YG.Tesislerinde Manevra

1. YG.Tesislerinde Manevra Sunan : Elk. Müh.Musa Çeçen musa.cecen@emo.org.tr

2. Seminer Programı ; • GİRİŞ • TANIMLAR • TERİMLER • YG. TEÇHİZATI • EMNİYET MESAFELERİ • MANEVRALAR • UYGULAMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR • SORU ve YANITLAR EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

3. GİRİŞ : Kuvvetli akım tesisleri : Enerji; toplumsal ya da bireysel yaşamın her aşamasında yararlandığımız bir kaynaktır. Elektrik enerjisi yaşam ve iktisadi sistemin devamı için temiz, kolay taşınabilir ve kullanılabilir olma özellikleri ile vazgeçilmezdir. Isı, mekanik, ışık enerjisine kolay dönüştürülebilir olması gibi önemli özellikleri elektrik enerjisini vazgeçilmez kılmaktadır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

4. Ancak elektrik enerjisi insan ve diğer canlılar için yaşamsal tehlike yaratabilecek özellikler taşımaktadır. • Elektrik Mühendisliği disiplini bu nedenle; • Elektrik enerjisi üretim, iletim ve dağıtım sektöründe kullanılacak teçhizatın tasarımı, geliştirilmesi ve imalatı, • Enerji tesislerinin tasarımı • Tesislerin montajı, • Enerji tesislerinin işletilmesi. İle ilgili tüm hizmetlerin sürekli, ekonomik ve güvenlik ekseninde yürütülmesini sağlar. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

5. Bütün bu özellikleri ile yaşamımızın ayrılmaz parçası olan elektrik enerjisinin kullanılabilmesi için; • Elektrik Üretim tesisleri, • Elektrik İletim Şebekesi ve şalt tesisleri, • Dağıtım Şebeke tesisleri, Dağıtım TM. • Son kullanıcı YG. Transformatör merkezleri, Olarak tanımlanan tesisler . ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİDİR. Bu tesislerde yapılacak çalışmalar yürürlükteki yönetmeliğe uygun olarak yapılacaktır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

6. TANIMLAR : AA : Alternatif Akım DA : Doğru Akım DG : Düşük Gerilim ( 50 V. Kadar) AG : Alçak Gerilim (1000 V. Kadar) YG : Yüksek Gerilim ( 1000 V. Üstü ) EDK : Elektrik Dağıtım Kuruluşu EİH : Enerji İletim Hattı ENH : Enerji Nakil Hattı KK : Kesici Kabin KÖK : Kesici Ölçü Kabini TM : Transformatör Merkezi EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

7. Trafo Merkezi : YG./AG. Gerilim değişikliği yapılan tesis veya trafonun transformatörün bulunduğu yer İzolasyon : Çalışma yapılacak tesiste enerji kesilmesi sonucunda yapılan kısa devre ve topraklama işlemidir, Ring devre : Ayni gerilimle enerjilenen sistemin toplandığı ve dağıtıldığı şebeke bölümüdür, Harici Sigortalı Topraklı ayırıcı : Sigorta ile koruma ve gerilimin kesilmesi ile toprak ayırıcısını akuple olarak kapatabilen ayırıcıdır, TERİMLER : EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

8. Bağlama ( Kuplaj ) Ayırıcısı : Farklı anahtarlanan iki fider’den enerjilen tesisi bağlamak için kullanılacak ayırıcıdır, Toprak Ayırıcısı : Enerjisiz konuma getirilmiş elektrik devrelerini topraklamak için kullanılan teçhizattır, Müşterek Enerji Nakil Hattı : Farklı iki gerilim iletkenlerini taşıyan havai hat iletkenlerinden oluşan tesistir, Çok Devreli Hatlar : Ayni taşıma hattı üzerinde ayni gerilimde birden fazla devre bulunan hatlardır, EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

9. Boşta Gerilim Altındaki Teçhizat : Enerjili ancak üzerinden yük altında olmayan tesis bölümüdür, Servis dışı teçhizat : Arıza, onarım veya yedek vb. nedenle işletme dışı bırakılan tesis bölümüdür, Metal Mahfazalı Hücre : Hava yalıtımlı modüler tip YG. Hücreleri, Metal Clad Hücre : Her bölümü bağımsız olarak yalıtılmış, SF-6 gaz izoleli modüler tip YG. Hücresi, EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

10. İşletme Sorumlusu işyerindeki elemanlara vereceği eğitimle ; Kesici, Ayırıcı veya Şalter AÇIK : Kesici, ayırıcı veya şalter kontaklarının açık olduğunu, dolayısıyla beslediği devrenin de açık ve enerjisiz olduğunu, Kesici, Ayırıcı veya Şalter KAPALI : Kesici, ayırıcı veya şalter kontaklarının kapalı olduğunu, dolayısıyla devrenin kapalı ve beslediği devrenin enerjili olduğunu, tanımlamalı ve dil birliğini sağlamalıdır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

11. YG. TEÇHİZATI 4.1. Kesiciler , 4.2. Ayırıcılar 4.3 Metal Mahfazalı Modüler Hücreler (MMMH) 4.4 Metal Clad YG. Hücreler ( MC) EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

12. 4.1. Kesiciler : Tam Yağlı kesiciler Az Yağlı Kesiciler SF-6 Gazlı Kesiciler Vakum Kesiciler EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

13. Kesicilerin özellikleri ve çalışma prensipleri: a. Tam yağlı kesiciler artık imal edilmemekte ve kullanılmamaktadır. b. Az Yağlı kesiciler ; Açma anında, hareketli kontak sabit kontaktan ayrılır, bu anda kontaklar arasında ark meydana gelir. Oluşan ark, yolu üzerindeki ark hücresine girer ve arkın ısı etkisinden dolayı kesici yağında yanma meydana gelir. Yanma sonucu oluşan gazın, kesicinin söndürme hücresi içinde basınç dengeleme odacığına girmesi ile oluşan basınç, yağı ark hücresine iterek açma ile meydana gelen arkı söndürür. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

14. Az yağlı kesici EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

15. c. SF-6 Gazlı kesiciler ; SF-6 Gazı kokusuz ve zehirsizdir. Yanma özelliği olmayan bu gazın dielektrik dayanımı oldukça yüksek olup normal atmosferik koşullarda gaz halini korumaktadır. SF-6 Gazı 1Bar. basınç altında ve 200 C ‘de havadan 5 kat daha ağırdır. SF-6 Gazlı keciler aşağıdaki tiplerde imal edilirler; c.1 Pufer sitemi Kesici açma komutu verildiğinde; sabit kontaktan ayrılan hareketli kontağa akuple edilmiş pistonun yarattığı basınçla sıkışan SF-6 gazı, ark üzerine püskürtülerek açma halinde oluşan ark söndürülmektedir. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

16. c.2 Fluark sistemi ; Bu sistemde açma anında oluşan ark ; kesme hücrelerinde bulunan basınçlı SF- 6 Gazının, hareketli kontağın sabit kontaktan ayrılarak aşağı çekilmesi sonucu boşalttığı alan içine dolması ile boğularak söndürülmektedir. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

17. SF-6 Gazlı kesici EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

18. Vakum Kesiciler ; Her üç faza ait vakum küvet içinde biri sabit diğeri dışarıdan tahrik edilerek hareket eden, karşılıklı disk şeklinde bakır+krom alaşımlı kontaklar ve havası alınarak vakum ortamı yaratılmış kap ve basınca dayanıklı fiber porselenden yapılmış keramik silindirden oluşur. Bir ucu hareketli diskin şaftına, diğer ucu ise vakum oluşturulmuş kaba bağlı metal körük vasıtası ile vakum ortam sızdırmazlığı sağlanmaktadır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

19. Vakum kesici EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

20. Vakum Kesicilerin çalışma prensibi ; Vakum kesiciye açma komutu verildiğinde disk kontaklar, Hareketli disk kontağın tahrik edilmesi ile ayrılmaya başlar. Kontaklar arasında zamanın karesine ters orantılı olarak azalacak olan ark başlar. Disk şeklindeki kontaklar arasındaki ark, akım sıfır Değerine ulaşıncaya kadar azalarak devam eder ve söner. Açma işlemi gerçekleşir. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

21. Kartuş tipi Vakum kesici EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

22. Kesiciler ; YG. elektrik tesislerinde nominal yük ve arıza akımları altında elektrik devresini açıp kapamak için kullanılan teçhizattır. KISA DEVRE KESME ÖZELLİĞİ NEDENİYLE.. YÜK ALTINDA AÇILIP KAPATILABİLİR.. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

23. 4.2. Ayırıcılar : Dahili ve Harici tip olmak üzere ; • Toprak Ayırıcısı • Adi Ayırıcı • Topraklı Ayırıcı • Sigortalı Topraklı Ayırıcı • Yük Ayırıcısı • Pantoğraf tipi Ayırıcı • Ve MMH ve MC hücrelerde kullanılan; • Döner Mekanizmalı yük ayırıcısı EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

24. Ayırıcı ; YG. Tesislerinde yüksüz durumda elektrik devrelerini açmak veya tesise gerilim uygulamak için kullanılan teçhizattır. KESME ÖZELLİĞİ OLMADIĞINDAN.. YÜK ALTINDA AÇILIP KAPATILAMAZ !. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

25. a. Toprak Ayırıcısı : Çalışma yapılacak bölümün izole edilmesi için kullanılan ve bağımsız olarak çalışabilen YG. teçhizatıdır. b. Adi ( normal ) Ayırıcı : Bağımsız olarak çalışan YG. Ayırma teçhizatıdır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

26. Topraklama tertibatı ( ayırıcısı ) EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

27. Dahili tip adi ayırıcı EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

28. c. Topraklı ayırıcı : Yüksüz YG. elektrik devrelerindeayırma işlemine bağlı olarak, mekanik dahili itici ile koordineli olarak, gerlimsiz bıraktığı sistemi hareketli bıçakların altındaki çenelere topraklama bıçaklarını kapatarak izole eden bir teçhizattır.. Dahili - Harici ve sigortalı tipleri bulunmaktadır. Enerji girişi I Enerjilenen tesis bölümü EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

29. c. Topraklı ayırıcı : Yüksüz YG. elektrik devrelerindeayırma işlemine bağlı olarak, mekanik dahili itici ile koordineli olarak, gerlimsiz bıraktığı sistemi hareketli bıçakların altındaki çenelere topraklama bıçaklarını kapatarak izole eden bir teçhizattır.. Dahili - Harici ve sigortalı tipleri bulunmaktadır. Enerji girişi Enerjilenen tesis bölümü EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

30. d. Sigortalı topraklı ayırıcılar : Harici tipl sigortalı topraklı ayırıcı genelde ENH.‘dan branşman alan TM ‘nin hat başlarında kullanılmaktadır. Sigorta ile beslenen hattın koruması da yapılmaktadır. Ayırıcının çalışması topraklı ayırıcı ile ayni olup, ilave olarak sigorta çeneleri bulunmaktadır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

31. Sigortalı top.Ayırıcı EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

32. d. Yük Ayırıcıları : Kısa devre kesme gücü özelliği olmayan ve nominal yüklerde devreleri açma ve kapatma işleminde kullanılan aygıtlardır. Hava yalıtımlı yük ayırıcıları uzun süredir kullanılmaktadır. Metal Mahfazalı Modüler Hücrelerin kullanımının zorunlu hale gelmesi ile SF- 6 Gaz izoleli kompakt tip döner eksenli yük ayırıcı kullanımı artmıştır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

33. SF-6 Gazlı Yük Ayırıcısı EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

34. Pantograf tipi Ayırıcı ( 154 – 380 kV.) EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

35. Metal Mahfazalı Modüler YG. Hücreleri EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

36. 4.3 Metal Mahfazalı Modüler Hücreler ( MMMH ) : 30 Kasım 2002 Tarihinde yayınlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ile kullanılması zorunlu hale gelmiştir. Hücreler belirli tiplerde üretilerek akredite edilmiş laboratuvarlarda kısa devre dayanım, iç ark vb. testlere tabi tutularak onay alınmakta ve bu testlere uygun olarak imal edildiği belirtilmektedir. Ülkemizde henüz bu testlerin yapılabildiği merkezler bulunmamakla birlikte, yerli üretim hücrelere tip test raporu alan çok sayıda imalatçı üretim yapmakta, ayrıca ithal edilerek de kullanılmaktadır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

37. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

38. MMM YG. Hücreler 10 – 36 kV. İşletme geriliminde ve muhtelif tiplerde imal edilerek kullanılmaktadır. • Bunlar ; • YG. Giriş Hücresi • Ölçü hücresi • Bara bağlama hücresi • Bara yükseltme hücresi • Yük ayırıcılı ve sigorta korumalı trafo çıkış hücresi • Yük ayırıcılı sekonder korumalı trafo çıkış hücresi • Ayırıcılı YG. Çıkış hücresi • Sekonder korumalı kesicili YG. Giriş/Çıkış hücresi • Olarak sıralanabilir. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

39. Metal Mahfazalı Modüler YG. Hücreleri EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

40. 4.4 Metal Clad YG. Hücreleri ( MC ) : MC veya açık adıyla Metal Clad YG. Hücreleri henüz ülkemizde üretilmediğinden ithal edilerek kullanıma sunulmaktadır. Metal Clad hücre ; içinde barındırdığı her teçhizat ayrı bir bölümde ve SF-6 gazı içinde bulunmaktadır. Bir bölümdeki bir kısa devre yada arızanın diğer bölüme ve sisteme yansıması önlenmiştir. SF- 6 Gazı içinde yalıtıldığı için boyutlar daha da küçültülebilmektedir. MMMH göre daha pahalı olduğundan, henüz kullanım yoğunluğu bulunmamaktadır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

41. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

42. Metal Clad hücre EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

43. Metal Clad Hücre EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

44. 5.) EMNİYET MESAFELERİ EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

45. Enerjili tesislerde, gerilim bulunan salınımsız haldeki iletkenlerin birbirine yaklaşma mesafeleri aşağıda verilmiştir. 50 - 3.500 Volt İçin 30 cm. 3.500 - 10.000 “ 60 cm. 10.000 - 50.000 “ 90 cm. 50.000 - 100.000 “ 150 cm. 100.000 - 250.000 “ 300 cm. 250.000 - 450.000 “ 450 cm. Yapılacak çalışmalarda hat salınımı bu mesafelere ilave edilmelidir. Yukarıda verilen ölçüler ; İNSANLARIN GERİLİM ALTINDAKİ NOKTALARA YAKLAŞMA MESAFELERİ DEĞİLDİR!. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

46. 5.1. Enerji altında çalışma : • Enerjili bir teçhizat veya hattın yakınında yapılacak çalışma; • “gerilim altında çalışma “ kapsamına girer. • Çift devreli bir ENH direğinde çift devreden birisi enerjili iken diğerinde yapılan çalışma da keza ; • “ gerilim altında yapılan bir çalışma” sayılır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

47. MANEVRALAR : • Elektrik YG. Tesislerinde; tesisatın bir bölümünün, • tamamının veya tesisin bir sonraki bölümünün • devreye alınması veya devreden çıkarılmasına • yönelik olarak.. Kesici veya Ayırıcılar ile yapılan İşlemler MANEVRA olarak tanımlanır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

48. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

49. 6.1. Devrede olan kesici pozisyonlarının izlenmesi ; Kesicilerin açık konumda iken her türlü işletme koşullarında devreyi güvenli bir biçimde kesmeleri beklenir. B beklentiye yönelik olarak ; • Kesicinin açık veya kapalı pozisyonu, güvenli bir konum göstergesi ile tanımlanabilmelidir. • Kesici mekanizması üzerindeki açık ya da kapalı konum bilgisinin, yardımcı devre ile beslenen ışıklı (açık veya kapalı) konum bilgisi ile eşleştiği kontrol edilmelidir. • Ancak, kesicinin her üç küvetinin içindeki hareketli kontakların, itici mekanizma ile tahrik edildiği ve konum bilgisinin en azından bir faz için doğru olmayabileceği unutulmamalıdır. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar

50. 6.2 . İşletme halindeki ayırıcı pozisyonlarının izlenmesi : • Hava yalıtımlı Metal Mahfazalı YG. hücrelerinde de kullanılan bazı tip ayırıcılar dahil, klasik yöntemle tesis edilen TM’de kullanılan ayırıcılar, açıldıklarında enerji devresini minimum mesafede güvenli bir biçimde ayırdığı kontrol edilmelidir. • Ayırıcının güvenli ayırma mesafesinin; tesis edilen mekanik kumanda düzeni ile ilgili olacağı unutulmamalı, kumanda kolunun açık konuma gelmiş ve ayırıcı bıçaklarının güvenli mesafede uzaklaşmış olduğu gözle kontrol edilmelidir. EMO / MİSEM YG. Tesislerinde Manevralar