Żydzi i Ukraińcy

1. Wielokulturowość na terenie gminy Grabowiec Żydzi i Ukraińcy

2. Najważniejszefakty: • Pierwsi Żydzi pojawili się w Grabowcu w 1570 roku. • W pocz. XVII w., w Grabowcu mieszkało – 20 Żydów. • Od XVIII w., Żydzi wykupują od Polaków tereny położone wokół rynku. • Żydzi czynnie popierają niepodległościowe dążenia Polaków, przed wybuchem powstania styczniowego. • W 1869 r., w Grabowcu mieszkało 958 Żydów, na 1998 mieszkańców.

3. Przed II wojną Grabowiec zamieszkiwało 2356 Żydów. • W 1932 r., istniały jeszcze dwie synagogi. • Były dwa kirkuty: stary założony w 1720r., i nowy czynny od 1891r. • Na czele Gminy Wyznaniowej stał od 1916r. – Aron Josef Szorn. • Funkcję rzezaka od 1932r., pełnił Mendel Wajs. • Przy gminie żydowskiej funkcjonowało od 1934r.,7 chederów. • Przy gminie żydowskiej funkcjonowała biblioteka – Peretza, którą prowadził Fink Moszko – Kiwa.

4. Struktura społeczeństwa i główne zajęcia ludności żydowskiej: • Przeważającą część społeczności żydowskiej stanowili drobni kupcy i biedota. • Głównym zajęciem był handel. • Zajmowali się również rzemiosłem: szewcy, krawcy, piekarze, rzeźnicy.

5. Macewa z cmentarza żydowskiego z Grabowca Jedyna zachowana macewa z nieistniejących cmentarzy żydowskich w Grabowcu. Obecnie znajduje się w Regionalnej Izbie Pamięci.

6. Organizacje i stowarzyszenia żydowskie w Grabowcu: • Stowarzyszenie Lineas Hacedec: od 1932r., prezes – Rachmil Klajner. • Stowarzyszenie Gemiłus – Chased: od 1938r., prezes – Judko Szpirer. • Związek Zawodowy Robotników Nieoficjalnych: od 1926r., prezes – Wajsztroch Hersz-Abe. • Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Odzieżowego: od 1927r., Abram Nudel – przewodniczący. • Związek Kupców: 1925-31, Dawid Zynngier – prezes. • Związek Rzemieślników: od 1925r., - Nuta Rachman – prezes.

7. Mniejszość ukraińska przed wybuchem II wojny • W latach trzydziestych gminę Grabowiec zamieszkiwało 1053 Ukraińców. • Największe skupisko Ukraińców to: • Bereść – 674 osób, • Wolica Uchańska – 100 osób, • Grabowiec – 60, • Wólka Tuczępska – 30. • Od 1875 roku funkcjonowały trzy parafie prawosławne w Grabowcu, Bereściu i Tuczępach. • W latach dwudziestych XX wieku parafie prawosławne z Grabowca i Tuczęp zostały zlikwidowane, a na ich miejsce utworzono kościoły katolickie.

8. Mszał Prawosławny Ten przepiękny prawosławny Ewangeliarz pisany cyrylicą, pochodzi z nieistniejącej cerkwi św. Kajetana w Grabowcu. Obecnie można go zobaczyć w Regionalnej Izbie Pamięci.

9. Stosunki polsko – ukraińskie Początkowo układały się dobrze, wiele wspólnych obrzędów łączyło mieszkańców, zawierano mieszane małżeństwa, odwiedzano się w czasie świąt, na wsi posługiwano się językiem chachłackim, np. śpiewając piosenki „Ni szumy, ni hrymyt, drobny dyszcz tu idyt”. Zmarłych chowano na jednym cmentarzu w Grabowcu. Pogorszenie stosunków nastąpiło w latach dwudziestych XX w., kiedy przekazano cerkiew św. Kajetana z Grabowca, katolikom. Widoczne pogorszenie stosunków polsko – ukraińskich nastąpiło wraz ze wzrostem nastrojów nacjonalistycznych wśród Ukraińców.

10. Stowarzyszenia i partie polityczne Ukraińców • Komunistyczna Partia zachodniej Ukrainy: od 1923r., Grzegorz Koźluk. • Stowarzyszenie kulturalno-oświatowe „Ridna Chata”: 1923-30, Grzegorz Koźluk, Grzegorz Marczuk. • Ukraińskie Włościańsko Robotnicze Zjednoczenie Sel – Rob: od 1929r., - Feliks Kozak.