GORLICKIE CMENTARZE

1. GORLICKIE CMENTARZE • W trakcie I wojny światowej po ustąpieniu działań wojennych w Galicji przystąpiono w 1915 r. do wykonania : • ewidencji i ekshumacji poległych żołnierzy, • szkiców cmentarzy • rysunków cmentarzy • planów technicznych cmentarzy, • oraz zakupiono tereny i wykonano plany katastralne. • Natomiast w latach 1916 – 1917 dokonano budowy cmentarzy.

2. Kilka zdań na temat operacji Gorlickiej Krwawe działania wojenne, przełomowe i jedne z największych w czasie I wojny światowej na ziemiach polskich noszą nazwę Operacji Gorlickiej. Na Ziemi Gorlickiej zatrzymana została rosyjska machina wojenna, a odniesione w bitwie zwycięstwo państw centralnych Niemiec i Austro-Węgier było momentem przełomowym i decydującym na froncie wschodnim. W czasie walk zniszczeniu uległy okoliczne miejscowości, miasteczka i wsie, a w nich kościoły, cerkwie, domy i zakłady przemysłowe. W zwały gruzów zostało zamienione miasto Gorlice, w którym do zamieszkania nadawało się jedynie 10% domów. Najcięższe walki miały miejsce 2 maja 1915 roku. W ciągu 3 dni przełamane zostały 3 linie obronne Rosjan, których armie cofnęły się na całym 150 km froncie. Dnia 15 maja atakujące wojska państw centralnych osiągnęły rzekę San, 3 czerwca zdobyty został Przemyśl, a 22 czerwca Lwów.

3. Kilka zdań na temat operacji Gorlickiej Najkrwawsze walki toczono na przedmieściach i w samym mieście Gorlice oraz Sękowej, Stróżówce, Łużnej, Staszkówce i Bieczu. W bitwie Gorlickiej zginęło ok. 20 tys. żołnierzy obu walczących stron. Zabici pozostali na pobojowiskach lub zostali pochowani w płytkich, prowizorycznych grobach. W celu uporządkowania pól bitewnych, mając na uwadze godne pochowanie bohaterów, utworzono przy austriackim Ministerstwie Wojny, Wydział Grobów Wojennych. Kierował nim major Rudolf Broch, przy pomocy oficerów koncepcyjnych, kapitałów Hansa Hauptmanna i dr Ludwiga Brixela. Teren podzielony został na tzw. okręgi cmentarne. Jednym z nich był Okręg nr III Gorlice, którym kierował austriacki architekt, porucznik Hans Mayr. W okręgu tym zostało zbudowane 54 nekropolie. Stanowią unikatowy przykład budownictwa cmentarnego w Europie, a każdy z nich to niepowtarzalne architektoniczne dzieło sztuki.

4. W obecnych granicach miasta istnieje 6 cmentarzy z I wojny światowej Nr 90 Nr 88 Nr 87 Nr 91 Nr 92 Nr 98

5. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 87 NOWODWÓR Cmentarz znajduje się przy ul. Łokietka, którą przebiega żółty szlak turystyczny z Gorlic na Bielankę. Powierzchnia: 586 m2 Projekt: Hans Mayr Założony w 1915 r. jako obiekt samodzielny • Spoczywa na nim 205 żołnierzy z armii: • austriackiej 80 (z 58 i 98 pułku piechoty) • niemieckiej 37(z 56 i 58 pruskiego pułku piechoty) • rosyjskiej 68 • Na tabliczkach nagrobnych można odczytać także polskie nazwiska. • Remontowany w 1995r. Powrót

6. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka Stan z 1988 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Cmentarz otoczony jest betonowym murkiem, brama wejściowa to cztery murowane słupy nakryte betonowym daszkiem. Po obu stronach bramki umieszczono tablice żeliwne ze wszystkimi nazwiskami poległych. Stan ok. 1917 r. Oryginalny krzyż drewniany, widziany przez bramę. Stan cmentarza bezpośrednio po budowie. fot. Ze zbioru Mirosława Łopaty

7. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka Elementem centralnymjest wysoki, drewniany, nakryty blaszanym daszkiem krzyż łaciński. Z obu stron głównej alei znajdują się pola grobowe. Na grobach żołnierzy umieszczono betonowe stele i krzyże z tabliczkami. Stan z 1988 r. Stan z 1988 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

8. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach – lata 80-te duże zaniedbanie i zdewastowanie. Stan z 1986 r. Stan z 1986 r. Stan z 1986 r.

9. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka Wejście na cmentarz - Stan z 2006r. Tablica informacyjna - Stan z 2006r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

10. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka Brama wejściowa - Stan z 2005 r. Element centralny - Stan z 2006 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

11. cm z I w.św. nr 87 przy ul. Łokietka Widoki ogólne - Stan z 2006 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

12. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 88 SOKÓŁ • Cmentarz znajduje się w dzielnicy Sokół, przy zielonym szlaku turystycznym prowadzącym od ul. Dukielskiej do Wapiennego, 200 m od szosy. • Powierzchnia: 403 m2Projekt: Hans Mayr Założony w 1915 r. jako obiekt samodzielny • Spoczywa na nim 120 żołnierzy z armii: • austriackiej 20 (z 98 pułku piechoty, 10 pułku piechoty obrony krajowej, 3 tyrolskiego pułku strzelców cesarskich) • rosyjskiej 100 • W kompozycji cmentarza zwraca uwagę prostota i oszczędność środków wyrazu. Założony został na rzucie krzyża łacińskiego, otoczony betonowym murkiem z dwiema symetrycznie usytuowanymi bramkami wejściowymi. • Wyremontowany w 1996 r. Powrót

13. cm z I w.św. nr 88 przy ul. Dukielskiej Ogrodzenie tworzy pełny mur betonowy z dwuspadową koroną. Stan z 1986 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Dwie furtki żelazne z prętów, zamknięte trójkątnie rozmieszczone są symetrycznie po obu stronach pomnika, w krótkich bocznych odcinkach wyłamania. Stan z 1988r.

14. cm z I w.św. nr 88 przy ul. Dukielskiej Elementem centralnym jest widoczny z daleka potężny, betonowy krzyż łaciński. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan z 1986 r. Stan z 1986 r.

15. cm z I w.św. nr 88 przy ul. Dukielskiej Stan z 1986 r. Stan z 1986 r. Stan z 1986 r. Mogiły, głównie masowe, zwieńczają metalowe krzyżyki łacińskie i dwuramienne patriarchalne. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

16. cm z I w.św. nr 88 przy ul. Dukielskiej Widok ogólny - Stan z 2005 r. Brama wejściowa – Stan z 2005 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

17. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 89 Obecnie nieistniejący Przy obecnej ulicy Kopernika, został zlikwidowany w związku z budową osiedla mieszkaniowego. Prochy poległych 61 żołnierzy armii niemieckiej z 272 pułku piechoty przeniesiono w latach 1961 -62 na cmentarz nr 91 w Gorlicach. Cmentarz nr 89, proj. H. Mayr był otoczony wysokim murem z kamienia z trójkątnie zwieńczoną bramą wejściową, a elementem centralnym był krzyż łaciński. Brama wejściowa obecnie już nie istniejącego cmentarza fot. Ze zbioru Mirosława Łopaty

18. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 90 Cmentarz ten znajduje się przy ul. Stróżowskiej, stanowi wydzieloną kwaterę cmentarza żydowskiego, założonego na stromym, zachodnim zboczu Góry Cmentarnej. Pochowanych jest na nim 6 żołnierzy wyznania mojżeszowego - 5 z armii austriackiej i 1 rosyjskiej. Groby te znajdują się ok. 30m na południe od dolnej ściany ohela. Na mogiłach zamieszczono macewy z Gwiazdą Dawida. Powrót

19. cm z I w.św. nr 90 przy ul. Stróżowskiej Cmentarz zniszczony w 1942 r. Obecnie zachowany w stanie szczątkowym. Zachowały się dwie betonowe stele z Gwiazdą Dawida. Stan z 1988 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Stan z 1988 r. Stan z 1988 r.

20. cm z I w.św. nr 90 przy ul. Stróżowskiej Tablica na bramie wejściowej - Stan z 2006 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Zachowane obydwie macewy - Stan z 2002 r.fot. Zezbioru Mirosława Łopaty

21. fot. Zezbioru Tomasza Pruchnickiego

22. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 91 • Cmentarz będący wizytówką całego okręgu znajduje się na Górze Cmentarnej (357 m n.p.m). Dojść do niego można ulicąJ.Korczaka lub niebieskim szlakiem turystycznym od ulicy Stróżowskiej. • Powierzchnia: 9216 m2 • Projekt: Gustaw Ludwig i Emil Ladewig • Spoczywa na nim 120 żołnierzy z armii: • austro – węgierskiej 425 • niemieckiej 201 • rosyjskiej 287 - poległych od listopada1914 do maja 1915(w zdecydowanej większości zabitych 2 maja 1915 roku.) Powrót

23. fot. Ze zbioru Mirosława Łopaty

24. Pocztówki ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Uroczyste poświecenie głównego cmentarza wojennego Nr91 w Gorlicach dnia 1 listopada 1915 Zbudowana z drzewa i łusek granatów prowizoryczna kolumna pomnika na miejscu obecnego kamiennego krzyża pomnikowego.

25. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Zbudowany na szczycie wzgórza cmentarz przypomina obronną fortecę, a wrażenie to potęguje wysoki, zbudowany z kamienia mur wzmocniony narożnymi słupami-basztami. Stan z 1915r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Pocztówka ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach – Widok ogólny Stan z 1935r. Na zewnętrznej ścianie muru, po lewej stronie bramy wejściowej umieszczone są tablice z nazwiskami poległych żołnierzy armii rosyjskiej.

26. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Stan z 1915r. Na cmentarz wchodzi się przez potężną kamienną bramę, z wysuniętym do przodu tarasem. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan z 1918r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Nakryta czterospadowym dachem brama, jest niczym starożytny łuk triumfalny stawiany na cześć zwycięskiego wodza i jego armii.

27. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Stan z 1918r. Stan z 1935r. Elementem centralnym cmentarza jest dominujący w całym założeniu obok bramy triumfalnej kamienny krzyż łaciński. Ustawiony został w środkowej części nekropolii, pośrodku okrągłego tarasu z czteroma wejściami. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

28. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Na czołowej ścianie krzyża są wmurowane dwie tablice: Jedna z 1928 roku ufundowana przez społeczeństwo miasta Gorlice, z orłem w koronie w górnej i dwuczęściowym półwieńcem z mieczami i żołnierskim hełmem w dolnej części. Tablica zawiera napis: „Braciom Polakom żołnierzom w armiach trzech państw zaborczych walczącym w obcych mundurach lecz za polską sprawę, poległych na pobojowiskach Gorlickich w latach 1914-15 napis ten kładą w wyzwolonej Polsce wdzięczni rodacy 1928”.Poniżej druga tablica: „Tablica powyższa ufundowana przez Powiatowe Koło ZW. INW. Woj. w Gorlicach1 IX 1928 a następnie usunięta 27 X 1940 wraca na swoje pierwotne miejsce dnia 27 IX 1945 roku jako widomy znak zwycięstwa Polski nad wrogiem”. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

29. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Stan z 1988r. Stan z 1988r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu – lata 80-te duże zaniedbanie i zdewastowanie Stan z 1988r.

30. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Stan z 1986r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan z 1986r.

31. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Stan z 1988r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Ołtarz polowy Stan z 1986r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

32. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Brama wejściowa wraz z tarasem - Stan z 2005r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

33. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Krzyż kamienny - Stan z 2005 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

34. cm z I w.św. nr 91 przy ul. Korczaka Nagrobki kamienne - Stan z 2005r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Ołtarz polowy - Stan z 2005r.

35. Gorlicki Maj 2005 Upamiętniając ofiarę poległych żołnierzy w miesiącu maju obchodzona jest rocznica Bitwy pod Gorlicami – jednej z najważniejszych i najkrwawszych bitew I wojny światowej - określanej jako „małe Verdun”. Na cmentarzu nr 91 odprawiana jest msza św. oraz składane wieńce. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

36. Gorlicki Maj 2005

38. Gorlicki Maj 2005 Z okazji 650. Rocznicy Lokacji Gorlic wybito okolicznościowy medal

39. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 92 Cmentarz ten znajduje się ok. 250 m na wschód od ul. Stróżowskiej. Powierzchnia: 86 m2Projekt: Hans Mayr Założony w 1915 r. jako obiekt samodzielny Spoczywa na nim 98 żołnierzy armii rosyjskiej. Założony został na planie wydłużonego prostokąta z ryzalitem, otoczony z trzech stron betonowym ogrodzeniem i płotem sztachetowym od strony bramy wejściowej. Elementem centralnym jest drewniany krzyż łaciński. W tle rosnący dąb. Powrót

40. cm z I w.św. nr 92 przy ul. Stróżowskiej Stan 1988 r. Stan 1986 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu Widoki ogólne fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan 1986 r.

41. cm z I w.św. nr 92 przy ul. Stróżowskiej Stan 1986 r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Krzyże nagrobne metalowe, dwuramienne, osadzone na betonowych cokolikach. Stan 1988 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

42. cm z I w.św. nr 92 przy ul. Stróżowskiej Wnętrze cmentarne – Stan z 2005r. Widok ogólny – Stan z 2006 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

43. Cmentarz z I wojny światowej - Nr 98 GLINIK MARIAMPOLSKI Cmentarz ten znajduje się w dzielnicy Gorlice – Glinik, około 100 m od biegnącej obok ul. Bieckiej (obwodnica). Powierzchnia: 615 m2Projekt: Hans Mayr Spoczywa na nim 254 żołnierzy armii rosyjskiej poległych w 1914 i 1915 r., głównie w czasie ofensywy majowej. Główne wejście wyznacza dróżkę, na której w końcowym przebiegu ustawiony został niski pomnik z tablicą inskrypcyjną. Cmentarz porastają brzozy oraz tuje. Remontowany 1995r. Powrót

44. cm z I w.św. nr 98 przy ul. Bieckiej Cmentarz otoczony ażurowym ogrodzeniem z betonu. Brama wejściowa posiada formę półkoliście sklepionej arkady, zamkniętej betonowym łukiem, opadającym skośnie do wysokości korony muru. Jej szczyt zwieńcza kula z dwuramiennym krzyżem. Stan z 1986r. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan z 1986r.

45. cm z I w.św. nr 98 przy ul. Bieckiej Stan z lat międzywojennych fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

46. cm z I w.św. nr 98 przy ul. Bieckiej Stan z 1986 r. Stan z 1986 r. Na grobach umieszczono żeliwne krzyżyki dwuramienne, z liściastym wieńcem przewieszonym przez dolne ramię. fot. Ze zbiorów Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Stan z 1986 r.

47. cm z I w.św. nr 98 przy ul. Bieckiej Widok ogólny - Stan z 2005 r. fot. Ze zbioru archiwum Urzędu

48. Był czas godnego pochówku ofiar bezsensownej wojny… Był czas zacierania szlaków historii i zatracenia pamięci o tych, którzy odeszli… Jest czas głębokiej refleksji, prawdy, odnowy materialnej i tej nieustannie powracającej myśli: Czy jest na świecie możliwy pokój? Koniec Prezentacji Urząd Miejski serdecznie dziękuje Muzeum PTTK oddział Gorlice i Panu Mirosławowi Łopacie za udostępnienie zdjęć.