve 13 siyah olmak üzere toplam 26 adettir

12. İnsanların nasıl adları var ise,karelerin de adları vardır.Karelerin adlarını bulmak çok basit ve kolaydır . Yatay ve dikey sıraların kesiştiği yerler karelerin adlarını verir.Örneğin: “e”dikeyi ve 3.ncü sıranın kesiştiği karenin adı “e3” oluyor.Böylece diğer karelerin adlarını da kolaylıkla bulabiliriz.

14. Mücadele yapılan alanın tümünü (tahtayı) üç bölüme ayırmak mümkündür. • Tahtanın ortası Vezir kanadı Şah kanadı • “d” ve “e” dikeyleri “a,b,c” dikeyleri “f,g,h” dikeyleri

15. Bu dört önemli kare :e4,d4,e5,d5 –küçük merkezi oluşturur. Bunların dışındaki kareler : c3,c4,c5,c6,d6,e6,f6,f5,f4,f3,e3,d3 – büyük merkezi oluşturur. Ayrıca tahta iki kampa da ayrılabilir: 1-4.ncü yataylar – Beyazın kampı 5-8.nci yataylar-Siyahın kampı.Son olarak tahtanın ortasında bulunan dört önemli kareden bahsedelim.

16. OKUYALIM,EĞLENELİM ! • 1891 yılında ABD’de sakallılarla keller arasında bir yarışma düzenlenmiş. • Yarışmayı 14 : 12 skor ile kel olanlar kazanıyor.Kellerden biri şaka olarak:”Kellik ve bilgelik – ayrılmaz ikilidir” demiş.

17. BUNU BİLİYORMUYDUNUZ ? • Şu anda yeryüzünde,bizim dünyamızda 300 milyon insan satranç oynuyor.Bu en yaygın,futboldan daha popüler bir oyundur. • Siz de bu insanlara katılmak ister misin?

18. SATRANÇ TAHTASI ÇEŞİTLERİ

19. SATRANÇ TAŞLARI • Oyuna başlarken, oyunculardan birinin 16 adet açık renkli (beyaz), diğer tarafın ise 16 adet koyu renkli (siyah) taşı vardır. • Bunlar: birer adet şah,birer adet vezir,ikişer adet kale,ikişer adet fil,ikişer adet at ve sekizer piyondur.

20. SATRNÇ TAŞLARIN GÖSTERİMİ k Beyaz şahl Siyah şah q Beyaz vezirw Siyah vezir rrBeyaz kale (2 adet)tt Siyah kale ( 2) bbBeyaz fil (2 adet)vv Siyah fil (2) nnBeyaz at (2 adet)mm Siyah at (2) pppp Beyaz piyonoooo Siyah Piyon pppp (8 adet)oooo ( 8 adet )

21. Satranç tahtasında mücadele eden iki ordu vardır-beyaz ve siyah ordu.Bu mücadelenin adı satranç partisidir.Oyuna başlamadan önce taşlar eşit sayıda tahta üzerinde simetrik olarak belli bir yer alırlar.Yani her taşın bir hanesi var.Bu hanelerin adı daha önce söylediğimiz gibi karelerdir.Beyaz taşların sayısı 16 adettir ve başlangıç yeri 1.nci ve 2.nci yatay sıralardır.Siyah taşların sayısı da 16 adettir ,başlangıç yeri ise 7.nci ve 8.nci yatay sıralardır. Şimdi taşları tanıyalım.Onları sembolle ifade etmek için şu işaretler kullanılır: - Şah - Vezir - Kale - Fil - AT -PİYON TAŞLARIN DİZİLİŞİ VE DEĞERLERİ

23. Oyuna başlamadan önce taşlar tahta üzerine nasıl yerleştirilir? • Sol alt köşe ile başlayalım. a1(a bir) karesine Kaleyi koyuyoruz.Aynı şekilde sağ alt köşeye h1(he bir)karesine de diğer Kaleyi yerleştiriyoruz.Kalelerin yanında,b1 ve g1 (be bir ve ge bir)karelerinde beyaz Atlar yer alıyor.Ondan sonra Atların yanına Filleri koyuyoruz.1.nci yatay sırada e1(e bir) ve d1(de bir) kareleri en önemli satranç taşların yerleridir.Beyaz Vezir her zaman kendi rengini sever, yani Vezir beyaz d1 karesinde ,onun sağında ise Şah yerini alır. • Tüm bu taşların önüne,yani 2.yatay sıraya piyonlar(erler) yerleştirilir.Böylece beyaz taşlar yerlerini almış oluyor.

24. Evet,sıra şimdi siyah orduda.Siyah taşları aynı şekilde yerlerine dizebilir- misiniz? Deneyin.Siyah Vezirin siyah karede olmasına dikkat edin!

25. Atlar ve Filler hafif taş,Vezir ve Kaleler ise ağır taş(alet) olarak bilinir. • Satranç tahtasında her taş kendi imkanlarına sahiptir.Oyun esnasında bu taşların değerlerini ve • kuvvetlerin arasındaki oranları bilmemiz gerekiyor.Bir taşın kuvveti onun hareketliliğine bağlıdır. • Piyonu en zayıf taş ve kuvvet birimi 1 olarak kabul edersek,oyun başında diğer taşların da değeri şöyle olur: • At = (eşittir) 3 er • Fil = (eşittir) 3 er • Kale = Fil + 2 er veya = At + 2 er veya = 5 er • Vezir = 2 Kale veya = 1 Fil + 1 At + 4 er veya = 10 er • Şah = paha biçilemez, en değerli taş

26. HANGİSİ DAHA DEĞERLİ ? • a) Kale + 3 er - yoksa At + Fil mi? • b) Fil + 3 er - yoksa Kale mi? • c) Kale + Fil + At - yoksa Vezir mi ? • d) 4 er - yoksa At mı ? • e) Vezir + 2 er - yoksa 2 Kale mi? • f) 2 Kale + At - yoksa Vezir + Fil + 2 er mi? • g) 2 Fil - yoksa 2 At mı ? • h) 2 Fil - yoksa At + er mi?

27. OKUYALIM,EĞLENELİM • Dünya şampiyonluğu rövanş maçını kaybettikten sonra Capablanca ,satranç oyununa yeni bir taşın girmesini öneriyor.Bu yeni taş hem Vezir,hem de At gibi hareket edebilecek ve adı da Marshal(mareşal) olacak. Amerikalı büyükusta Frank Marshall bu fikri duyunca Capablanca’ya teşekkür etmiş ve:”Yine de o bu yeni taşa kendi adını versin” demiş. • Sonuçta”marshal” taşı hiçbir zaman turnuvalarda görünmemiş.

28. BUNU BİLİYORMUYDUNUZ? • İlk hint satrancı”çaturanga”,herkesin kendine özgü silahı olmak üzere 4 takım taşlardan oluşuyordu.Bu oyun tabiatta 4 afet mücadelesini yansıtıyordu: su,toprak,ateş ve hava.Bununla birlikte yılın 4 mevsimini çağrıştırıyordu.Tahta üzerinde, taşlar geometrik şekiller çizerek dini törenleri de sembolize ediyordu : At-yarım daire(su),Vezir-üçgen(ateş),Kale-kare(toprak),Şah-daire(hava).Daha sonra Batı, hint satrancı ile tanıştıktan sonra kurallar değişti ve bugün oynanan hale gelindi.

30. HAMLE VE TAŞLARIN HAREKETİ • Satranç taşlarının dizilişini ve değerlerini öğrendikten sonra ,bakalım bu taşlar nasıl hareket ediyorlar.Bir taşı bulunduğu yerden(kareden) alarak başka bir uygun kareye konulmasına hamle denir.Oyuna başlarken ilk hamleyi daima ve her zaman beyaz yapar,ondan sonra siyah hamlesini yapar.Sonra tekrar Beyaz ve ondan sonra siyah.Bu böylece oyun sonuçlanana kadar devam eder.

31. ÖYKÜ • Küçük çocuk ilk defa bir yarışmaya katılıyor.Verilen süre içerisinde ne kadar hamle yapması gerektiğini hocasına soruyor.”Ne kadar yapabilirsen” diye hocası ihmalkar bir cevap veriyor. Ve maç başlıyor.Beyazlarla oynayan çocuğun rakibi ilk hamleyi yapıyor. Bizim kahraman ,ilk hamleye cevap verdikten sonra peş peşe Atı,Fili,sonra diğer Atı ve Fili,Veziri,her ihtimale karşı birkaç er hamlesi de yapıyor.”Dur biraz- neredeyse ağlayarak diyor rakibi- ben ne zaman oynayacağım”? • Gerçekten,hocanın söyledikleri nasıl anlaşılmış tahmin edemeyiz!

32. Şunu da bilmekte fayda var – her hamle ile tek bir taş hareket ettirilebilir.Hamle sırası kimde ise oynamak zorunda.Pas geçemez.Hamle yapılacağı karede kendi taşı varsa,o zaman o taş ile hamle yapılamaz..Eğer ,o karede rakip(yabancı) taş varsa ,o taş alınır.Alınan taş tahtanın dışına çıkarılır(yani oyun dışı kalır) ve yerine onu alan taş konulur.Hamle yapılırken hiçbir taş diğer taşların üzerinden atlayarak gidemez.Bu tür hareketi sadece At yapabilir, taşlar onun hareketine mani olamaz.

33. KALE Satranç tahtasında görebileceğiniz gerçek Kale. Değişik şekillerde ve çeşitli maddelerden yapılır – ağaç,cam,mermer,metal ve buna benzer. TAŞLARIN HAREKETİ

34. Kale , orduda tank birliğine benzetilir.Ağır darbe ve sürat için kullanılır.Yatay ve dikey sıralarda her yönde – ileri,geri,sağa,sola hareket eder.Bulunduğu yerden istediği sayıda boş kare ilerleyebilir. Kendi ve rakip taşların üzerinden atlayamaz.Eğer, yolunda rakip taşa rastlarsa,o zaman o rakip taşı alır ve onun yerine yerleşir. Kalelerin başlangıç yeri

35. Kale , işaretlenmiş karelerin her birine gidebilir Kalenin gidebileceği kare sayısı en fazla 14’tür.

36. Kendi taşları arasında Kalenin hareketi sınırlıdır • “h1”karesinde bulunan beyaz Kale kendi taşları arasında sıkışmış. • Hareket alanı çok dar.En fazla gidebileceği kare sayısı 3 – g1,h2 ve h3 kareleri • “a8”karesinde bulunan siyah Kalenin hareketi ise 1 kare ile sınırlanmış – b8 karesi. • Bu gibi durumlarda Kalenin değeri çok düşüktür.

37. Beyaz ve Siyah Kalenin gidebileceği kare sayısı 7’dir.

38. Siyah Kale beyaz Fili, Beyaz Kale ise siyah Atı alabilir. Beyaz Kale 4.ncü sırada sola hareket ederken a4 kare- sinde bulunan Atı alabilir. Kalenin taş alışı

39. Kale,”d7”karesine kaç hamlede ulaşabilir?

40. Kale ,“a3”karesine kaç hamlede ulaşabilir?

41. Kale ,”a1”karesine kaç hamlede ulaşabilir?

42. Kale,”h5”karesine kaç hamlede ulaşabilir?

43. Kalenin mümkün olan hamlelerini gösterin?

44. Beyaz Kale her hamlede bir taş alacak

45. Siyah Kale her hamlede bir beyaz taş alacak!

46. OKUYALIM,EĞLENELİM! • Yaş grupları turnuvasında,1.tur başladıktan sonra,geç kalan çocuklardan biri 99.katılımcı olarak • hakem masasına gidiyor. • - Soyadın nedir? – diye soruyor hakem. • - Tur • - 1.Turun başladığını biliyorum,soyadını soruyorum • - Tur, demiş yine çocuk • Bu şekilde devam edebilirmiş,fakat masaya gelen Başhakem adını sormuş. • - Artur , demiş çocuk. • O zaman her şey anlaşılmış.Geç gelenin gerçek adı soyadı Artur Tur imiş !

47. BUNU BİLİYORMUYDUNUZ? • Ünlü amerikalı büyükusta Samuel Reshevski sadece satrançta değil, 7 yaşında iken yetenekleri ile çevresini de etkiliyormuş.Bir defa psikolog ona 40 tane belli bir sırayla kare içine yerleştirilmiş geometrik şekiller göstermiş.Küçük Samuel 4 dakika boyunca tüm şekilleri ezber- • liyor ve sonra aynı sırayla hiç hata yapmadan bütün şekilleri kağıda çiziyor. • Bu büyükler için de çok zor olsa gerek!

49. Satranç tahtasında görebileceğiniz gerçek Fil.Değişik şekillerde ve çeşitli maddelerden yapılır – ağaç,cam,mermer,metal ve buna benzer FİL

50. Fillerin başlangıç yeri • Satranç ordusunda Motorlu veya mekanize birliğine benzetilir.Çaprazda uzun menzilli topçu gibidir.Tek hamlede tahtanın bir köşesinden diğer köşesine gidebilir. Beyaz karedeki Fil beyaz çaprazlarda,siyah karedeki Fil siyah çaprazlarda ileri-geri hareket edebilir.Oyun sonuna kadar aynı renk çaprazlarda kalır ve hareket eder.Renk ve çapraz değiştiremez,yani beyaz, siyah çapraza geçemez.