RADYOGRAFİ ve BANYO TEKNİĞİ

1. RADYOGRAFİ ve BANYO TEKNİĞİ Dr. Erol Akgül Ç. Ü. SHMYO / Radyoloji

2. RADYOLOJİDE GÖRÜNTÜ OLUŞTURMA TEKNİKLERİ

3. GÖRÜNTÜ KAYDI • X-ışınlarının tanıda kullanılmasının en önemli özelliği penetrasyondur. • Penetrasyon özelliği tanıda zorluk yaratır • Bu nedenle x-ışını absorbsiyonu için görüntü kaydedici sistemlerde yüksek atom numaralı elementler kullanılır. • Görüntüyü dokular arasındaki penetrasyon veya absorbsiyon farkı oluşturur.

4. GÖRÜNTÜ ALICILAR 1 1.Röntgen filmi: x-ışını-gümüş halid kristalleri etkileşimi söz konusudur. 2.Floresan maddeler: Floroskopide floresan ekranlar ve radyografide kullanılan ranforsatörlerde x-ışını görülebilir ışığa çevrilir. 3.İyonizasyon odaları: BT’de: X-ışını-ksenon içeren dedektörler-elektrik sinyali oluşumu söz konusudur.

5. GÖRÜNTÜ ALICILAR 2 4. Selenyum plaklar: Kseroradyografide 5.Baryum halid kristalleri: Dijital luminesans radyografide 6. Fosfor plaklar: Dijital röntgende (CR) Sadece röntgen filmleri hem enerjiyi alır hem de görüntüyü taşır. BT, MRG, US, Dijital röntgen ve RG gibi dijital görüntülemelerde ekranda oluşan görüntü özel kameralarla filme veya kağıda aktarılır.

6. FİLM ÇEŞİTLERİ 1 Radyografi Filmleri: Röntgenogram, radyogram; a. Fotoğrafçılıkta elde edilen negatif film radyografide röntgen filmine karşılık gelir. b. Vücudu geçen x-ışınlar üzerinde üzerinde fotografik emülsiyon tabakası bulunan röntgen filmine düşürülür. c. Film kalınlığı yaklaşık 1/3 mm’dir.

7. Film Yapısı • Esnek plastik veya karton şeklindedir. Filme uygun boyutları bulunur. • 4 tabaka yer alır: • 1. Koruyucu tabaka • 2. Emülsiyon • 3. Yapıştırıcı tabaka: Baz ile emülsiyon tabakasını yapıştırır. • 4. Baz

8. Radyografi filminin yapısı

9. Koruyucu tabaka • Filme en yakın olan kısımdır. • 5-25 mikron kalınlıkta olup ekran yüzeyini sürtünme ve aşınmadan korur. • Ayrıca temizlenme yüzeyi sağlar ve statik elektrik birikimini engeller. • Işığa geçirgendir. • Jelatindir. • Her iki yüzde de vardır.

10. Emülsiyon • Jelatin ve Gümüş halid kristallerinin (AgBr, AgI) karışımını içerir: %95 AgBr , %5 AgI • Jelatin homojenizasyonu sağlar. • Her iki yüzde de bulunur. • Kristaller üçgen şeklindedir ve krem rengindedir. • Dalga boyu 500 nm olan mavi ışığı ve ultraviyole ışığı absorbe etmektedirler. • Hız, kontras ve rezolüsyonları kristallerin boyutu ve miktarına göre değişir.

11. Baz tabakası 1 • İyi bir bazın esas amacı sert bir zemin oluşturmaktır. • Ancak kolay kullanımı için büküldüğünde kırılmaz olmalıdır. • Filmin banyo işlemi sırasında ve daha sonra kullanılırken boyutunun değişmemesi gerekir. • X-ışınını tamamen geçirmelidir. Işığı geçirir, ancak gözü yormaması için az miktarda mavi boya katıldığında tümüyle şeffaf değildir.

12. Baz tabakası 2 • Cam plakalar:. Depolanma ve kırılma problemleri • Sellüloz nitrat: I. Dünya savaşından sonra cam problemi ortaya çıkınca baz olarak kullanılmaya başlandı. Fakat yanıcıdır • Selüloz triasetat: Yanıcı değil. • Poliester baz: 1960’lardan itibaren bir petrol ürünü olan poliester baz kullanılmaktadır. Aşınmaya dirençli olması, otomatik banyoya dayanıklılığı, boyutunun değişmemesi, kırılma veya bükülme ile şeklinin bozulmaması yönünden diğer bazlardan üstündür.

13. Radyografi Filmleri • Screen (çift emülsiyonlu) film:Ranforsatörlü (screenli) kasetlerde kullanılır. Günümüzde yaygın kullanılan filmlerdir. • Direkt ekspojur filmi:Ranforsatörler kullanıma girmeden önce kullanılan bu filmlerin emülsiyonu daha kalındır ve daha yüksek oranda gümüş halid kristali içerir. Karton kasetler içinde kullanılır. Daha önceleri ekstremite grafileri için kullanılırdı. Yüksek doz gerektiği için artık kullanılmamaktadır.

14. FİLM ÇEŞİTLERİ 2 • Dijital görüntülemede kullanılan filmler (Video kayıt filmi, Laser kamera filmi, Dry -kuru- film) • Mamografi filmleri • Özel amaçlı filmler (Duplikasyon filmi, Subtraksiyon -çıkarma- filmi) • Diş filmleri (İntraoral ve panoramik filmler) • Sineradyografi filmleri

15. Dijital görüntülemede kullanılan filmlerVİDEO KAYIT FİLMİ • Bilgisayarlı tomografi, dijital radyografi, ultrasonografi ve nükleer tıpta • Görüntü almak için multiformat kamera kullanılır. • Film x-ışınıyla değil, kameranın monitörden gelen ışıkla görüntü oluşturur. • Bu kameralar, film üzerine istenilen boyutta ve sayıda görüntünün sıralanarak alınmasını sağlarlar. • Ortokromatik filmler kullanılır: Monitörden salınan mavi ve sarı ışığa duyarlıdır. • Tek emülsiyonludur.

16. Dijital görüntülemede kullanılan filmlerLASER KAMERA FİLMİ • Tek emülsiyonludur. • İnce grenlidirler. • Filmin lazer kamerada kullanılan lazer ile uyumlu olmalıdır. • Kırmızı ışığa hassas filmler kullanılır. • Film magazinlerine otomatik yerleştirilirler.

17. Dijital görüntülemede kullanılan filmlerDRY (KURU) FİLM • Görüntüler banyolama işlemine gerek kalmadan kaydedilir. • Yüzeyleri karbon ile kaplıdır. • Görüntünün oluuşturulmasında lazer kullanılır. • Film üzerindeki herbir piksel, pel adı verilen daha küçük elemanlardan oluşturulmuştur.

18. MAMOGRAFİ FİLMLERİ • Tek emülsiyonludur. • Tek ranforsatörlu (kalsium tungstat) kasetlerle kullanılır. • İnce kristallidir. Kontrastı yüksektir.

19. ÖZEL AMAÇLI FİLMLER • DUPLİKASYON FİLMİ:Radyogramın kopyasını almak için kullanılır. Cihaza duplikatör, işleme duplikasyon denir. Kaset içine çift film koyularak da yapılabilir. Fakat kalite düşer. • SUBTRAKSİYON FILMİ: Anjiografide kullanılan tek emülsiyonlu filmdir. İki tipi mevcuttur. Biri maske hazırlamada, diğeri orijinal radyografi ve subtraksiyon maskesi ile kullanılır. Kontrastı yüksektir. Artık kullanılmamaktadır.

20. DİŞ FİLMLERİ • İntraoral Filmler • İrtraorol filmler çift emülsiyonludur. • Küçük bir kılıfla sarılıdırlar. • Ranforsatörsüz kullanılır. • Arkası kurşun muhafazalıdır. • Panoramik Filmler • Tek emülsiyonludur • Ranforsatörle birlikte kullanılır.

21. SİNERADYOGRAFİ FİLMLERİ • Kardiak kateterizasyonda kullanılır. • Sine filmlerin 16 mm ve 35 mm’liği mevcuttur. • 100-500 foot uzunlukta rulolardır. Bunlar sinema filmi özelliğindedir. • Sinemada 35 mm, ev filmlerinde 8 mm kullanılır. • En fazla 35 mm’lik film kullanılır ve ancak hastanın aldığı doz 16 mm’ye göre fazladır.

22. FİLM KALİTESİ • Üç faktör belirler • 1. Filmin hızı • 2. Filmin kontrastı • 3. Filmin ışığı absorbe etme özelliği

23. FİLMİN HIZI • Filmde belirli bir dansitedeki görüntünün oluşabilmesi için gerekli ışın miktarı ile belirlenir. • Emülsiyon kalınlığı ile orantılıdır. • Bu nedenle çift emülsiyonlu olanlar tek emülsiyonlulara göre daha hızlıdır. • Aynı dansiteyi daha az ekspojurda oluşturan filmin hızıdır.

24. FİLMİN KONTRASTI • Siyahtan beyaza olan ton sayısının belinginleşmesi ile ilgilidir. • Yüksek kontrastlı filmlerde ton farkı daha belirginleşir.

25. FİLMİN IŞIĞI ABSORBE ETME ÖZELLİĞİ • MONOKROMATİK FİLMLER: Tek renge duyarlı filmlerdir; mavi veya yeşile • ORTOKROMATİK FİLMLER: Hem mavi hem de yeşil ışığa duyarlıdır. • PANKROMATİK FİLMLER: tüm ışıklara duyarlıdırlar. Renkli filmlerde kullanılır.

26. FİLMİN CEVABI 1 • Röntgen filmleri hem görülebilir ışığa hem de x-ışınına duyarlıdır. • Ekspojür olduğunda emülsiyon etkilenir. • Gözle görülmeyen latent görüntü oluşur (Latent dönem). • Banyo işlemi ile görüntü manifest hale gelir (Manifest görüntü dönemi).

27. FİLMİN CEVABI 2 • Işık alan kesimler siyah, diğer kesimler beyaz görülür. • Değişik ekspojür değerlerinde değişik dansite oluşur. • Filmin ekspojüre verdiği değere bakarak, filmin kontrast ve hızını belirleyebiliriz. • Dansitometre ile ölçülür. • İşleme sensitometri adı verilir.

28. FİLMLERİN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 1 • Film kullanılırken eğme, kırıştırma yapılmamalı ve eller temiz olmalıdır. Uygun olmayan kullanımda artefaktlar oluşur. • Film basınca da hassas olup kaba kullanım artefakta yolaçabilir. • Banyo öncesi film katlanması çizgi şeklinde veya tırnak şeklinde artefakt yapar. • Kirli eller ve ekranlar leke yapar. Kuru ortamda statik elektrik tipik artefakta yolaçabilir. • Otomatik banyoda kirli rulolar artefakt yapabilir.

29. FİLMLERİN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 2 • Isı ve Nem • Film ısı ve neme hassastır. Isı kontrastı azaltır ve filme sislenme yapar. Filmler 20ºC üzerinde depolanmamalıdır. Isı bundan yüksekse depolanma zamanı uzadıkça kontrast kaybı ve sislenme artar. Film 10ºC’de tutulabiliyorsa 1 yıl süre ile saklanabilir. • Rutubet %60’ın üzerinde ise kontrast azalır ve sislenme görülür. Ancak %40’ın altındaki çok kuru havada da statik artefaktlar ortaya çıkabilir.

30. FİLMLERİN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 3 • Işık • Filmler karanlıkta depolanmalıdır. Karanlık oda mutlaka ışık sızdırmaz olmalıdır. • Radyasyon • Kontrastı azalır ve sislenmeyi artırır. Filmler radyasyona hastadan daha hassas olup filmi korumak için daha fazla kurşun gerekir. Film radyoaktif maddelerden uzak tutulmalıdır.

31. FİLMLERİN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 4 • Raf Ömrü • Filmler 100 yapraklı kutuya konulur. Bazen filmler arasında koruyucu kağıt konulur. • Her kutuda son kullanma tarihi verilir. Film bundan uzun depolanmamalıdır. • Film yaşlanması hızının kaybına, kontrastın azalmasına ve sisin artmasına yolaçar. • Kutu filmler dik tutulmalıdır. • Önce en eski film kullanılmalıdır. • Açılmış filmin kullanımı 45 günü geçmemelidir.

32. KASET • Radyografi işlemi sırasında filmin ışık almasını önleyen ve ranforsatör-film temasını sağlayan aletlerdir. • Özel kilitli kapakları vardır. • Röntgen tüpüne bakan ön yüzü düşük atom numaralı ince ve sağlam bir maddeden yapılmıştır (alüminyum veya karbon fiber). • Arka kapağı yüksek atom numaralı elementten yapılmıştır. X-ışını geçişine izin vermez. • Halasyon: Yüksek kilovolt değerlerinde arka kapaktaki diğer metalik yapılardan x-ışınının yansıyarak filmin üzerinde görüntü oluşturmasıdır.

33. KASET TABAKALARI

34. RANFORSATÖR (Screen, Ekran) 1 • X-ışınlarını saptamak ve anatomik yapıları belirlemek için tek başına film kullanımı etkin değildir. • X-ışınlarının %1’den azı filmle etkileşerek latent imaj oluşumuna katkıda bulunur. • Görüntünün oluşumu film-ranforsatör kombinasyonu ile yapılır.

35. RANFORSATÖR (Screen) 2 • Güçlendirici ekran (ranforsatör ) x-ışını enerjisini görünür ışığa çeviren araçtır. • Bu görünür ışık filmi etkileyerek latent imaj oluşumuna katkı sağlar. • Ekrana ulaşan x-ışınının ortalama %30’u ekranla etkileşir.

36. RANFORSATÖR (Screen) 3 • Bu etkileşim (lüminesans) fazla miktarda ışık fotonu oluşturur. • Dolayısıyla güçlendirici ekran gelen x-ışınını amplifiye eder (güçlendirir). • Güçlendirici ekran kullanımı hasta dozunu azaltır ancak imaj netliğini azaltır.

37. LÜMİNESANS 1 • Dış uyaranla ışık veren maddelere luminesan madde, ışığa da luminesans denir. • Dış uyaranla elektrik akımı, biyokimyasal reaksiyon, ışık veya x-ışını olabilir. • Luminesans, x-ışını oluşumuna benzer, dış yörünge elektronlarını ilgilendirir. • Stimulusla dış yörünge elektronları yüksek enerjili konuma geçirilir, yani nükleustan biraz uzaklaşır.

38. LÜMİNESANS 2 • Uyarılan elektron normal konumuna döndüğünde görünür ışık şeklinde elektromanyetik radyasyon açığa çıkar. • Işığın dalga boyu luminesan madde için karakteristiktir. Ayrıca uyarılma düzeyi ile de ilişkilidir. • Fizikçiler iki tip luminans tanımlarlar.

39. LÜMİNESANS 3 • Eğer görünür ışık sadece fosforun stimülasyonu esnasında salınıyorsa buna floresans, stimülasyondan sonra da ışık salınmaya devam ediyorsa fosforesans denir. • X-ışını ekranları esas olarak floresans gösterir. • Fosforesansa ekran sarkması veya geç ışıması denilir ve istenmeyen olaydır. • Pratikte floresan veya fosforesan özellikteki tüm maddelere fosfor denilmektedir.

40. RANFORSATÖRÜN YAPISI • Ranforsatörler, röntgen filminden biraz daha sert, kıvrılabilir plastik plakalardır. • Koruyucu, fosfor, yansıtıcı ve destek (base) tabakalardan oluşur.

41. RANFORSATÖRÜN TABAKALARI

42. RANFORSATÖRÜN TABAKALARIFOSFOR • Aktif tabakadır. • Kalınlığı 150-300 mikron arasındadır. • Ranforsatörün görüntüleme karakteristikleri bu tabakanın fosfor kompozisyonuna bağlıdır (konsantrasyon ve boyut).

43. RANFORSATÖRÜN TABAKALARIFOSFOR • Ranforsatör yapısında kullanılan fosforun şu özelliklerde olması gerekir: • 1. X-ışınlarını absorbe etmek için yüksek atom numaralı olmalıdır. • 2. X-ışınlarını görülebilir ışığa çevirme etkinlikleri yüksek olmalıdır. • 3. Yaydıkları ışığın, kullanılan filmin duyarlı olduğu dalga boyunda olması gerekir. • 4. X-ışıı kesildiği anda parlamanın kesilmesi gerekir.

44. RANFORSATÖRÜN TABAKALARIYANSITICI TABAKA • Fosforla etkileşen x-ışınları ile oluşan ve her yöne dağılan ışığı filme doğru yansıtır. • Tabakada mağnezyum oksit bulunur.

45. RANFORSATÖRÜN TABAKALARIBASE • Polyester veya metal karışımı bir maddeden yapılır. • Serttir ve neme dayanıklıdır. • Radyasyondan etkilenmez. • Kimyasal inerttir. • Fleksibl ve homojendir.

46. RANFORSATÖRÜN TABAKALARIKORUYUCU TABAKA • Fosforun hasarlanmasını önler. • Işın geçirgen maddeden yapılmıştır.

47. RANFORSATÖR ÇEŞİTLERİ 1. Kalsiyum tungstatlı ranforsatörler: 2. Nadir toprak ranforsatörler: 3. Özel amaçlı ranforsatörler:

48. KALSIYUM TUNGSTATLI RANFORSATÖRLER • Uzun yıllardır kullanılmaktadır. • Ultraviyole ve mavi ışık yayarlar. • Maviye hassas monokromatik filmler ve ortokromatik filmlerle kullanılır. • Gümüş halid kristalleri bu ışığa doğal olarak duyarlıdırlar.

49. NADİR TOPRAK RANFORSATÖRLER • Bunlar Gadolinyum, Lantanum, Europium, Terbium, Ytrium gibi nadir toprak elementleri içerirler. • Saldıkları ışık miktarı yüksektir. Genellikle yeşildir. • Gadolinyum oksisülfid ranforsatörler, aynı kalınlıktaki kalsium tungstatlı ranforsatörlere göre %50 daha fazla x-ışını fotonu absorbe ederler. • Oluşturduğu görülebilir ışık ise 3 kat daha fazladır.

50. ÖZEL AMAÇLI RANFORSATÖRLER • Graduated (kademeli) ranforsatörler • Kullanım amacı kompansatuar filtrelere benzer. • Farklı kalınlıktaki vücut bölgelerinin aynı film üzerinde dansite farkı oluşturmadan incelenmesini sağlarlar. • Kullanılırken incelenecek vücut bölgelerinden kalın olan kesime, ranforsatörün daha fazla yükseltme yapan kesimi getirilir.