An Córas Inchríneach

1. An CórasInchríneach

2. Cuspóiríléann: • Cad is brí le HORMÓIN? • Bí in ann GACH faireogincríneach san choirp a aithint. (9 cinn) • Ainmnigh 1 hormóin a táltar as gachfaireog • Ainmnigheaspachtamháin a baineann le gachcheann& chun é a socrú. • 2 úsáid a bhainneanndaoine as forlíonhormoineach • (Árd) Cuirsíosaraiscothúdiultachd’aonhormóin.

3. Feidhmíonn an córasinchríneachleis an gcóras __________ do comhordú. • 9fhaireogaa chuireannna hormóinéagsúlaarfáil. (a) Faireogainchríneacha- faireoga ganduchtaa thálannhormóin díreachisteachsachórasfola. (b) Faireogaeischríneacha-Bíonnduchtaíacuchunnasubstaintí a thálannsiad a iomparm.s.nafaireogaseile.(nítálannsiadhormóin!!!)

4. Cad iadHormón? • Teachtaireceimiceach, a tháltaribhfaireog, & a scaoiltearisteachsachórasfola, taistealaíonnsé go dtísprioc-orgán, mar a mbíonnéifeachtaige. Dháchineálhormóin a bhíonnann: • Hormóinpróitéineachaa nascann le próitéiníardhromchla an chillscannáin, éifeachtláithreach. • Hormóinstéaróideachaa théannisteachigcíteaplasmanacille, éifeachtaran núicléaschunpróitéinínua a dhéanamh. (éifeacht mall)

5. .

6. Na FaireogaInchríneacha(9*) 3.Hipeatalamas 1.Phiotútach 2.Pinéalach 4.Paratíoróideach 5.Tíoróideach 6.Tímeas 7.Aidréineacha 8.Paincréas 9.Ubhagán* 9.Uiríocha*

7. 1.Fhaireog phiotútach: Suíomh:Suite faoininchinne. Príomhfaireogsachorp ‘master gland’ • Tála:Scaoileann an fhaireogphiotútachhormóntíoróidspreagthach (TSH)rud a spreagann an fhaireogtíoróideachtíorocsaíne a scaoileadh& HGH • Scaoileannan fhaireogphiotútach • hormóina rialaíonnnafaireogaeile*. • & hormóineile m.sh. hormónfáis • ACH rialaionn an hipeatalamusan • fhaireogseo mar scaoileannséhormóin a spreaganné. • Scaoileann an hipeatalamusnahormóinseo de bharrathruithesabhfuil.

9. 2.Hipeatalamas: Suíomh: sainchinnarbarrf.phiotútach Tála:HormóinTíoróidscaoileadh (TRH) • Nascidir an néarchóras & córasinchríneach. • Rialaíonnsé an fhuil(pH, teocht, leibhéalhormóin) & scaoileannséhormóin. M.sh. HormóinTíoróidscaoileadh (TRH) • Téannsiadchuigan f. phiotútach, áitinascaoiltearhormóineile. • Rialaíonn an hipeatalamas an fhaireogphiotútach, mar fhreagairtteachtaireachtaíóninchinn & hormóineile.

10. 3. Pinéalach: Suíomh: Faireogan bheagatá suite san inchinn. Tála: Rialaíonnsédéantúshormóin, m.sh. • melatóinín, atábainteach le codladh, ubhsceitheadh.

11. 4. FhaireogTíoróideach: Suíomh: samhuineál, timpeall an traicé. Tála: Déanannan fhaireogseo an hormóntíorocsaín. Táiaidínagteastáilchun an hormón a dhéanamh. amínaigeadtíorósín & iaidín = tíorocsaín) • Rialaíonnséráta an cillmeitibileacht. Leibhéaltíorocsaínard – rátameitibileachtard. Leibhéaltíorocsaíníseal – rátameitibileachtíseal

12. 5. Na FaireogaParaitíoróideacha Suíomh: suitetaobhthiar den fhaireogthíoróideach. Tála: Cuireannsiadhormónparatíoróideacharfáil. • Méadaíonn an hormónparatíoróideachleibhéalcailciamnafola, • (scaoilteagnacealla _____________ snacnáimhe.)

13. 6. Tímeas: Suíomh: Faireogatá suite sathóracs. Tála: Déanannsé an hormóintíeamsín. • Éiríonnnafuilceallabánaaibí & gníomhachnuairatá an hormóin sin iláthair. • (bainteachsacóras __________ mar sin)

14. 7. Na FaireogaAidréanacha Suíomh: Suite arbarrnaduán. Tála: 1. Stéaróidm.sh. cortasól cabhrúleis an corpoiriúintí do strusfad téarmach. 2. aidréanailín.Ullmhú an corp le haghaidham práinne. (hormónnatrodanó an teite) ÉifeachtAidréanailín: • Osclaíonnsénabroincíníchunbreisaer a ligintisteachsnascamhóga. • Méadaíonnséleibhéalglúcóssafuil. • Méadaíonnrátacuisle.

15. 8. An Paincréas: Suíomh: Suite faoingoile. Is faireogeischríneach & inchríneach é. • Feidhminchríneach – snainsínílangerhans - tálann se inslin. • Rialaíonnséleibhéal an t-siúcra san fhuil. (íslíonnséméidsiúcra & ardaíonnméidglúcós a stóráiltear.) • Glúcagón –ardaíonnséleibhéalglúcóstrí é a scaoileadh ó glicigin san ae & fíochánsailleach

16. Feidhmeiscríneach an paincréas: Tálannséeinsímí mar * * * & ceimicáinarnós: *

17. 9(a) Na Ubhagán: Feadáin fallópach Ubhagán: Suite saabdóman, imná. • Hormóingnéasacha - éastraigin(déantasnafiochánsaillfresin)& prógaistéarón – a dhéanamh. • Forbairtnatréithetánaisteachagnéis & rialú an timthriallmíosta. Ubhagán Broinn faighin

18. 9 (b) Úiríocha: lamhnán • Suite sacadairne, ibhfir. • Hormóingnéasacha - téististéarón – a dhéanamh. • Forbairtnatréithetánaisteachagnéis an fhireannacht. (forbairtmatánach) Vas Deferens Na Uiríocha

19. Mí-oirdsaChórsInchríneach 1. An FhaireogThíoróideach (over or under active thyroid gland): • Leibhéiltíorocsaíneísealan rátameitibileachta= • Sa chásseotugtartaibléadlaethúilinambíonnroinnttíorocsaíne. • Tugtarforlíonadhhormónach (hormone supplement) arseo. • Méaduleibhéaltíorocsaíne=ardurátameitibileachta,cailluintmeáchain. • Sa chásseogearrtaramachcuid den fhaireogchunan méidtíorocsaíneatá á scaoileadh a laghdú.

20. 2. An Paincréas: • Níbhíonn an paincréasindaoineáiritheábaltainslin a thál. • Is cúis é seo leis an ngalardiabetes mellitus. • Níbhíonnglúcósábaltadulisteachsnacealla& v teipeannar an rátameitibileachta. • Sa chásseotugtarinstealladhlaethúilinsline (forlíonadhhormónach) chun an leibhéalinsline a ardú.

21. 3. Na hUbhagáin: • Cuireannnahubhagáinéastraiginagusprógaistéarónarfáil. • I gcásfrithginiúnachbéil (contraceptive pill) tógtarpeallaireinambíonnéastraigin& prógaistearónbreise (forlíonadhhormónach) chuntoircheas a chosc.

22. Árd: MeicníochtAischothúchunhormón a rialú Cuid go n-oibreodhsiadigcearttásétábhachtach go rialaítearleibhéal an hormónsafhuil. • Rialaíonnhormónar a dtugtarhormóntrófachaghníomhachtaínafhaireoginchríneachatrí an néarchóras & meicníochtaischothú.

23. Aischothúdeimhneach – nuair a ardaíonn an fhreagairtneart an spreagadh. M.sh. Scaoiltearocsatóicina cúisíonncrapadh an útarais le linnbreithlinbh. De bharr an chrapadh sin scaoilteartuilleadhocsatóicinrud a cúisíonntuilleadhcrapadh. Aischothúdiúltach – laghdaíonn an fhreagairtneart an spreagadh. M.sh. Tíorocsaín. • Scaoileann an hipeatalamashormóintíorocsaínscaoileadh (TRH) nuairatátíorocsaínagteastáilsachorp. • Téann an TRH go dtí an fhaireogphiotútacháitinaspreagannsédéantúshormóntíoróidspreagthach(TSH). • Spreagann an TSH scaoileadhtíorocsaínónfhaireogtíoróideach. • Nuair a ardaíonn an leibhéaltíorocsaíníslíonndéantús TRH, & TSH de bharr sin & Tíorocsáin. • Íslíonn an leibhéaltíorocsáinrud a spreagann an hipeatalamas TRH a dhéanamharísagustarlaíonn an próiseasarís.

24. Hipeatalamas TRH FaireogPhiotútach (thosaigh) TSH FaireogTíoródeach Tíorocsaín