Beynəlxalq bazarlar və birjalar

1. Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ Rəsullu Əsəd Dİ - 4 Beynəlxalq bazarlar və birjalar Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları bazarı

2. Ərzaq və istehlak mallarının mahiyyəti. • 2. Ərzaq və istehlak mallarının iqtisadiyyatı ve sosial əhəmiyyəti. • 3. Ərzaq və istehlak mallarının başlıca xarakteristikası. • 4.Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının ve Beynəlxalq ticarətin müasir vəziyyəti. • 5. Dayanıqlı istehlak mallarının istehsalı ve beynəlxalq ticarətin vəziyyəti. • 6.Ərzaq malları və dövlətlərin siyasəti. • 7. Beynəlxalq ərzaq və istehlak malları bazarında Dövlətlərin, şirkətlərin, və Beynəlxalq Təşkilatların rolu ( FAO)

3. Yeyinti sənayesi – dünya əhalisi üçün istehlak, ərzaq məhsullarını istehsal edən müxtəlif biznes sahələrinin kollektiv şəkildə birləşməsidir. Yeyinti sənayesinə daxildir • Tənzimlənmə: ərzaq istehsalı və satışı sahəsində yerli, regional, milli və beynəlxalq qanunlar, göstərişlər. • Təhsil: Akademik, peşə, məsləhət • Araşdırma və inkişaf: istehlak texnologiyası • Maliyyə xidmətləri: kredit, siğorta • İstehsal: toxum, kənd təsərrüfatı maşınları və avadanlıqları, aqrar tikinti, gübrələr • Kənd təsərrüfatı: məhsul əkini, heyvandarlıq, dəniz məhsulları • Ərzaq emalı: bazar üçün təzə məhsulların hazırlanması, hazır ərzaq məhsullarının emalı • Marketinq: Ümumi, yeni məhsulların tanıtmaq, cəmiyyətin rəyini reklamlar, qablaşdırma, ictimai əlaqələr vasitəsilə öyrənmək • Topdansatış və paylaşdırma: anbarlar, nəqliyyat, maddi-texniki bazalar

4. Kənd təsərrüfatı: ərzaq,yem, lif istehsalı, tələb olan müəyyən bitkilərin becərilməsi, əhəlləşdirilmiş heyvanların artırılması prosesidir. • Kənd təsərrüfatı praktikada fermaçılıq olaraq da bilinir • Dünyada çox insan qabaqcıl iqtisadi məşğulliyəti olarq kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur • Dünyanın ÜDM-nin sadəcə 20%i kənd təsərrüfatının payına düşür • Kənd təsərrüfatı daha çox əhalinin gələcək ərzaq tələbatı rolunu oynayır

5. Ərzaq emalı: xam məhsulların əhalinin istehlakı üçün yararlı hala gətirilməsi metod və texnikasının məcmusudur Ərzaq emalı təmiz, yığılmış, doğranmış, kəsilmiş komponentləri götürür və onlardan bazar çıxarılması üçün məhsul istehsal edir

6. Ərzaq istehsalının növləri Özəl sifariş əsasənda istehsal: Bu metodda istehlakçı öz zövqü və istehlakı üçün məhsulu sifariş edir. Bu istehsal dizayn və işçilərin iş qabliyyətindən asılı olaraq bir neçə gün çəkə bilər Seriyalı istehsal: Bu istehsal növündə müəyyən məhsuldan sadəcə bir qədər istehsal olunur və bazara buraxılır. Bu metod istehlakçıların sayını müəyyən etmək üçün istifadə olunur Kütləvi istehsal: Bazarda geniş yerə və istehlakçı tələbinə malik məhsulların istehsalı bura aiddir. Məsələn: şokoladlar, hazır yeməklər, səhər yeməkləri, konservlər Anında istehsal: Bu metod əsasən qida sahəsində istifadə olunur. Məsələn, sendviç istehsalçıları. Məhsul üçün bütün komponentlər hazırlanır və seçim istehlakçıya buraxılır

7. Topdansatış və bölüşdürmə: Ərzaq məhsullarının müxtəlif ərazilərə çatdırılması üçün qlobal geniş nəqliyyat şəbəkəsi tələb olunur. Bura daxildir: təchizatçılar, emal edənlər, anbarlar, pərakəndə satıcılar və istehlakçılar. Bəzi kompaniyalar hazırlanma mərhələsində itirilmiş vitamin, mineral və digər ehtiyac duyularn komponentləri əlavə edir. İƏT ölkələrinin topdansatış bazarlarında (Latın Amerika, Asiya ölkələri) supermarketlərin sayının artması nəticəsində təzə yeyinti məhsullarının əhəmiyyəti azalmağa meyl göstərir

8. Pərakəndə satış: Əhalinin böyük qisminin şəhər ətrafə ərazilərdə toplanması hazır qidaları tələbi artırır. Supermarketlər pərakəndə satışın əsas mərkəzlərindəndir, orada minlərlə məhsul növünü tapmaq olur. Restoranlar, Kafelər, şirniyyat mağazaları ərzaq məhsullarını əldə etmənin müasir yollarıdır Qida hazırlanması sahəsi son illərdə dramatik dəyişikliyə məzur qalmışdır. Müasir dövrdə,2 ərzaq sektoru pərakəndə satış üzrə mübarizə aparır. Ərzaq mağazaları təzə və xam məmulatların ev şəraitində hazırlanması üçün istehlakçılara təqdim edir. Ərzaq xidmət sənayesi fərqli olaraq hazır , tam və ya qismən hazır məhsulların istehlakçılara təqdim edilməsi ilə məşğul olur

9. Yeyinti sənayesi texnologiyaları: Kənd təsərrüfatı maşınları, əsas traktor, bu sahədə insan əməyini azaltmışdır. Biotexnologiya daha çox dəyişiklik gətirmişdir. Gübrə, bitki çoxaltmaqda və qida emalında bu dəyişikliklər açıq şəkildə görünür Marketinq: Reklamlar, elanlar qida məhsulları haqqında informasiyanın çatdırılmasında əsas yollardır. Əsas kateqoriya isə hazır qida məmulatlarındadır Əmək və təhsil: Son 100 ilə qədər kənd təsərrüfatı intensiv əmək tələb edən sahə idi. Fermaçılıq isə əsas hissəni tuturdu. İllər boyunca bu sahə ilə maraqlanan və məşğul olanların sayı azalmağa başladı. Məsələn, bir neçə nəsil öncə ABŞda əhalinin təxminən 50%i fermaçılıqla məşğul olurdusa bugün təxminən 1-2%i bu sahədə çalışır və əhalinin 80%i şəhərlərdə yaşayır Tədqiqat (araşdırma) və inkişaf: Kənd təsərrüfatında və yeyinti sahəsində tədqiqatların böyük qismi universitetdəki tədqiqat mühitlərində aparılır. Layihələr əsasən yeyinti sənayesində olan şirkətlər tərəfindən maliyyələşdirilir. Bu səbəbdən də, akademik və ticarət sahələri arasında birbaşa əlaqə mövcududur

10. Ərzaq sənayesinin həcmi • Emal olunmuş ərzaq məhsullarının satışı dünya üzrə təxminən $3.2 trl (2004) • ABŞda hər il əhali ərzaq məhsullarına təxminən $1 trl yəni ÜDMun 10%i xərcləyirlər • Dünyada 16.5 milyondan çox adam yeyinti sənayesində çalışır • Birləşmiş Krallıqda yeyinti sənayesi çox böyükdür: təxminən yarım milyon əhali bu sahədə çalışır və illik gəlir £70 mlrd.dır

11. Ərzaq şirkətləri: Nestle, PepsiCo,Unilever, Kraft, DuPont, Bunge Limited, Dole Food Company, JBS S.A, Sysco Corp

12. 2010-cu ilin göstəricilərinə əsasənərzaq istehsalı üzrə lider ölkələr Əsas taxıl istehsalçıları – Çin, Hindistan, ABŞ, Fransa, Rusiya Əsas süd məhsulları istehsalçıları – ABŞ, Hindistan, Çin, Braziliya, Almaniya Əsas ət istehsalçıları – ABŞ, Braziliya, Çin, Argentina, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Sudan, İran Əsas tərəvəz istehsalçıları – Çin, Hindistan, Vyetnam, Nigeriya, Filippin, Yaponiya, Koreya

13. Qlobal ərzaq problemləri • Dünyadakı mövcud çirklənmənin 50 % i son 35 ildə meydana gəlmişdir • 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin sayı 9 milyarda qədər artması və dünya iqtisadiyyatının 135 trilyon dollara çatmağı gözlənilir. • Bugünki dəyişmə bu sürətlə dava edərsə bunu qarşılmaq üçün təbii sərvətlər yetərli olmayacaq. • Əgər bütün dünya qərb ölkələri ilə eyni miqdarda xərcləmə etsəydi bu xərcləri qarşılamaq üçün 5 dənə əlavə dünya lazım olacağdı.