ABILITIES Projesi

1. ABILITIES Projesi Prof. Dr. Asuman Doğaç SRDC & Bilgisayar Müh. Bölümü ODTÜ eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

2. ABILITIES Projesi • Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen bir 6.ÇP Projesi • Bilgi işlem teknolojileri giderlerinin büyük kısmını uygulama entegrasyonu masrafları oluşturmaktadır • Entegrasyon kavramı yerini birlikte işlerliğe bırakmaktadır • Abilities projesi ile kobilerdeki yazılım entegrasyonu projeleri UBL kullanılarak birlikte işler hale getirilmektedir eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

3. UN/CEFACT Esas Parçalar Metodolojisi(Core Components Methodology) • Amaç: Kurumlar arasında doküman paylaşımında birlikte işlerliği sağlamak için dokümanları yeniden kullanılabilir (re-usable) parçalardan oluşturmak • Metodolojinin esasları: • UN/CEFACT’ın tanımladığı esas parçalara ve veri tiplerine (type) dayanmak • Süreçleri esas almak • Süreç yada Doküman daha önce var ise bunu bulup kullanmak • Doküman yok ama parçaları daha önce tanımlanmış ise bunları bularak kullanmak • Yeni doküman için gereken esas parça yok ise, bunu anlamıyla birlikte tanımlamak ve bir daha gerektiğinde bulunmasını sağlamak • ISO/IEC 11179 Part 5 Adlandırma Yöntemi kullanmak • UBL, bu metodolojiyi kullanarak “e-tedarik (eProcurement)” süreçlerinde kullanılan dokümanları üretmiştir eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

4. ISO/IEC 11179 Part 5 Adlandırma Yöntemi (Naming Convention) • Bu adlandırma üç bölümden oluşur: • Nesne Sınıfı (Object Class) • Özellik terimi (Property Term) • Gösterim terimi (Representation Term) • Örnek • Kurum.Adı.Tekst • Adres.Şehir.Tekst • Proje.Başlama.Tarih eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

5. Esas Parçalar (Core Components) • Esas Parça: Elektronik Dokümanları oluşturmada kullanılan anlamsal yapı taşı • Esas Parça Örnekleri: Şahıs.İsim.Tekst Nesne Sınıfı Özellik Gösterim terimi:UN/CEFACT tarafından Tanımlanmış Data Tipi • Başka Örnekler: Şahıs.Doğum.Tarih; Adres.Cadde.Tekst; Adres.PostaKodu.Tekst; Adres.Şehir.Tekst eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

6. “UN/CEFACT Core Components Library” • UN/CEFACT bütün Esas Parçaları tanımlayıp bir ebXML Kayıt Düzenleyici/Kayıt deposuna koyacaktır • UN/CEFACT Esas Parça kütüphanesinde şu elemanlar bulunacaktır: • Core Component Types and Data Types • Core Component Catalog (KOBİlere kolay erişim için) • Basic Core Components • Association Core Components • Aggregate Core Components • Catalog of Business Information Entities eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

7. Kümelenmiş Esas Parçalar (Aggregate Core Components) • Örnekler: • Şahıs.Ayrıntılar • Adres.Ayrıntılar • Adres.Ayrıntılar • Cadde (Tekst) • Posta Kodu (Tekst) • Şehir (Tekst) • Ülke (Tanıtıcı) • Şahıs.Ayrıntılar • İsim (Tekst) • DoğumTarihi (Tarih) eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

8. Bağ Esas Parçalar (Association Core Components) • Örnekler: Ev Adresi, İş Adresi • Şahıs.Ayrıntılar • İsim (Tekst) • DoğumTarihi (Tarih) İş Adresi • Adres.Ayrıntılar • Cadde (Tekst) • Posta Kodu (Tekst) • Şehir (Tekst) • Ülke (Tanıtıcı) Ev Adresi eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

9. İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE) • Bir “Esas Parça”, gerçek hayatta bir Uygulamanın Kapsamında kullanıldığında “İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE)” haline gelir • Uygulama Kapsamları (Context), UN/CEFACT tarafından tanımlanmıştır: • İş Süreç Kapsamı (Business Process Context): “UN/CEFACT Catalogue of Common Business Processes”de verilmiştir; Tedarik, İhale, ... • Ürün Sınıflandırma Kapsamı (Product Classification Context): Araba Motoru, Bilgisayar Belleği, ... • Endüstri Sınıflandırma Kapsamı (Industry Classification Context): Sağlık, Otomotiv, Kimyasal... • Jeopolitik Kapsam (Geopolitical Context): Türkiye, Almanya, ... • Resmi Kısıt Kapsamı (Offıcıal Constraınts Context): Yasal kısıtlamalar yada gereksinimler • İş Sürecindeki Rol Kısıt Kapsamı (Business Process Role Context): Alıcı, Satıcı, .. • Destekleyici Rol Kapsamı (Supporting Role Context): Aracı kurum,... • Sistem Yetenek Kapsamı (System Capabilities Context): Kullanılan sistemin koyduğu kısıtlamalar eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

10. İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE) Örnek • Esas Parça → Fatura.Vergi.Miktar • Bu Esas Parça • İş Süreci Kapsamı → Satın Alma • Jeopolitik Kapsam → EU olarak kullanıldığında “İş Bilgi Varlığı” haline gelir: Invoice.VAT_Tax. Amount • İş süreçlerinin analizi sonucunda İş Bilgi Varlıkları ve bunların sahibi olan kurumlar ortaya çıkar eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

11. En Önemli Nokta... • Daha önce tanımlanmış olan • Süreçleri • Dokümanları • İş Varlıklarını • Esas Parçaları yeniden kullanabilmek için bulabilmek lazım • Süreçler yada Esas Parçalar yada belli bir kapsama kısıtlanmış dokümanlar veya İş Varlıkları nasıl bulunur? • Kayıt Düzenleyici/Kayıt Depoları (Registry/ Repository) gerekir: • Esas Parçalar, Veri tipleri → ebXML RegistryObject • Kapsam Sınıflandırmaları → ebXML Registry Classifications • Kümelenmiş Esas Parçalar → ebXML Association eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

12. ebXML Kayıt Düzenleyici (Registry) Türkiye’de Süreçler ebXML Kamu İhale Kurumu Kayıt Deposu Kamu İhale Kurumu Süreçleri Devlet Malzeme Ofisi Süreçleri İlgili Dokümanlar İhale Kayıt Hizmeti Katalog Satış Hizmeti Sorgu: Jeopolitik kapsam= Türkiye; Süreç kapsamı= “İhale Kayıt Hizmeti”; İlgili dökümanlar neler? ebXML DMO Kayıt Deposu Sonuç İlgili Dokümanlar İlgili Dokümanlar eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

13. UBL’in Kapsama (Context) Göre Genişletilmesi (Extension) • UBL, bu metodolojiyi kullanarak “e-tedarik (eProcurement)” süreçlerinde kullanılan dokümanları üretmiştir • Şimdiye kadar öğrenilen en önemli ders • Hiç bir doküman şema standardı tüm amaçları kapsayacak yeterlilikte değildir • Çünkü farklı kurumların, endüstrilerin, ülkelerin ve şirketlerin gereksinimleri de farklıdır • Bu sebeple doküman şemalarının gerçek-hayatta kullanılması için bulunduğu bağlama göre genişletilmesi/ özelleştirilmesi (extension/customization) gerekmektedir • UBL kullanılabilecek doküman şemalarının ortak paydasını sağlar • Ve... • Sağladığı doküman şemalarının kullanılacağı bağlama göre genişletilmesine/ özelleştirilmesine izin verir eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

14. UBL’in Kapsama (Context) Göre Genişletilmesi • Ama her organizasyon kendine göre hiç bir kurala uymadan bu değişiklikleri yaparsa birlikte-işlerlik ortadan kalkar • Bu değişikliklerin kontrollü bir şekilde olması gerekmektedir • Bu yüzden UBL kullanıcılarına Genişletme/ Özelleştirme Yönergeleri sağlamaktadır • Ve bu değişikliklerin bireysel bazlı değilde • Ulusal ve Endüstri Gruplarının veya Küçük Kullanıcı Grupları tarafından yapılmasını beklemektedir eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

15. UBL 1.0 Genişletme/Özelleştirme Yönergeleri • Uyumlu Özelleştirme (Compatible Customization) • XML Schema (XSD) Türetmesi: XSD Genişletilmesi, XSD Kısıtlaması • Uyumlu olmayan Özelleştirme (Uncompatible Customization) • Diğer her türlü değişiklik eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

16. XSD Türetmesi: XSD Genişletilmesi Adres TürkiyeAdres Sokak Adı: Tekst, 1..1 Sokak Adı: Tekst, 1..1 Bina Numarası: Sayı, 1..1 Bina Numarası: Sayı, 1..1 Daire Numarası: Sayı, 1..1 Daire Numarası: Sayı, 1..1 Mahalle Adı: Tekst, 1..1 Mahalle Adı: Tekst, 1..1 eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

17. XSD Türetmesi: XSD Kısıtlaması TürkiyeKişi Kişi Adı: Tekst, 1..1 Adı: Tekst, 1..1 Soyadı: Tekst, 1..1 Soyadı: Tekst, 1..1 Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..n Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..1 Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..n Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..1 eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

18. UBL 2.0 Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri • Uygun (Conformant) • Bir doküman örneğinin orijinal UBL Doküman Şemalarına tam olarak uyması • Uyumlu (Compatible) • Şemalara tam olarak uymaması ama benzer olması eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

19. UBL 2.0 Uygun Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri • Doküman şeması değişikliklerine yol açmadan • UBL 2.0’da her doküman şemasının başına • İsmi “UBLExtensions”, • Tipi “xsd:any” olan ve • Seçimli (optional) bir eleman eklendi • Bu elemanın içine kurumlar kendi gereksinimleri doğrultusunda orijinal UBL şemalarını değiştirmeden istedikleri XML parçasını koyabilirler eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

20. UBL 2.0 Genişletme/Kişiselleştirme Yönergeleri Sipariş Mahalle Adı: ... UBLExtensions Vatandaşlık No: ... Sipariş No: 1213 Sipariş Tarihi: 10/9/07 Sipariş UBLExtensions Türkiye XSD Sipariş Adresi: ... Sorumlu Kişi: ... eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

21. UBL 2.0 Uygun Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri • Altkümeleştirme (Subsetting) • Sipariş Doküman Şemasının tüm elemanlarının sayısı 800.000 • Buradaki opsyonel elemanları eleyerek altkümeleştirme yapılabilir • Örneğin UBL Küçük İşletme Altkümesi (Small Business Subset) • İki şekilde yapılabilir • Doküman şemalarını tekrar yazarak (bu sefer sadece gerekli elemanları ekleyerek) • Yeni bir doküman şeması yapmadan ayrı bir tabloda (mesela Excell) hangi elemanların gerekli olduğunu belirterek • UBL SBS’e uygun her doküman orijinal UBL Şemalarınada uygundur eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

22. ABILITIES Projesi... • ABILITIES Projesi kapsamında çeşitli ülkelerden bir çok KOBİ için UBL Dökümanları özelleştirildi • Ayrıca UBL anlamsal olarak nasıl genişletilir konusunda ARGE çalışmaları yapıldı: • Yarimagan Y., Dogac A., “Semantics Based Customization of UBL Document Schemas”, Journal of Distributed and Parallel Databases, Springer-Verlag, to appear. • Yarimagan Y., Dogac A., “A Semantic based Solution for the Interoperability of UBL Schemas” eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

23. ABD’de Geliştirilen “Federal Enterprise Architecture- Kurumsal Mimari Yapısı” • Performans Referans Modeli (PRM) • İş Referans Modeli (BRM) • Servis Parça Referans Modeli (SRM) • Teknik Referans Modeli (TRM) • Veri Referans Modeli (DRM): UN/CEFACT Core Component`dan bahsetmesede benzerlik belirgindir eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

24. Federal Kurumsal Mimari Veri Referans Modeli eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

25. Çok teşekkür ediyorum... Sorularınız? eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007