SISTEM SAVEZNIŠTAVA I MEĐUNARODNE KRIZE U EVROPI OD 1904 . DO 1914 .

1. SISTEM SAVEZNIŠTAVA I MEĐUNARODNE KRIZE U EVROPI OD 1904. DO 1914.

2. Njemačko-austrougarski blok iz 1879, kojem je 1882. pristupila Italija; • Rusko-francuski blok iz 1891. kome je 1907. pristupila Velika Britanija. • Evropske države su ravnotežu snaga pretvorile u trku za naoružanjem. • Odnosi Njemačke i Rusije, i poslije Kongresa, bili su ključni faktor mira.

3. Bizmarkovi nasljednici bili su opsjednuti silom i za osnovni cilj spoljne politike su imali povećanje sopstvene moći. • Njemačka spoljna politika nije imala definisanu strategiju. Ujedinjena bila je dovoljno jaka da porazi svoje susjede, tjerajući ih da se udružuju. • Njemačka je utrošila mnogo energije na sopstveno stvaranje, a da nije uspjela da izradi koncept sopstvenog nacionalnog interesa. • Bizmark je ulagao mnogo truda da ne ističe njemačku snagu. Novi njemački vladarVilhelm IIje 1890. smijenio Bizmarka.

4. Kajzer je želio međunarodno priznanje njemačkog značaja i snage, pokušavajući da vodi Welt politiku - Svjetsku politiku, bez predstave šta ona znači. • Poslije silaska Bizmarka sa scene Njemačka je podstakla stvaranje novih sasvim drugačijih savezane obazirući se na ravnotežu snaga. • Nespremost drugih država da budu u savezu s Njemačkom bila je rezultat nesigurnosti koju su Bizmarkovi nasljednici izazivali svojom politikom.

5. Umjesto u Njemačkoj glavna prijetnja miru viđena je u Rusiji. • Palmerstron i Dizraelisu bili ubijeđeni da Rusi namjeravaju da prodru do Egipta i Indije i da od njih prijeti glavna opasnost. • Do 1913. i u Njemačkoj je vladao strah od Rusije. Njemački kancelar Bilov je smatrao da ruska carevina po snazi i položaju »predstavlja najopasnijeg susjeda". • Ogromno rusko prostranstvo i njena izdržljivost izazivali su strah u Evropi. • Rusija je pripadala i Evropi i Aziji. Bila je dio evropskog koncerta sa složenim pravilima ravnoteže snaga.U Srednjoj Aziji se susretala sa slabim hanatima. U Sibiru se sukobljavala sa Japanom i mogla je da se širi isto kao Amerika po slabo naseljenom kontinentu.

6. Specifičan odnos Rusije prema Istočnom pitanju • Za razliku od evropskih zemlja koje su tu ulogu davale “evropskom koncertu", Rusija je uvijek težila da Istočno pitanje rješava unilateralno i silom. Tako je bilo : • Prilikom sklapanjaJedrenskog mira 1829; • Pri sklapanjuUnkjar - Iskelijskog ugovora1833.sa Turskom kojim je ruska flota dobila pravo prolaza kroz Bosfor i Dardanele i • U ratovima na Balkanu 1875-1878. • Zapadne sile bi poslije svakog ruskog unilateralnog poteza stvarale koalicije kako bi odbacila rješenja koja je nametala Rusija (Londonska konvencija o moreuzima 1841) • Ruski političari su smatrali da i Daleki istok predstavlja isključivo ruski problem i da ostatak svijeta nema pravo da interveniše.

7. Za razliku od Ministarstva spoljnih poslova, Azijatsko odjeljenje, kao njegov dio, sebe nije smatralo dijelom evropskog koncerta. • Ministri spoljnih poslova Rusije :Neseljrode, Gorčakov, Girs, Lamzdorf bili susposobne ličnosti ali nijesu posjedovali ovlašćenja. • Rusija nije imalaBizmarka, Solzberija ili Ruzvelta, tj. niti jednog samostalnog ministra sa ovlašćenjima u odnosu na spoljnu politiku. • Izvršna vlast pripadala je carevima koji su bili donosioci odluka. • Nikola IIje Rusiju uveo u rat sa Japanom, a onda dozvolio da njegova zemlja uđe u savezništva koja su rat sa Njemačkom učinila neizbježnim. • Ruski ekspanzionizam, stigavši do određene tačke, više nije uvećavao rusku moć, već je izazivao njeno slabljenje.

8. Kada su se moćna Njemačka i ogromna Rusija našle jedna pored druge, sukob je bio neizbježan. • Njemačka nije imala šta da dobije od rata s Rusijom, a na drugoj strani Rusija je mogla sve da izgubi. • Mir je zavisio je od Velike Britanije.Godine 1890. izraz "sjajna izolacija" i dalje je tačno objašnjavao britansku spoljnupolitiku. • Britanski državnici su tradicionalno bili neskloni uključivanju u savezništva isto kao i američki izolacionisti. • Od 1890 do 1914. ipak je došlo do značajnog zaokreta u politici Britanije. Kroz prvi dio promjena zemlju je proveo Lord Solzberi.

9. Poljuljana pozicija Velike Britanije bila je posljedica jačanja njemačke ekonomske moći, kojom je ona sustizala. • Britanska imperija našla se pod pritiskom Rusije na Dalekom i Bliskom istoku, a Francuske u Africi.U kolonijalnu trku uključila se i Njemačka. • Velika Britanija je i dalje bila dominantna sila, ali dominacija kakvu je ostvarila sredinom XIX vijeka je nestajala. • Po Solzberiju idealna politika Velike Britanije trebalo je da bude: aktivna na otvorenom moru, a na kontinentu neuključivanje u saveze.

10. Iako su seFrancuska, Njemačka i Rusija međusobno razilazile u Evropi, u prekomorskim zemljama sve tri su se sukobljavale sa Britanijom. • Do sukoba je dolazilo jer je Britanija posjedovala Indiju, Kanadu i veliki dio Afrike. • Istovremeno je insistirala na dominciji nad drugim teritorijama. Težila je ka Persijskom zalivu, Kini, Turskoj i Maroku. • SaRusijom se razilazila u Avganistanu, u oblasti Bosfora i Dardanela i u sjevernoj Kini, a sa Francuskom u Egiptu i Maroku. • Berlinska konferencija 1884-1885. uredila je evropsku kolonizaciju Afrike i potvrdila Njemačku kao kolonijalnu silu. Devedeset odsto Afrike našlo se pod kontrolom neke evropske zemlje.

11. Sredozemni ugovor i napuštanje » sjajne izolacije« Velike Britanije • Sredozemnim ugovorom 1887.Velika Britanija se povezala s Trojnim savezom radi pomoći Italiji i Austrougarskoj u odnosu na Francusku u sjevernoj Africi i Rusiju na Balkanu. • Uprkos protivljenju tradicionalista, geopolitička realnost je Veliku Britaniju izvlačila iz "sjajne izolacije". Prvi korak učinjen je uspostavljanjem boljih odnosa s carskom Njemačkom. • Kad je Vilhelm II otpustio Bizmarka i odbacio ponudu da produži Ugovor o reosiguranju, uslijedilo je okretanje Rusije ka Francuskoj. • Kaprivije tada je uvjeravao Austrougarsku da savezništvo sa njom predstavlja prioritet za Njemačku a Ugovor o reosiguranju prepreku za savez sa Britanijom • Njemačko oslanjanje na Austriju i pružanje podrške Beču u Rusiji je ocijenjeno kao suprotstavljanje ruskim ciljevima u regionu. Rusija je uskoro potražila novog saveznika - Francusku.

12. Kolonijalnim sporazumom Njemačke sa Velikom Britanijom 1890. međusobno su razgraničene sfere interesa u Istočnoj i Jugozapadnoj Africi. • Velika Britanija je od Njemačke dobila izvore Nila i teritorije u Istočnoj Africi uključujući i ostrvo Zanzibar. • Njemačkaje dobila relativno beznačajne teritorije:koridor Kaprivi i ostrvo Helgoland u Sjevernom moru. • London je ovaj sporazum shvatio kaosredstvo za rješavanje kolonijalnih pitanja u Africi,a Njemačka kao uvod u anglo-njemački savez. • Rusija ga je protumačila kao prvi korak Britanije ka stupanju u Trojni savez.

13. Francuska i Rusija su 1891. potpisale ugovor o prijateljstvu - "srdačni sporazum“ radi diplomatske podrške. Dodatnom klauzulom Francuska se obavezala na diplomatsku podršku u kolonijalnim sukobima Rusije s Velikom Britanijom. • Godine1894. potpisan je vojni sporazumkojim se Francuska obavezala da pomogne Rusiju u slučaju da je napadne Njemačka ili Austrougarska zajedno sa Njemačkom. Rusija je trebalo da podrži Francusku ukoliko je napadne Njemačka ili Njemačka zajedno sa Italijom. • Za razliku od sporazuma iz 1891. koji je bio usmjeren protiv Velike Britanije isto koliko protiv Njemačke,sporazum iz 1894. je kao jedinog neprijatelja imao u vidu Njemačku. Njegovo zaključivanje bio je početak kraja funkcionisanja ravnoteže snaga. • Poslijebritanskog pristupanja francusko-ruskom savezu 1907. stvoren je Trojni sporazum - Antanta, a odmjeravanje snaga postaje pravilo.

14. Razlozi neuspjeha britansko-njemačkog saveza • Velika Britanija je prihvatala samo dvije vrste angažovanja: ograničene vojne sporazume ili angažovanje tipa “antante" radi diplomatske saradnje s nekom drugom zemljom. • Pokušaji da se uspostavi anglo-njemački savezčinjeni poslije 1891. propali su zbog toga što je Vilhelm II insistirao na savezu "kontinentalnog tipa". • Njemačka je, međutim, od Velike Britanije mogla da traži neutralnost,jer je bila dovoljno jaka da porazi bilo kog potencijalnog protivnika, sve dok Velika Britanija ne bi stala na suprotnu stranu. • Za neutralnost Velike Britanije bio je dovoljan sporazum tipa antante. • "Krigerovom depešom" i pokušajem da se demonstracijom sile ugrozi Britanija-Njemačka je uništila mogućnost da do kraja vijeka uspostavi savez sa Velikom Britanijom. Ova depeša je bila poslata od strane Kajzera burskom predsjedniku Paulu Krigeru, i njome mu je čestitao pobjedu u bici sa Britancima 1896. godine.

15. Džozef Čemberlense 1899. se založio za "tevtonski" savez (Velika Britanija, Njemačka i SAD), a Njemačka je pri tom insistirala na zvaničnim garancijama nesvjesna značaja britanske neutralnosti. • LordLansduan, kao i Čemberlen,smatrao je da "sjajna izolacija"Velikoj Britaniji više ne može da obezbijedi sigurnost. • Njemački kancelar Bilov odbio je predloženi ugovor o prijateljstvu sa Velikom Britanijom. • Prioritet mu je bio da Parlament izglasa povećanje izdataka za ratnu mornaricu, ili da Britanija pristupi Trojnom savezu. • Pošto je Solzberi to pristupanje odbio, po treći put u jednoj deceniji otpala je mogućnost postizanja anglo-njemačkog sporazuma.

16. Savez Velike Britanije sa Japanom • Lansdaun je iznenadio Evropu sklopivši savez s Japanom 1902. • Velika Britanija i Japan su se sporazumjeli da će biti neutralni ukoliko jedna od te dvije zemlje bude uključena u rat s jednom drugom silom zbog Kine ili Koreje; ukoliko, pak, jednu od zemalja potpisnica napadnu dva neprijatelja, druga potpisnica se obavezala da pruži pomoć. • Daleki istok je za Veliku Britaniju bio od većeg strateškog interesa nego rusko-njemačke granice, dok je Japan savezom zaštićen od Francuske. • Ovaj sporazum je zaštitio Japan od ulaska Francuske u Rusko-japanski rat 1904-1905. na strani Rusije, a s druge strane je uslovio ulazak Japana u Prvi svjetski rat na britanskoj strani. • Velika Britanija će poslije toga izgubiti interes za Njemačku kao strateškog partnera i vremenom će na nju početi da gleda kao na geopolitičku prijetnju.

17. Francusko- britanski sporazum • "Srdačni sporazum" između Francuske i Velike Britanije iz 1904. pripadao je sporazumima o nezvaničnoj saradnji kakav je Njemačka stalno odbijala.Britanija se zatim okrenula mogućnosti sklapanja sličnog sporazuma s Rusijom. • "Srdačni sporazum" iz 1904.se odnosio na pitanje kolonija i on nije značio prekid Velike Britanije sa "sjajnom izolacijom", ali je značio odustajanje od uloge "tega“ u evropskoj politici. • Sporazum je značio priznanje britanske kontrole u Egiptu i francuske u Maroku, zamjenu francuskih ribolovnih prava oko Njufaundlenda teritorijama u Gambiji i Nigeriji, kao i podjelu interesnih sfera u Sijamu. Sporazum se uopšte nije bavio evropskim pitanjima. • Time se Britanija praktično priključila jednom od dva suprotna tabora. • U konačnom, Njemačka je sebe potpuno izolovala, a tri tradicionalna neprijatelja povezala u antinjemačku koaliciju.

18. Prva marokanska kriza (Tangerska kriza) 1905-1906. • Marta 1905. Njemačka je izrazila spremnost da podrži nezavisnost Maroka. • Kad se Antanta suočila sa njemačkom prijetnjom Velika Britanija je u potpunosti podržala Francusku, a prijedlog o održavanju konferencije nije prihvatila sve dok se Francuska s tim nije složila. • Austrougarska i Italija nijesu željele da se zbog Maroka upuste u rat. • Njemačka se zadovoljila obećanjem da će se za šest mjeseci organizovati konferencija u španskom gradu Alhesirasu. • Sa Alhesirasom njemačka diplomatija je doživjela debakl. SAD, Italija, Rusija i Velika Britanija odbile su da podrže Njemačku.

19. U Alhesirasu se Antanta ne samo održala, već je uspostavljena francusko-britanska vojna saradnja, a podstaknuto je i sklapanje englesko-ruskog sporazuma iz 1907. • Velika Britanija je konačno pristala na vojnu saradnju sa kontinentalnim silama. • Kada je 1907. nastao englesko-francusko-ruski blok na političkoj sceni Evrope ostale su samo dvije sile: Trojni sporazum i njemačko-austrijski vojni savez. • Kao i u slučaju Francuske, Britanci su najprije s Rusijom u avgustu 1907. sklopili sporazum o kolonijama tj. o posjedima u Persiji i Avganistanu.

20. Persijaje podijeljena na tri sfere uticaja: sjeverni dio zemlje dobili su Rusi, Velika Britanija južni, a središnji je proglašen za neutralnu teritoriju. • Avganistanje potpao pod britansku kontrolu i tako su riješeni englesko-ruski odnosi. • Da bi uspostavili saradnju s Rusijom, strahujući od Njemačke, Englezi su odustali od sprječavanja ruskog prodora ka Bosforu i Dardanelima.

21. Poslije formiranja Trojnog sporazuma ravnotežu između blokova nijesu mogla promjeniti diplomatska sredstva, već samo sila. • Međutim, ni jedan članTrojnog sporazuma ne bi ušao u rat da pomogne Francuskoj da povrati Alzas i Loren, kao što ni Njemačka ne bi podržala agresivni rat Austrougarske na Balkanu. • Na početku XX vijeka ravnoteža se pretvorila u dvije sukobljene koalicije. • Rusija je bila bliska sa Srbijom i nije vodila računa o opasnosti od opšteg rata. Francuska je dala carte blanche Rusiji. • Njemačka je isto učinila sa Austrougarskom koja je očajnički željela da zaštiti svoje teritorije naseljene slovenskih stanovništvom od propagande iz Srbije, koju je podržavala Rusija.

22. Aneksija Bosne i Hercegovine i politika Njemačke • Aneksijom 1908. Austrougarska nije postigla nikakav politički cilj. • Na takav korak odlučila se iz straha da bi njeno carstvo moglo da se raspadne pod uticajem srpske agitacije, i da bi pokazala svoju premoć na Balkanu. • Njemačka je stala na stranu Austrougarske i tražila da Rusija i Srbija zvanično priznaju aneksiju. Rusija je morala na to da pristane, zato što Velika Britanija i Francuska još nijesu bile spremne na rat zbog nekog balkanskog problema. • Njemačka se ispriječila Rusiji u regionu koji nikada nije predstavljao njen vitalan interes. To je uslovilo još veće udaljavanje Njemačke od Rusije koje je započelo na Berlinskom kongresu.

23. Druga marokanska kriza (Agadirska kriza ili “Panterov skok) 1911. • Njemačka je poslala topovnjaču “Panter” u marokansku luku Agadir, što je bila reakcija na francusku intervenciju protiv ustanka u Maroku. • Kriza poslije nereda u Maroku i "Panterov skok", završili su se isto kao prethodni njemački pokušaj da probije izolaciju koju je sama izazvala. Britanija je čvrsto stala uz Francusku, i kriza je riješena Sporazumom u Fesu 1912. kojim je i formalno priznat francuski protektorat u Maroku, a Francuska je Njemačkoj ustupila močvarno zemljište u Centralnoj Africi. • Velika Britanija je podržala Francusku još jače nego u Alhesirasu. • I Austrougarska se ponijela uzdržano u odnosu na svog moćnog saveznika, smatrajući da zbog neke sjevernoafričke avanture ne treba da dovede u pitanje vlastiti opstanak. • Godine 1912. zaključen je Anglo-francuski pomorski sporazum shodno kojem je francuska flota prebačena u Sredozemlje, dok je Velika Britanija prezuela na sebe obavezu da štiti atlansku obalu.

24. Njemačko angažovanje na reorganizovanju turske vojske izazvalo je krizu u rusko-turskim odnosima. Aneksija 1908. i njemačka podrška Austrougarskoj očigledno nijesu bili slučajnost. • Sistem savezništava je neko vrijeme obezbjeđivao izvjesno uzdržavanje. • U vrijeme balkanskih ratova 1913. Njemačka je upozorila Austrougarsku na granice do kojih je spremna da je podrži, a Velika Britanija je izvršila pritisak na Rusiju da se umjerenije postavi u odnosu na Balkanski savez. • Na Londonskoj konferenciji 1913. Velika Britanija je pomogla da se smanje srpska teritorijalna osvajanja u Albaniji, koja Austrougarska nije prihvatala. • Londonska konferencija biće posljednja prilika u kojoj je tadašnji međunarodni poredak mogao da stiša neki sukob.

25. Njemačka je prihvatila da uđe u svjetski rat kako bi pokazala da podržava politiku Beča prema Južnim Slovenima, mada se to nije ticalo njenih nacionalnih interesa. • Isto je bilo u slučaju Srbije i Rusije. • Između Njemačke i Rusije nije postojao spor. One su se sukobljavale preko posrednika. • Godine 1912.Poenkare je u vezi sa Balkanom rekao ruskom ambasadoruda će "Francuska ući u rat ukoliko u njega uđe Rusija, stoga što je poznato da u tom slučaju Njemačka stoji iza Austrougarske«. • Kajzer je 1913. obećao Austrougarskoj da će Njemačka prilikom sljedeće krize ući u rat ako to bude u austrijskom interesu.