دانشگاه پيام نور

1. دانشگاه پيام نور راهنما

2. دانشگاه پيام نور سی قصیده ناصرخسرو

3. معرفی منبع درس سی قصیده ناصرخسرو نظم 2بخش3 (رشته زبان وادبیات فارسی) انتخاب وتوضیح:دکترعلی اصغرحلبی طراح وتهیه کننده:صفیه توکلی مقدم دستیارعلمی ادبیات درواحدکاشان

4. دانشگاه پيام نور جایگاه درس دررشته ادبیات تعدادواحد:2 واحد پیش نیاز:نظم2بخش2رستم واسفندیار نوع درس:اصلی

5. دانشگاه پيام نور فهرست مطالب 1)اهداف کلی 2) اهداف رفتاری 3) درباره ناصر خسرو 4) زندگيناصر خسرو 5) آثار نصر خسرو 6) ويژگی های سبكي ناصر خسرو 7) ويژگي هاي قصايد ناصر خسرو 8) قصيده 1 9)قصيده 2 10) قصيده 3

6. دانشگاه پيام نور فهرست مطالب 11) قصيده 4 12) قصيده 5 13) قصيده6 14) قصيده7 15) قصيده8 16) قصيده9 17) قصيده 10 18) قصيده 11 19) قصيده 12 20) قصيده 13 21) قصيده 14 22) قصيده 15 23) قصيده 16

7. دانشگاه پيام نور اهـداف كلـي 1‌ـ آشنايي دانشجويان با احوال و آثار ناصرخسرو 2‌ـ آشنايي با اشعار حكمي، اخلاقي و فلسفي 3‌ـ تحقيق در باب تحولات شعر فارسي نسبت به دوره‌هاي قبل

8. دانشگاه پيام نور اهـداف آمـوزشي 1‌ـ آشنايي با زندگاني وسبک ناصر خسرو 2‌ـ تشخيص عقايد ديني و فلسفي ناصرخسرو 3ـ شناخت آثار منظوم و منثور ناصر خسرو و بيان محتواي آن 4ـ شناخت چاپ‌هاي مستند آثار ناصر خسرو و مصححان او 5ـ خواندن اشعار ناصر خسرو به سهولت و رواني

9. دانشگاه پيام نور درباره ناصر خسرو نام: ناصربن خسرو كنيه: ابومعين لقب و تخلص: حجت سال و محل ولادت: 394 هـ . ق ـ قباديان بلخ سال و محل وفات: 481 هـ . ق ـ یمگان

10. دانشگاه پيام نور زندگي ناصر خسرو • آشنايي با علوم: دانش‌هاي عقلي و نقلي، رياضي، طب، نجوم، فلسفه، كلام (حكمت ديني)، زبان عربي • تحول فكري و معنوي: توبه از شراب در چهل سالگي و سفر به حج • فعاليت مذهبي: سفر به مصر و ترويج مذهب اسماعيلي و دريافت مقام حجت خراسان از خليفه • سفر به شهرهاي مختلف در طلب حكمت آموزي

11. دانشگاه پيام نور آثار ناصر خسرو آثار منظوم 1ـ مثنوي فلسفي ـ كلامي سعادت نامه 2ـ مثنوي فلسفي ـ كلامي روشنايي نامه 3ـ ديوان قصايد آثار منثور 1ـ جامع الحكمتين: در بيان حكمت ديني و فلسفي 2ـ زاد المسافرين: در معقولات و علوم الهي 3ـ وجه دين: در بيان و تایيد مذهب اسماعيليه 4ـ خوان اخوان 5ـ سفرنامه

12. دانشگاه پيام نور ويژگي‌هاي سبكي ناصرخسرو 1‌ـ طبع نيرومند وسخن استوار 2‌ـ نزديكي زبان شعري او به شاعران آخر دوره ساماني 3ـ اشتمال شعر او بر مواعظ و حكم 4ـ عقل گرايي در شعر 5ـ پرهيز از عواطف شاعرانه و غزل سرايي 6ـ قدرت شاعرانه در توصيف طبيعت و فصول 7ـ تاثير پذيري از قرآن و حديث و رنگ ديني اشعار او

13. دانشگاه پيام نور ويژگي‌هاي قصايد ناصرخسرو 1‌ـ داشتن شخصيتی دوگانه در اشعار 2‌ـ عقل گرايي و دين گرايي در قصايد 3ـ تاثیرپذیری از قرآن و حديث 4ـ حكمت‌جويي و موعظه‌گويي در قصايد 5ـ نبود عاطفه و تخيل در قصايد

14. دانشگاه پيام نور شيوه شرح قصايد 1‌ـ بيان وزن و بحر هر قصيده 2‌ـ شرح معاني اشعار دشوار و ذكر موضوع آنها 3ـ ذكر لغات دشوار با معاني آن 4ـ تعيين آرايه‌هاي ادبي در اشعار 5ـ اشاره به نكات دستوري 6‌ـ ذكر آيات و احاديث

15. دانشگاه پيام نور قصيده 1 (گنبد گردنده) بيت 1:اي قبّه‌ي گردنده‌ي بي‌روزن خضرا با قامت فرتوتي و با قوّت برنا وزن: مفعول مفاعيل مفاعیل فعولن بحر: هزج مثمن اخرب مكفوف محذوف

16. دانشگاه پيام نور معاني قصيده 1 بيت 3:فرزند تو اين تيره تن خامش خاكي است پاكيزه خرد نيست نه اين جوهر گويا موضوع:مجرد بودن خرد از ماده معنا:تن ما حامل عوامل مادي (خاكي) است و لذا، خرد پاك و مجرد از ماده است و جوهر گويا يعني نفس ناطقه اين تيره تن خامش خاكي نمي‌تواند باشد

17. دانشگاه پيام نور معـانـي بيت 5:شور است چو دريا به مثل صورت تنزيل تأويل چو لؤلؤست سوي مردم دانا موضوع: تفاوت تنزيل و تأويل معنا: نزد جاهلان و كم خردان، ظاهر قران شور وسنگين و متناقض نماست، اما مردم دانا كه تأويل آن را مي‌دانند از درخشاني و تناسب آن برخوردار مي‌شوند

18. دانشگاه پيام نور معـانـي بيت 11:قنديل ميفروز بياموز كه قنديل بيرون نبرد از دل پرجهل تو ظَلما موضوع: نپرداختن به ظاهر و توجه به درون معنا: ظاهر سازي مكن، بلكه علم بياموز كه تنها به ظاهر پرداختن، تاريكي را از دل پر جهل بيرون نمي‌برد و ناداني را زايل نمي‌سازد

19. دانشگاه پيام نور معـانـي بيت 15:بازي است رباينده زمانه كه نيابند زو خلق رها هيچ نه مولي و نه مولا موضوع:شكار آدميان به دست روزگار معنا:روزگار همچون بازي شكاري است كه آدميان را مي‌ربايد و از چنگال او سروران و بندگان، هيچ يك رهايي نمي‌يابند

20. دانشگاه پيام نور لغات قصيده 1 لؤلؤ:مرواريد صورت تنزيل:ظاهر قرآن تأويل:بازگردانيدن لفظ از معني ظاهري به معني احتمالي به شرط موافقت آن با كتاب وسنت معادا:دشمني و عنادمنجا:جاي نجات قنديل:چراغ دانكرّه غبرا:سپهر خاكي ملجا: پناهگاهلالا:درخشان محابا:پروا ـ جانب داري

21. دانشگاه پيام نور آرايه‌ها قصيده 1 كنايه‌ها بيت 1:اي قبه‌ي گردنده بي‌روزن خضرا كنايه از آسمان يا فلك بيت 11:قنديل افروختن كنايه از ظاهرسازي بيت 12:خط معما كنايه از امر مبهم بيت 13:كره‌ي غبرا كنايه از دنيا

22. دانشگاه پيام نور آرايه‌ها اضافه و جناس اضافه تشبيهي:درياي سخن جناس اشتقاق:لؤلؤ و لالا تنسيق الصفات: بيت 1:اي قبه‌ي گردنده‌ي بي‌روزن خضرا

23. دانشگاه پيام نور آیات واحادیث(قصیده1) بيت 5:شور است چو دريا به مثل صورت تنزيل آيه:«تنزيل من رب العالمين» بيت 13:مخرام و مشو شاد به اقبال زمانه آيه:«ولاتمش في الارض مرحاً انك لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال طولا». معنا:در زمين شادمانه مخرام كه زمين را نخواهي شكافت و در بلندي به كوه‌ها نتواني رسيد.

24. دانشگاه پيام نور آيات و احاديث بيت 10:قنديل فروزي به شب قدر به مسجد مسجد شده چون روز و دلت چون شب يلدار آيه:«ليله القدر خير من الف شهر» حديث:«اذا حليتم مصاحضكم و زخرفتم مساجدكم فالدمار عليكم». معنا:هرگاه قرآن‌هاي خود را آراستيد و مساجد خود را آذين بستيد، مرگ و تباهي شما را باشد.

25. دانشگاه پيام نور قصيده 2 (کژدم غربت( آزرده كرد كژدم غربت جگر مرا گويي زبون نيافت زگيتي مگر مرا وزن:مفعول فاعلات مفاعيل فاعلن بحر:مضارع مثمن اخرب مكفوف محذوف

26. دانشگاه پيام نور معاني (قصيده 2) بيت 5:گر بر قياس فضل بگشتي مدار چرخ جز بر مقرّ ماه نبودي مقرّ مرا موضوع:نچرخيدن روزگار بر مدار فضل معنا:اگر مدار چرخ وفلك به ميزان فضل هر كس مي‌چرخيد، جايگاه من بر قرارگاه ماه بود.

27. دانشگاه پيام نور معاني بيت 8:با خاطر منوّر روشن‌تر از قمر نايد به كار هيچ مقرّ قمر مرا موضوع:ارزش داشتن ذهن روشن معنا:با داشتن ذهن و خاطر روشن، جايگاه بلند و روشن ماه به هيچ كار من نمي‌آيد.

28. دانشگاه پيام نور معـانـي بيت 17:وزديدن و شنيدن دانش یله نكرد چون دشمنان خويش به دل كور و كر مرا موضوع:ديدن اسرار جهان معنا:خدا مرا مانند دشمنانم ـ كه به دل و گوش كور و كرند ـ از ديدن و شنيدن دانش آزاد نساخت، مرا واداشت كه شگفتي‌هاي جهان را ببينم و اسرار آن را از دانايان بشنوم.

29. دانشگاه پيام نور معـانـي بيت 30:نام قضا خرد كن و نام قدر سخن ياد است اين سخن ز يكي نامور مرا موضوع:قدرت عقل و سخنوري معنا:قضاي الهي، خرد آدمي است و قدر، قدرت او بر سخن گفتن است. يعني آدمي با نيروي سخنوري و قوه عاقله خود هر مشكلي را مي‌تواند بگشايد و مجبور و بي‌اختيار نيست.

30. دانشگاه پيام نور لغات(قصيده 2) صفرا: زرداب؛ مجازاً خشم و غضب خطر: ارزش ضياع: مال و خواسته و زمين برور: بارور، با ميوه مشتهر: نامبردار نفايه: بي‌ارزش و دورانداختنی مفرّ: گريزگاه وزر: پناه جاي و ملجا یله كردن: رها كردن

31. دانشگاه پيام نور آرایه ها (قصيده 2) اضافه‌ها اضافه تشبيهي: كژدم غربت اضافه استعاري: تيغ دهر، لشكر زمانه اضافه بياني: پرّ طاعت اضافه اقتراني: چشم بصيرت واج آرايي: بيت 8 (واج‌آرايي ق)

32. دانشگاه پيام نور آرايـه‌ها كنايه صفرا به سر آمدن: كنايه از اندوهگين شدن گنبد بلند: كنايه از چرخ يا سپهر برگ‌خوار: كنايه از ستور علف خوار مقرّ قمر: كنايه از پايگاه بلند دنيوي جناس جناس اشتقاق: لؤلؤ و لالا ـ خاطر و خطير جناس عكس: قمر و مقر جناس مطرف: تيغ و تيز جناس زايد: شمار و شمر

33. دانشگاه پيام نور نكات دستوري (قصيده 2) بيت 6:ني ني كه چرخ و دهر ندانند قدر فضل قیدتاکیدنفی بيت 7:اين خاطر خطير چنين گفت مر مرا برای تاکید باء صفت ساز: بِپر صفات فاعلي مركب مرخم: برگ خوار ـ جفاگوي

34. دانشگاه پيام نور آيات و احاديث (قصيده 2) بيت 14:گيتي سراي رهگذران است اي پسر زين بهتر است نيز يكي مستقر مرا آيه:«قل متاع الدنيا قليل و الاخره خير لمن اتقي» (نساء آيه 77) آيه:«لكم في الارض متاع و مستقر الي حين»(بقره، آيه 36) حديث: «الدنيا سجن المؤمن و جنته الكافر»

35. دانشگاه پيام نور آيات و احاديث بيت 26:«آن جا هنربه كار و فضايل، نه خواب و خور پس خواب و خور تو را تو را و خرد با هنر مرا آيه:«يوم لاينفع مال و لابنون الا من اتي الله بقلب سليم» (شعرا، 89-88) بيت 36:روز حساب و حشر مفرّ وو زر مرا قرآن:يوم الحساب(صاد، 16)

36. دانشگاه پيام نور قصيده 3 سلام كن ز من اي باد مر خراسان را مر اهل فضل و خرد را نه عام نادان را وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

37. دانشگاه پيام نور معاني بيت 5:از اين همه بستاند به جمله هر چه‌ش داد چنان كه باز ستد هر چه داده بود آن را موضوع: بي‌وفايي دنيا معنا: از كسي كه به دنيا آمده هر چه را داده يكسر باز مي‌ستاند همچنان كه پيش از اين از آن كسي كه از دنيا رفت هر چه را كه داده بود باز ستاند.

38. دانشگاه پيام نور معاني بيت 7:نگه كنيد كه در دست اين و آن چو خراس به چند گونه بديدند مر خراسان را موضوع: دگرگوني احوال مردم خراسان معنا: بنگريد كه مردم خراسان را همانند آسياب در دست اين و آن به چندين شكل ديده‌اند.

39. دانشگاه پيام نور معاني بيت 21:برون كند چو درآيد به خشم گشت زمان ز قصر قيصر را و زخان و مان خان را موضوع: خشم روزگار و مركب شاهان معنا: چون گردش روزگار به خشم درآيد قيصر را از قصر و خان ترك را از خانه و سراي خود بيرون مي‌كند (چون غزنويان ترك بوده‌اند شايد اشاره بدان دودمان و به ويژه مرگ محمود نيز باشد)

40. دانشگاه پيام نور لغات(قصیده3) غرّه كردن: فريفتن خراس: آسيايي كه به نيروي چارپا چرخد. فريغونيان: نام عمومي امراي سلسله گوزگانان ماوراءالنهر ختلان: ناحيه‌اي بر مسير علياي آمودريا پيكان: آهن سر نيزه سندان: افزاري آهني كه آهنگران فلز را با پتك بر روي آن بكوبند.

41. دانشگاه پيام نور لغات فريفتگان: مغرور گشتگان قصد سندان كردن: اراده نرم كردن سندان چنگ و دندان ريختن: عاجز شدن چنگ و دندان تيز كردن: قدرت نمايي كردن كمال جستن: راه افراط پوييدن عريان: بي‌بهره

42. دانشگاه پيام نور آرايه‌ها (قصيده 3) استعاره بيت 3:بگو یشان كه جهان سرو من چو چنبر كرد سرو: استعاره از قد بلند و شادابي و جواني جناس جناس مذيل: خراس و خراسان جناس مزيد: زمان و مان جناس زايد: قصر و قيصر جناس مضارع: خان و مان

43. دانشگاه پيام نور آرايه‌ها (قصيده 3) كنايه بيت 6:پستان در دهان نهادن: كنايه از مهر كردن و نواختن پستان ستانيدن: كنايه از بريدن نعمت و بي‌مهري كردن بيت 11:پيكان در سندان نشاندن: كنايه از نهايت مهارت و صلابت در تيراندازي بيت 12:كيوان: كنايه از رفعت و بلندي

44. دانشگاه پيام نور آرايه‌ها بيت 18: سرطان را زير خويش ديدن: كنايه از این كه آدمي خود را بلندتر از ماه آسمان پندارد و همه چيز را در چنبره قدرت خويش ببيند. بيت 27: ديو: كنايه از مفسد و تبه‌كار

45. دانشگاه پيام نور آيات و احاديث بيت 22:ميانه كار بباش اي پسر، كمال مجوي آيه:«و كذلك جعلناكم امه و سطا...»(بقره، آيه 143) مثل: «خير الامور اوسطها» كه مه تمام شد جز ز بهر نقصان را آيه:«و من نعمره ننكسه في الخلق» معنا:هر كس كه او را عمري دراز دهيم او را فرو شكنيم در آفرينش

46. دانشگاه پيام نور آيات و احاديث بيت 24:تو را تن چو بند است و اين جهان زندان حديث:«الدنيا سجن المؤمن و جنه الكافر»

47. دانشگاه پيام نور قصيده 4 بر من بيچاره گشت سال و ماه و روز و شب كارها كردند بس نغز و عجب چون بلعجب وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن بحر: رمل مثمن محذوف

48. دانشگاه پيام نور معاني (قصيده 4) بيت 2: گشت بر من روز و شب چندان كه گشت از گشت او موي من مانند روز و روي من مانند شب معنا: روز و شب بر من سپري گشت بد انسان كه ازگردش او موي من مانند روز سفيد شد و روي من همچون شب، سياه و تيره گشت.

49. دانشگاه پيام نور معاني بيت 8:كس نخواند نامه من كس نگويد نام من جاهل از تقصير خويش و عالم از بيم شغب معنا: كسي كتاب و نوشته مرا نمي‌خواند و از نام من نمي‌پرسد و در اين كار جاهل مقصر است يعني مي‌تواند بخواند و نمي‌خواند و عالم از بيم غوغا و فتنه‌انگيزي نام مرا نمي‌تواند ببرد.

50. دانشگاه پيام نور معاني بيت 10:من برون آيم به برهان ها ز مذهب‌هاي بد پاك‌تر ز آن كزدم آتش برون آيد ذهب معنا: اتهامات مخالفان بي‌اساس است زيرا مي‌توانم به دليل و برهان‌هاي استوار از آن تهمت‌ها خود را پاك سازم و همانند زر پس از ديدن حرارت، پاك و بي‌عيب بيرون آيم.