Çatılar 2 ‘ ye ayrılır 1.Öznesine Göre Çatılar 2.Nesnesine Göre Çatılar

1. Fiilde Çatı Fiillerin özne ve nesnelerine göre gösterdiği özelliklere “çatı” denir.  Çatılar 2 ‘ ye ayrılır 1.Öznesine Göre Çatılar 2.Nesnesine Göre Çatılar 1.Geçişli 2.Geçişssiz 3.Oldurgan 4.Ettirgen 1.Etken Fiil 2.Edilgen Fiil 3.Dönüşlü fiil 4.İşteş fiil

2. 1.Etken Fiil • 1) Etken Fiiller: Fiilde anlatılan işi, oluşu, kılışı yaptığı ; öznenin aktif olduğu fiillerdir.Etken fiillerde özne gerçek öznedir. • Ali süt içti Bu kelimeyi incelediğimizde ‘sütü içen kim?’sorusuna, Ali cevabını alıyoruz .Bundan dolayı özne açıkça bellidir.İşte öznenin açıkça belli olduğu fiillere etken fiil diyoruz.

3. Etken fiillerin öznesi gizli özne olsa bile yine etken fiildir Örnek: Böyle günlerde hep onu hatırlarım Cümleyi incelediğimizde hatırlatım yüklemdir.Kim hatırlar? Sorusuna ben hatılarım cevabı geldiği için gizli öznedir .Gizli özneler de birer etken fiildir ondan dolayı bu cümle etken fiildir

4. 2) Edilgen Fiiller: Fiilde anlatılan iş, öznenin dışında başkası tarafından yapılırsa ve özne işi yapan değil; yapılan işten etkilenen durumundaysa böyle fiillere edilgen fiil denir.Edilgen fiillerde, başkası tarafından yapılan işten etkilenen sözde özne vardır. Fiil kök ve gövdelerine –l ve –n ekleri getirilerek yapılır.  Konferans boyunca devamlı konuşuldu. (konuş- ul-du)  Tarla geceden sulandı. (su- la – n -dı)  Kitapçıkta yapılan hatalar düzeltildi. (düz-el-t-il-di)  İşe yaramayanlar çöpe atılsın. (at-ıl-sın)  Kapı aniden açıldı. (aç-ıl-dı)  İki kız kardeş sokak ortasında ölü bulundu. (bul-un-du)  Müdür Bey’in istedikleri malzemeler kırtasiyeden alındı. (al-ın-dı)

5. NOT: Edilgen fiillerde başkası tarafından yapılma anlamı vardır.  Hırsızlar polis tarafından yakalandı.  Bu karar öğretmenler kurulunca alındı. NOT: Geçişsiz fiillerin edilgen oldukları durumlarda özne bulunmaz.  Bu fıkraya gülündü.  Ağrı Dağı’na üç haftada tırmanıldı.  Erkenden uyundu.  Altın madalya için yarışıldı.  Ölenle ölünmez.  Anadan geçilir, yardan geçilmez.  Yol üstünde durulmaz.  Arkasından ağlanacak.

6. 3)Dönüşlü Fiiller: Özne, fiilde anlatılan işi yapan ve yapılan işten etkilenen durumdaysa buna dönüşlü fiiller denir.  Bayram, yıkandı , süslendi ve sokağa çıktı.  Çocuk annesine sarıldı.  Sabah yapılan toplantıya ben de katıldım.  Daha rahat iş bulabilmek için bilgisayar kursuna yazılmış.  O kadar soğuktu ki battaniyesine büründü.  Teyzem düğüne gitmek için süslendi.  Ali yaptığın davranıştan çok alındı.  Merve her sabah yıkanır. NOT: Dönüşlülük fiilleriyle edilgen fiiller birbirine karıştırılmamalıdır.  Araba yıkandı. (edilgen)  Kaleye bayrak dikildi. (edilgen)  Süte su katılmış. (edilgen)  Biz salonu insanlar toplanmış. (edilgen)  Eşyalar iyice sarıldı. (edilgen) NOT: Kendiliğinden meydana gelen olaylar dönüşlüdür.  Bulutlar toplandı.  Yapraklar döküldü.  Saçlarım döküldü.  Fırtına duruldu.  Havalar ısınınca buzlar çözüldü.  Öğleye doğru hava açıldı.  Gölün suyu sıcaklardan çekildi.  Karlar tepeler doğru çekildi.

7. Fiillere –ş eki, isimlere –laş eki getirilir.  İki arkadaş senelerden sona yeniden buluştu.  Askerlik arkadaşımla mektuplaştık.  Bütün kuşlar silah sesini duyunca uçuştu.  Bir topluma girerken selamlaşmalıyız.  İtişmeyin, kakışmayın; biraz sakin olun.  Seninle saat sekizde durakta buluşalım. a) Karşılıklı Yapma:  Hızla giden iki araç, kavşakta çapıştı.  Tarla yüzünden köylüler atışmış.  Konuyu uzun uzadıya sempozyumda tartıştık.  İki eski arkadaş yok yere dövüşmüşler. b) Birlikte Yapma:  Bütün halk bu mesele için ağlaştı  Bahar gelince bütün kuşlar ötüşüyor, insan huzur veriyor.  Bu olaya hep birlikte gülüştüler.  Çocuklar ne güzel oynaşıyorlar. NOT: Bazı sözcükler işteşlik anlamı verebilir; ama buradaki fiiller kesinlikle işteş çatılı fiiller değildir.  Bu kadar soruyu birlikte çözdük.  Okulun öğrenciler bahçede oynuyorlar.  Hüseyin ve Ahmet, dün akşam Mehmetlerde bir araya geldiler. NOT: Bazı fiillerin kökünde işteşlik anlamı vardır.Bunlara anlamca işteşlik denir.  Savaşmak , barışmak, konuşmak, güreşmek, yarışmak, üleşmek……. İşteş Fiil 4) İşteş Fiiller:Eylemin yaptığı işin birden fazla öznenin karşılıklı yapma anlamı vardır.

8. B) NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİLLER: 1) Geçişli Fiiller:Nesne alabilen fiillere geçişli fiiller denir. Fiillere “neyi, ne ve kimi” sorularından biri sorularak bulunur.Sevmek, kırmak, yazmak , bilmek, görmek, açmak, çözmek…. fiiller bu guruba girer.İş, kılış fiilleri bu guruba girer.  Neyi kırmak? (masayı)  Ne görmek? (insanı)  Kimi sevmek? (köpeği) Bu tepeye büyük bir taş dikelim.(NE) Tahtayı güzelce temizleyelim.(NEYİ) Dikkatli bakarsan yapılan hatayı fark edersin. (NEYİ) Kitabı itina ile okudu. (NEYİ) Tarlaya ektim soğan. .(NE) Adam eğdi başını, vay dedi. .(NEYİ ve NE) Bugün durakta Hasan’ı gördüm. (KİMİ) NOT:Bazen fiiller nesne aldıkları halde cümlede nesne bulunamayabilir.  Okudu ve arkadaşına verdi.  Her zaman yapardı ve herkesin de yapmasını isterdi.  Okulda giderken yolda bekliyordu.

9. 2) Geçişsiz Fiiller: Nesne alabilen fiillere denir. Bu fiiller neyi ve kimi sorularına cevap vermezler.Gülmek, ağlamak, gelmek , ölmek, solmak, düşmek, uzanmak, oturmak, gibi fiiller bu guruba girer.Durum ve oluş fiillere bu guruba girer.  Bebek kanepenin üzerinde uyuyordu.  Saatlerce onunla burada oturduk.  Anlattığım fıkraya çok güldüler.  Düğünde çok eğlendik.  Soğuktan çocuklar üşüdü.  Yoksullar, verilen yemekle doyuruldu.  Çevreye rahatsızlık veren hayvanlar ölü bulundu.

10. 3)Oldurgan Fiiller: Geçişsiz fiilleri geçişli hale getirmek için eylem kök ve gövdesine –t, -tır, -r, -ar getirilerek yapılır.  Çocuk ağladı.  Çocuk ağlattı.  Ona güldüler.  Onu güldürdüler.  Uçurtma ne güzel uçuyor.  Uçurtmayı uçuruyor.  Yarası yine kanadı.  Yarasını yine kanattı.

11. 4) Ettirgen Fiiller: Geçişli fiil kök ve gövdesine –t, -tır, -r, -ar ekleri getirilerek fiilin derecesini artırı ve eylemi başkasına yaptırma anlamı da vardır.  Bu dilekçeyi kendi elimle yazdım.  Raporu neden başkasına yazdırdın.  Yarışmada bütün soruları doğru olarak bildi.  Yapılan hataları şirketin merkezine bildirdi.  Güzeller içinde bir seni seçtim.  Manava meyveleri güzellerini seçtirir misin?  Bütün evi kirlendiği için temizledik.  İnşaattan sonra evi bir temizlikçiye temizlettik.  Girişte herkesin çantasını aradım ; ama bir şey bulamadım.  Havaalanından giriş yaparken çantalarını arattırdım.  Anılarını bizi anlattı, biz de dinledik.  Alınan ifadede her şeyi anlattırdı