ŁÓDŹ WIELONARODOWA

1. ŁÓDŹ WIELONARODOWA Śladami czterech wielkich narodowości w Łodzi Beata Bałuchto Katarzyna Florczak Marta Zawadzka Małgorzata Zubik

2. Krótka historia miasta • Łódź to miasto niezwykłe, wyjątkowe. Nigdy nie miało murów obronnych, zamku, ani pięknej księżniczki, mimo to zachwyca swą niezwykłą historią, którą tworzyli „niemieccy” tkacze i żydowscy kupcy, którzy w XIX wieku przyjechali do „ziemi obiecanej”, by przez następne lata gromadzić olbrzymie fortuny. Pozostawili po sobie wielkie fabryki, wille, pałace i . . . uciekając przez wojenną zawieruchą rozjechali się po całym świecie. • Maleńka wioska, która powstała w środku rozległej puszczy doczekała się pierwszej wzmianki dopiero w XIV wieku. Była niewielką rolniczą osadą należącą do biskupów włocławskich. Z czasem nabrała znaczenia. 15 maja 1414 roku biskupi nadali jej prawa lokacyjne, ale potrzebne było jeszcze nadanie królewskie. 29 lipca 1423 roku w Przedborzu król Władysław Jagiełło nadał Łodzi prawa miejskie. Nie zmieniło to jednak w znaczący sposób sytuacji miasteczka.

3. Symbol Łodzi przemysłowej Sytuacja zmieniła się na początku XIX wieku, kiedy to władze Królestwa Polskiego wpisały Łódź na listę osad przemysłowych i zaczęły sprowadzać osadników - tkaczy z terenów obecnych Niemiec. S. Staszic pisał tak: „Łódź - małe drewniane miasteczko rządowe, od dwóch lat na fabryki rozmaite przeznaczone. Położenie tego miejsca jest szczególniejsze z wielu względów, znajduje się z całą swoją rozległą okolicą pod obszernym i wzniosłym wzgórzem, z którego niezliczone trzyszczą źródła. Tych zbieg wód łatwo tak kierowany być może, iż prawie przy każdego fabrykanta mieszkaniu przebiegać mogą dla jego użytku strumienie.” W wyniku napływu osadników skład narodowościowy ludności Łodzi zaczął się zmieniać. Teraz obok Polaków mieszkali tu także Niemcy, Rosjanie, Żydzi, Czesi i inni. Dla nich wszystkich to nowe miejsce życia miało smak „Ziemi Obiecanej”. Fortuny rodziły się i upadały prawie każdego dnia. Tempo rozwoju wyznaczały metry wytworzonych i sprzedanych tkanin oraz poziom techniczny fabryk. Źródło: Łódź barwy miasta; album fotografii

4. P O L A C Y Łódź jest miastem polskim, które nie powstałoby w takiej formie w jakiej istnieje obecnie, gdyby nie praca tysięcy polskich robotników. Polacy nie dochodzili do wielkich majątków, nie posiadali fabryk, ani wspaniałych pałaców, jednak to oni byli podporą miasta. Dlatego, to co zostało z dawnych lat to głównie kościoły oraz cmentarze wyznania rzymskokatolickiego (choć nie każdy Polak był katolikiem i nie każdy Niemiec ewangelikiem). Dlatego zapraszamy na wycieczkę śladem najważniejszych kościołów rzymskokatolickich w Łodzi oraz na spacer po Starym Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ulicy Ogrodowej.

6. Górki Plebańskie Kościół pw Świętego JózefaUlica Ogrodowa 22 Najważniejszym miejscem w dawniej Łodzi były tak zwane Górki Plebańskie, na których znajdował się drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Powstał on w XV wieku. Ostatni drewniany kościółek w tym miejscu wzniesiono w XVIII wieku. W 1888 roku stary, drewniany kościół przeniesiono na ulicę Ogrodową (obecnie kościół pw. Św. Józefa), a na Górkach Plebańskich wzniesiono murowaną świątynię w stylu neogotyckim. Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

7. Kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi PannyPlac Kościelny Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

8. Kościół pw Podwyższenia Świętego KrzyżaUlica Sienkiewicza 38 Kościół pw Podwyższenia Świętego Krzyża został wybudowany w latach 1860-1875 w stylu neoromańskim jako pierwszy murowany katolicki kościół w granicach XIX-wiecznej Łodzi. Kościół powstał dzięki składkom społeczeństwa polskiego, a także dzięki darowiznom wielu łódzkich fabrykantów, m.in. Scheiblerów (ewangelików). Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

9. Kościół archikatedralny pw Św. Stanisława KostkiPlac Katedralny im. Jana Pawła II Obecnie najważniejszym obiektem sakralnym dla rzymskich katolików w Łodzi jest kościół archikatedralny pw Św. Stanisława Kostki. Został on wzniesiony w latach 1901-1912 w stylu neogotyckim. Charakterystyczna jest żółta cegła użyta do jej budowy, która nadaje bryle ciekawy wygląd, niespotykany wśród innych obiektów. Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

10. Cmentarz pw Św. Józefa przy ulicy Ogrodowej Cmentarz Św. Józefa przy ulicy Ogrodowej należy do kompleksu 3 nekropolii. Powstał w latach 1855-1858. Pochowanych jest tu wielu znanych i zasłużonych Łodzian, m.in. przemysłowa rodzina Heinzlów, prezydent I. Rosicki, żołnierz S. Pogonowski. Źródło: Łódź zapamiętana - Stary cmentarz część katolicka

11. N I E M C Y Ważną grupą wśród mieszkańców Łodzi byli szeroko rozumiani Niemcy - osadnicy przybywający z Saksonii, Nadrenii, Austrii, Czech i Śląska. Łódź stała się dla nich „Ziemią Obiecaną”. Pracując tutaj dochodzili do wielkich majątków. Pozostawili po sobie liczne fabryki, wille, pałace, ale również kościoły i cmentarze. Zapraszamy więc na wycieczkę śladem niemieckich osadników.

13. Biała FabrykaUlica Piotrkowska 282 Pierwszym fabrykantem z prawdziwego zdarzenia był Ludwik Geyer. Założył on swoją fabrykę wyrobów bawełnianych przy ulicy Piotrkowskiej i stopniowo rozbudowywał zakłady. W latach 30 XIX w. na placu pod numerem 282 wzniósł budynek fabryczny nazywany Białą Fabryką. W 1839 roku uruchomił tu pierwszą w Łodzi i w Królestwie Polskim maszynę parową. Obecnie mieści się tu jedyne w Polsce Centralne Muzeum Włókiennictwa. Źródło: Ulica Piotrkowska - przewodnik multimedialny; Księgarnia „Nike”

14. Księży Młyn Największym łódzkim fabrykantem był Karol Wilhelm Scheibler. Założył on swoją fabrykę przy Wodnym Rynku (obecnie Plac Zwycięstwa) i stopniowo rozbudowywał zakłady w kierunku południowym. Pozostawił po sobie tzw. królestwo Scheiblera, na które składają się m.in.: dwa kompleksy fabryk, pałac, willa, osiedle dla robotników, szpital, szkoła, straż pożarna. Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

15. Kościół ewangelicko-augsburski pw Św. MateuszaUlica Piotrkowska 279/283 Do drugiej wojny światowej na terenie Łodzi istniały trzy ewangelickie kościoły (Św. Trójcy przy pl. Wolności, Św. Jana przy ul. Sienkiewicza i Św. Mateusza przy ul. Piotrkowskiej). Obecnie funkcjonuje tylko jeden, gdyż pozostałe po II wojnie światowej zostały przejęte przez katolików. Kościół pw Św. Mateusza został wzniesiony w latach 1909-1928 w stylu neoromańskim. Źródło: Łódź barwy miasta - album fotografii; Wyd. SAGALARA & WOWO; Łódź; 2001

16. Cmentarz ewangelicko-augsburski pw Św. Mateusza przy ulicy Ogrodowej Cmentarz ten należy do kompleksu starych nekropolii przy ulicy Ogrodowej. Znajdują się na nim nagrobki największych łódzkich fabrykantów i dlatego cmentarz ten jest najciekawszy. Pochowani są tu m.in.: Scheiblerowie, Grohmanowie, Geyerowie. Źródło: Łódź zapamiętana - Stary cmentarz część ewangelicka i prawosławna

17. Ż Y D Z I Bardzo duże znaczenie dla rozwoju Łodzi miała społeczność żydowska. Zajmowali się oni przede wszystkim handlem, ale także wśród nich znalazło się wielu znanych fabrykantów, m.in. Poznańscy, Sielbersteinowie. Przed drugą wojną światową stanowili znaczącą grupę mieszkańców miasta. Spotkał ich jednak najtragiczniejszy los. W czasie wojny na terenie Łodzi działało getto, w którym ludność żydowska była eksterminowana, stąd była także wywożona do obozów zagłady. Obecnie społeczność Żydów liczy około 300 osób.

19. Synagogi Przed wojną w Łodzi istniało kilka synagog. Największa i najładniejsza z nich przeznaczona była dla Żydów postępowych i znajdowała się przy zbiegu ulic Zielonej i Kościuszki. Została zniszczona (podobnie jak pozostałe) w listopadzie 1939 roku. Do dziś zachowała się tylko jedna bożnica, znajdująca się w podwórku kamienicy przy ulicy Rewolucji 1905 roku 28. Źródło: Łódź barwy miasta - album fotografii; Wyd. SAGALARA & WOWO; Łódź; 2001

20. Królestwo Poznańskich przy ulicy Ogrodowej Największym łódzkim fabrykantem pochodzenia żydowskiego był Izrael Kalmanowicz Poznański. Swoją karierę zaczynał jako kupiec. Z czasem jednak założył fabrykę włókienniczą przy ulicy Ogrodowej. Obok fabryki powstał jego pałac, a także osiedle domów robotniczych, szkoła, przychodnia itp. Po rodzinie Poznańskich pozostały jeszcze trzy pałace: Karola (przy ul. Gdańskiej), Maurycego (przy ul. Więkckowskiego) i Anny (przy al. Kościuszki). Źródło: Łódź barwy miasta - album fotografii; Wyd. SAGALARA & WOWO; Łódź; 2001

21. Cmentarz żydowski przy ulicy Brackiej Tak jak po innych narodowościach, także po Żydach pozostał cmentarz. Jest to największy kirkut w Europie. Przed wejściem na cmentarz znajduje się dom przedpogrzebowy. Na cmentarzu znajdują się tysiące macew, jednak wiele nagrobków odbiega od tradycyjnej formy. Najokazalszym jest mauzoleum rodziny Poznańskich. Źródło: Łódź barwy miasta - album fotografii; Wyd. SAGALARA & WOWO; Łódź; 2001

22. Źródło: Muszyńscy D. i L.; Cmentarz żydowski w Łodzi; Oficyna Bibliofilów; Łódź; 1995

23. R O S J A N I E Najmniej znaczącą grupą narodowościową byli Rosjanie. Pojawili się w Łodzi w związku z rozbiorami Polski. Stanowili trzon administracji, sądownictwa i wojska carskiego, jednak ich liczebność była niewielka. Pozostawili po sobie cztery cerkwie i dwa cmentarze.

25. Cerkwie W Łodzi powstały cztery cerkwie. Trzy z nich pełnią do dziś swą pierwotną rolę. Najważniejszą z nich jest cerkiew katedralna pw Św. Aleksandra Newskiego mieszcząca się przy ulicy Kilińskiego. Obok, przy ulicy Piramowicza, znajduję się mniejsza cerkiew Św. Olgi. Ostatnia z funkcjonujących pw Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny znajduje się na cmentarzu prawosławnym na Dołach. Czwarta jest obecnie rzymskokatolickim kościołem garnizonowym pw Św. Jerzego przy ulicy Św. Jerzego. Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia

26. Źródło: Łódź - multimedialny plan miasta; Polsoft Multimedia Źródło własne

27. Cmentarz prawosławny przy ulicy Ogrodowej Należy on do kompleksu starych cmentarzy przy ulicy Ogrodowej i stanowi jego najmniejszą część. Znajduje się tu niewiele nagrobków godnych uwagi. Do najciekawszych należą: kaplica grobowa Gojrzewskiego oraz nagrobek Kaniszczewa. Źródło: Łódź zapamiętana - Stary cmentarz część ewangelicka i prawosławna