Tyflopedagogika

1. Tyflopedagogika Dr hab. prof. AP Jolanta Zielińska

2. Rewalidacja - Rehabilitacja osób niewidomych i slabowidzących: Przedmiotem rehabilitacji niewidomych i slabowidzących są osoby z zaburzeniami w zakresie percepcji wzrokowej. Proces rehabilitacji obejmuje optymalny, wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

3. Czynniki mogących spowodować dysfunkcje w zakresie widzenia: • nieprawidłowości genetyczne (nieprawidłowości w strukturze genetycznej), • czynniki fizyczne (uszkodzenia genetyczne lub nieprawidłowości anatomiczne - zniekształcenia i deformacje oczodołu, gałki ocznej, soczewki itp.), zatrucia matki w czasie ciąży (metale ciężkie, C02, alkohol, nikotyna, leki - na przykład Talomid, antybiotyki itd.), • zaburzenia hormonalne (zaburzenia w wydzielaniu insuliny, kortyzonu), • niedożywienie (awitaminoza), • infekcje (przede wszystkim wirusowe). • UWAGA OGÓLNA: • Do najbardziej znanych schorzeń wrodzonych zalicza się jaskrę, charakteryzującą się podwyższonym ci­śnieniem śródgałkowym.

4. Czynności fizjologiczne narządu wzroku oparte są na: • czynnościach motorycznych gałek ocznych (ukierunkowanie gałek i konwergacja obrazu), • czynnościach optycznych (skierowanie światła na plamkę żółtą w siatkówce), • przekaźnictwie do ośrodków mózgu impulsów odpowiadających za powstanie obrazów przedmiotów i zjawisk.

5. Analiza prawidłowości obrazu - sprawdzenie przebiegu czynności wzrokowych składająca się z: • widzenia centralnego (dotyczy ostrości wzroku - widzenia małych znaków), • widzenia obwodowego (komunikacyjnego - pozwalającego widzieć duże przedmioty i ruch), • widzenia stereoskopowego (obuoczne widzenie trójwymiarowe - perspektywa, głębia, horyzont), • widzenia barw, • widzenia nocnego (adaptacja i akomodacja do zmieniających się warunków).

6. Podział zaburzeń wzroku według Międzynarodowej Klasyfikacji i Obniżenia Ostrości Wzroku

7. Problemy wynikające z uszkodzenia narządu wzroku: • nieprawidłowe postawy poznawcze, emocjonalne i społeczne, • nieświadomość zagrażających niebezpieczeństw, • trudności z funkcjonowaniem w środowisku.

8. Nauka orientacji przestrzennej niewidomych: • nauka technik ochraniających, • ustalenie kierunku marszu, • poznanie właściwości otoczenia, • odnajdywanie upuszczonych przedmiotów, • korzystanie z pomocy przewodnika, • posługiwanie się laską, • chodzenie po schodach i korzystanie ze schodów ruchomych, • korzystanie ze środków komunikacji miejskiej, • UWAGA OGÓLNA: • Sytuacja słabo widzących złożona – dylemat w czasie poruszania się wzrok czy słuch.

9. Grupy osób z uszkodzonym wzrokiem: • niewidomi, w tym dwie grypy rewalidacyjne: od urodzenia, po piątym roku życia, posługiwanie się dotykiem, węchem, słuchem, posługiwanie się brajlem (pismo punktowe, wypukłe), • niedowidzący, słabo widzący: posługiwanie się głównie wzrokiem, zdolność widzenia tekstów czarno-białych przy pomocy optycznych, nie muszą korzystać z brajla, • ociemniali, brak poczucia światła.

10. Dla osób słabo lub niedowidzących: • wielofunkcyjny aparat telefoniczny typu P100, firmy Philips, z wbudowanym ekranem ciekłokrystalicznym. • Zapewnia on: • dostęp do usług Minitel/BTX oraz AIDS, • pozwala na komunikację z Internetem oraz innymi użytkownikami, • strony WWW w części przystosowane dla niewidomych, • opracowane specjalne programy odczytu ekranu, które przekazują wyświetlane informacje alfabetem Braille’a lub za pomocą mowy syntetycznej.

11. Komputer używany przez niewidomych wyposażony w: • syntezatory mowy, • monitory brajlowskie, • programy umożliwiające pisanie alfabetem brajla na klawiaturze komputera, • mówiące i brajlowskie notatniki elektroniczne, • drukarki brajlowskie, • aparat do czytania Optacon współpracujący z komputerem, • urządzenia czytające na głos tekst drukowany.

12. Współczesna technika dla niewidomych: • możliwości dostępu do informacji pisanej za pomocą skanera, nośników danych lub modemu, • samodzielność przy przygotowaniu tekstu na komputerze, • wyprowadzanie informacji w postaci wydruków lub na nośnikach cyfrowych, • formy przekazu informacji szeroko dostępne dla innych osób, • usunięcie ograniczeń pisma Braill'a.

13. Techniczne środki wykorzystywane w edukacji osób z wadą wzroku dzielimy na: • techniki wspomagające niesprawny wzrok, • techniki wykorzystujące zmysł słuchu. • Techniki wspomagające niesprawny wzrok: • pomoce optyczne takie jak: folia optyczna, liniał optyczny, lupy służące do patrzenia z bliska, w tym lupy ekranowe służące do odczytu z monitora komputera, lunety do dali, monookulary, okulary lornetkowe, • powiększalniki telewizyjne, o szerokim wachlarzu zastosowań i zróżnicowanej skali powiększenia, przenośne urządzenia wyposażone z reguły w małą, ręcznie sterowaną kamerę, niewielki monitor typu kompakt, oraz dodatkowo w łącze komputerowe, pozwalające na stosowanie ich jako powiększającego monitora do komputerów,

14. komputerowe powiększanie tekstu i grafiki, które można podzielić na dwie grupy sprzętowo-programowe i programowe. W pierwszej grupie typowe rozwiązanie to powiększalnik telewizyjny współpracujący z personalnym komputerem oraz z video-kamerą lub magnetowidem, w drugiej edytory tekstów umożliwiające powiększanie znaków. Osobną grupę stanowią monitory komputerowe o powiększonej przekątnej ekranu 17, 20, 40 cali oraz komputerowe systemy projekcyjne, które umożliwiają rzutowanie obrazu z monitora na ekran o powierzchni kilka lub kilkanaście metrów.

15. Techniki wykorzystujące zmysł słuchu przez osoby z wadą wzroku: • mowa syntetyczna wytworzona na bazie techniki cyfrowej, • uzupełnienie jej specjalnymi programami odczytu ekranu i klawiatury, co umożliwia osobom nawet całkowicie niewidomym posługiwanie się komputerem i uzyskiwanie w ten sposób informacji.

16. Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Laskach: • powstanie 1922 rok, • pierwsza pracownia komputerowa rok szkolny 1990/91, cel: rozbudzenie zainteresowań i upowszechnienie komputerów wśród młodzieży niewidomej, • druga pracownia komputerowa rok szkolny 1993/94, • obecnie jeden z najlepiej wyposażonych w sprzęt komputerowy ośrodków w Polsce i jeden z wyróżniających się w Europie: cztery pracownie komputerowe działające w oparciu o najnowocześniejsze urządzenia wspomagające efektywnie proces edukacji niewidomych.

17. Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Laskach: Pracownia komputerowa wyposażona w: 11 komputerów Pentium 100, HDD 650 MB RAM, monitory 14” i 17” kolorowe, 1 serwer Pentium 100, HDD 1,0 i 4,3 GB, 16 MB RAM, CD-ROM, monitor mono, każdy z 11 komputerów posiada urządzenia peryferyjne ułatwiające kontakt niewidomych i słabowidzących, są to syntezatory mowy SMP – 2, linijki brajlowskie, ekrany dotykowe, dodatkowo wyposażenie dołączone do komputera to zasilacz UPS i skaner A – 4. Pracownia posiada drukarkę laserową HP Laserjet 5p, drukarkę drukującą w systemie Brajla EVEREST oraz 6 drukarek igłowych OKI 320 MICROLINE.

18. Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Laskach: Pracownia multimedialna wyposażona w: 11 komputerów 486DX4 100, HDD 650 MB, 8 MB RAM, CD – ROM, kartę muzyczną VIBRA 16, monitory 14” i 17” kolorowe, 1 serwer Pentium 100, HDD 1,0 i 4,3 GB, 16 MB RAM, CD – ROM, monitor mono, każdy z 11 komputerów posiada urządzenia peryferyjne, syntezatory mowy Apollo i linijki brajlowskie oraz zasilacz UPS. Pracownia posiada drukarkę laserową HP Laserjet 5p i drukarkę drukującą w systemie Brajla EVEREST. Serwer linuxowy: komputer Pentium 233MHZ MMX, 64 MB RAM, HDD 4,3 GB, CD – ROM 24X, SVGA 4MB, monitor 15” kolorowy Daytek 1531D, UPS APC BackPro 420.

19. Program zajęć informatycznych prowadzonych w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych w Laskach: • poznanie konfiguracji mikrokomputera, czyli jego elementów i sposobów ich łączenia, • samodzielne włączanie komputera, uruchomianie programu czytania ekranu i syntezy mowy – „SCR” (twórcą tego programu jest niewidomy programista), • zmiana parametrów czytania ekranu i syntezy mowy oraz przystosowanie ich do indywidualnych potrzeb dziecka, np. głośności, szybkości mowy, • wprowadzanie i uruchamianie programu edytorskiego z pamięci zewnętrznej komputera oraz zatrzymywanie programu i wyłączanie komputera, • poznanie układu klawiatury – nauka pisania na klawiaturze, • edycja tekstów, • obsługa systemu operacyjnego komputera.

20. Ośrodek Szkolno–Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie: • powstanie1948 rok, • różnica pomiędzy ośrodkami: w Krakowie mogą kształcić się dzieci niewidome i niedowidzące, w Laskach wyłącznie niewidome, • w Krakowie dodatkowo powiększalniki i programy do powiększania ekranu monitorów, przeznaczone dla niedowidzących dzieci oraz specjalistyczne oprogramowanie.

21. Ośrodek w Krakowie oprócz pracowni komputerowych posiada m.in.: • syntezatory mowy APOLLO (firmy Dolphin), oprogramowanie HAL (firmy Dolphin) umożliwiające pracę w systemie MS DOS oraz WinEyes (firmy GW Micro) umożliwiające pracę w systemie MS WINDOWS, • syntezatory mowy AlTalk (firmy Altix), oprogramowanie Read Board (firmy Altix) umożliwiające pracę w systemie MS DOS, • syntezatory mowy SMP2 (firmy ECE) oprogramowanie własne + HAL (firmy Dolphin) umożliwiające pracę w systemie MS DOS oraz WinEyes (firmy GW Micro) umożliwiające pracę w systemie MS WINDOWS, • linijki brajlowski Navigator 40, Navigator 80 (firmy Telesensory Systems) oraz Combi Braill (firmy Tieman), • drukarkę brajlowską Everest D (firmy Index), • powiększalnik miksujący Twinkle Bright (firmy Tieman).

22. Badania ankietowe w Ośrodeku Szkolno–Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie: Cel: przedstawienie opinii nauczycieli i uczniów dotyczących wykorzystania sprzętu komputerowego w edukacji dzieci z wadą wzroku, stanu aktualnego, perspektywicznych możliwości rozwoju oraz przewidywanych jej kierunków.

23. Wykres 1: Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „Czy ludzie niewidomi mogą w pełni rozwijać się bez wspomagania tego celu osiągnięciami techniki komputerowej?” Ankietowani nauczycieli w 80 % odpowiedzieli negatywnie.

24. Wykres 2: Odpowiedzi uczniów na pytanie „Czy ludzie niewidomi mogą w pełni rozwijać się bez wspomagania tego celu osiągnięciami techniki komputerowej?”

25. Wykres 3: Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „Których urządzeń wspomagających edukację uczniów jest zbyt mało w Ośrodku?”

26. Wykres 4: Odpowiedzi uczniów na pytanie „Których urządzeń wspomagających edukację uczniów jest zbyt mało w Ośrodku?”

27. Wykres 5: Odpowiedzi uczniów na pytanie „Jakie oprogramowanie jest najbardziej przydatne podczas realizacji programu nauczania ?”

28. Wykres 6: Odpowiedzi nauczycieli na pytanie „W jakim kierunku będzie przyszłościowo zmierzać edukacja osób z wadą wzroku?”

29. Wykres 7: Odpowiedzi uczniów na pytanie „W jakim kierunku będzie przyszłościowo zmierzać edukacja osób z wadą wzroku?”

30. Strony WWW dostępne dla osób z wadą wzroku: • największe trudności o charakterze technicznym w zakresie korzystania z usług Internetu. Komputery przekazują użytkownikowi większość informacji w sposób wizualny, czyli za pomocą tekstu lub rysunku, • przetworzenie informacji pokazywanych na ekranie komputera, opracowanie specjalnych programów odczytu ekranu, które przekazują wyświetlane informacje za pomocą alfabetu Braille’a lub mowy syntetycznej, • programy umożliwiające dostęp do informacji na stronach WWW, współpracujące z przeglądarkami WWW Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator.

31. Tworzenie stron WWW dostępnych dla osób z wadą wzroku: • wymagają większego nakładu pracy ze strony ich kreatora, • wykorzystanie czwartej wersji języka HTML, • informacje nietekstowe, czyli obrazy, animacje lub filmy podane w formie dostępnej dla niewidomych, za pomocą alternatywnych informacji tekstowych, opisujących ich treść (np.: dla obrazów wykorzystując znaczniki „ALT tag text”, • w celu sprawdzenia, czy strona jest dostępna dla osób niewidomych należy obejrzeć ją bez automatycznego pobierania obrazów i w ten sposób sprawdzić, czy zawarte na niej informacje graficzne zostały prawidłowo i możliwie jak najwierniej przedstawione w formie alternatywnych opisów tekstowych.

32. Sprawdzanie dostępności stron WWW dostępnych dla osób z • wadą wzroku: • czy wszystkie elementy posiadają znaczące etykiety, • czy wszystkim przyciskom wyboru odpowiadają alternatywne opisy w formie tekstowej, • czy możliwa jest nawigacja między poszczególnymi elementami strony przy użyciu klawiatury, co w znaczący sposób wpływa na łatwość poruszania się po niej przez niewidomego użytkownika, • automatyczne testowania dostępności stron WWW programy np. Bobby, udostępniony przez Center of Applied Special Technology. Sprawdzają poprawność budowy strony, a w przypadku wykrycia elementów trudnodostępnych dla osób niewidomych, podają informacje o sposobie rozwiązania problemów.

33. Przedstawiciele zajmującymi się problematyką tyflopedagogiki: Jan Antoni Dziedzic, Jadwiga Kuczyńska-Kwapisz, Jacek Kwapisz, Tadeusz Majewski, Ryszard Ossowski, Zofia Sękowska, Wanda Szuman, Marzenna Zaorska.