Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Erzurum 10 Mayıs 2006

1. AİLE İÇİ ŞİDDET Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Erzurum 10 Mayıs 2006 0535 7140843 zekeriya.akturk@gmail.com http://aile.atauni.edu.tr / 52

2. Hedefler • Aile içi şiddet (AİŞ) çeşitlerini sayabilmek • AİŞ’nin nedenlerini açıklayabilmek • AİŞ’nin dünya ve TR’deki yaygınlığını sayabilmek • Şiddetin birey üzerindeki etkilerini açıklayabilmek • Şiddetle ilgili yasal düzenlemeleri sayabilmek • Şiddet çemberini açıklayabilmek • Şiddeti tarama yollarını sayabilmek • Hasta görüşmesinde şiddeti fark ettirecek ipuçlarını açıklayabilmek / 52

3. Tanım • violence or physical abuse directed toward your spouse or domestic partner; usually violence by men against women • Eşe veya birlikte yaşanan kişiye karşı uygulanan şiddet veya kötüye kullanma; genelde kadına yönelik şiddet. • Domestic Violence is a pattern of coercive behavior in which one person attempts to control another through threats or actual use of physical violence, sexual assault, and verbal or psychological abuse. Marriam Websterr’s dictionary / 52 Maine Coalition to End Domestic Violence. http://www.mcedv.org/domviolence/index.htm

4. Eşi veya birlikte olduğu kişi tarafından uygulanan Fiziksel veya Cinsel şiddet • Aşağıdakilerden en az biri yaşandıysa • Tokat atılmış ya da canını yakacak bir şey fırlatılmış • İtilmiş, tartaklanmış ya da saçı çekilmiş • Yumrukla ya da can yakacak bir şeyle vurulmuş • Tekmelenmiş, sürüklenmiş ya da dövülmüş • Boğazı sıkılmış ya da bir yeri yakılmış • Bıçak, silah gibi aletlerle tehdit edilmiş ya da ona karşı bu aletler kullanılmış • İstemediği halde fiziksel güç kullanılarak zorla cinsel ilişkiye girilmiş • İstemediği halde olacaklardan korktuğu için cinsel ilişkiye girmek zorunda kalmış • Cinsel olarak aşağılayıcı ya da küçük düşürücü bulduğu bir şey yaptırılmış / 52

5. Eşi veya birlikte olduğu kişi tarafından uygulanan duygusal istismar • Aşağıdakilerden en az biri yaşandıysa: • Hakaret edilmiş ve kendisini kötü hissetmesi sağlanmış • Başkalarının önünde küçük düşürülmüş ya da aşağılanmış • Korkutulmuş ya da tehdit edilmiş, örneğin: bakışlarla bağırarak ya da bir şeyleri kırıp dökerek • Yakınlarına zarar vermekle tehdit edilmiş / 52 http://www.ksgm.gov.tr/tdvaw/doc/Ana_Rapor_Mizan_1.pdf

6. Çeşitleri • Lakap takma • Konuşturmama • Ailesi veya arkadaşlarıyla görüşmesini engelleme • Parasız bırakma • İş sahibi olmasını engelleme • Fiziksel zarar • Cinsel saldırı  • Takip etmek  • Korkutmak • … / 52

7. Felsefi temeli(Teoriler) • Otorite sistemleri • Hiyerarşi • Patriyarşi • Cinsiyet • Misogyny (güvenilmez, mantıksız, kötü, sorumsuz, saf, çocuksu) • Polarite: erkekle kadın birbirinin zıttıdır. History at Bristol Community College Virginia Winstanley dl.mass.edu/stoptheviolence/pages/his.html / 52

8. Neden hiyerarşi ve patriyarşi? • İçgüdü • Mülk edinme ve alanını belirleme isteği • Savaşçının rolündeki değişim • Avlanmak için savaşan erkek, yerleşik düzende mülkü korumayı amaçlıyor. / 52

9. Şiddetin Tarihi • Family (Aile) : Latince “familia”; hizmetçi; bir erkeğe ait olan kadın, çocuk ve kölelerin toplamı (Merriam Webster) • Cadı avı: orta çağda (500-1500) cadı olduğu düşünülen kadınlar öldürülürdü. (9 milyon ölüm?) • İngiliz kanunları (1500): Kadınları fazla dövmeyin. • İngiltere 1782 Hakim Sir Francis Buller “rule of thumb” (başparmak kuralı)(http://www.phrases.org.uk/meanings/rule-of-thumb.html) / 52

10. ABD (1824): Missisipi’de bir mahkeme: karısını dövmek erkeğin hakkıdır • ABD (1874): erkek karısını hiçbir şekilde dövemez. (Ancak dövmesi halinde bir cezası yok.) • 1960-70: kadın hareketleri • 1971: İngiltere’de ilk sığınak • ABD (1980): eşine tecavüz eden erkek cezalandırıldı • Günümüzde ? / 52

11. / 52 http://www.ksgm.gov.tr/tdvaw/doc/Ana_Rapor_Mizan_1.pdf http://www.aileicisiddet.net

12. / 52

13. / 52

14. Medeni Durumuna Göre Fiziksel Şiddet / 52

15. / 52

16. / 52

17. / 52

18. Türkiye’de Aile İçi Şiddet Sıklığı • Anne babanın geçmişinde dayak • %70 • Fiziksel • %34 • Sözlü • %53 • Çocuklara şiddet • %46 • Cinsel • %9 Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı 1994. http://aile.gov.tr/hbdetay.asp?id=108 / 52

19. ABD • Kadınlara Yönelik Şiddet 4.5 Milyon/yıl • 500 BİNİ TECAVÜZ • Aile içi şiddet %29 • Hafif şiddet eklenirse %40 • 5.8 milyar $ / yıl aile içi şiddete bağlı sağlık masrafı.(CDC 4/03) / 52

20. Domestic Abuse in Maine. Data Project III 2000-2004. Maine Coalition to End Domestic Violence, 2005 / 52

21. Kanada • Genç eşler • 2001’de polise intikal eden şiddet suçlarının 1/4’ü aile içi şiddet • 2/3’ü eş veya önceki eş tarafından • Mağdur taraf %85 kadın • Yaşlılar • 100 binde 157 • Çocuklar • Cinsel saldırıların %60’ı • Fiziksel saldırıların %20’si Canadian center for justice statistics. Family violence in Canada: a statistical profile 2003. / 52

22. Canadian center for justice statistics. Family violence in Canada: a statistical profile 2003. / 52

23. Kimler şiddete uğrar? / 52

24. Nedenleri • Biyolojik, psikolojik, sosyal • Cinsiyet (erkeklik hormonları ?) • Ailede şiddet • Yaş • Fakirlik • Aile nüfusu • Aile içi dayanışma • Alkol • Eğitimsizlik • TV • … / 52

25. Bazı gerçekler • 19-29 yaş kadınlara yönelik şiddette yakınların rol alma oranı daha yüksek • Eşlerine şiddet uygulayan erkeklerin %50’si çocuklarına da şiddet uygulamakta • Şiddet uygulanan ailelerde yetişen çocukların eş olarak şiddet uygulama ihtimalleri diğerlerinden 1000 kat fazla Rakel RE. Textbook of family medicine. WB Saunders 2001:71 / 52

26. Şiddetle ilgili dilimize yerleşen sözler • Kızını dövmeyen dizini döver � • Kadının karnından sıpayı, sırtından sopayı eksik etmeyeceksin � • Karı kocanın arasına girilmez � • Öğretmenin vurduğu yerde gül biter • Eti senin kemiği benim � • Dayak cennetten çıkmadır � / 52

27. Halbuki… • Musevilik • Cennette Hz Musa’nın komşusu olacak kişinin kıssası • Hrıstiyanlık • Sana taş atana sen ekmek at • Affetmek en büyük erdemdir • İslam • Ana babaya “öf” deme, onları azarlama.. (İsra 23-24) • Cennet anaların ayakları altındadır (Hadis) • Allah’ın rızası babanın rızasında, Allah’ın gazabı da babanın gazabındadır (Hadis) / 52

28. Neden tanı koyamıyoruz?Kadınlar Neden Dayanıyor? • Suçlayıcı tavırlar: kendisi istemese olmaz.. • Düşük benlik saygısı • “Çok seviyorum..!” • Çocuk • Ekonomik bağımsızlık • Korku / 52

29. Terkedilmek ve çocuklarının alınmasından korkarlar • Yaşam standartları düşebilir • Kadının inanışı • Yetkililer şiddeti bir aile içi tartışma olarak görebilir • Kadınlara güvenli ortam sağlayacak yeterli sığınak yok • Desteklerden ve haklarından habersizdir / 52

30. Kadınlar boşanmanın çare olduğuna inanmayabilir • Şiddet uygulayan baba babasızlıktan iyidir • Kadınlar evliliği yürütmek üzere eğitilirler • “koca değil mi ? Hem döver hem sever” • Şiddet uygulanan kadınlar izole olurlar- gidecek kimseleri kalmaz • Eşinin davranışlarını mantığa bürümeye çalışırlar • Bir erkeğe sahip olmak kimlik ve varlık nedenidir • Aralarda romantik ve iyi bir adam olabilir / 52

31. Şiddet çemberi / 52 Lenore Walker

32. / 52

33. Doktor açısından • Hekimin kendi inanışları ve tutumları • Pandora’nın kutusunu açma korkusu • Hastayı rahatsız etme korkusu • Zamansızlık • Eğitimsizlik • Gizlilik sorunu • Güvensizlik / 52

34. Önlemekiçin / 52

35. Nasıl tanı koyarız?Hikaye • Hikaye-FM uyumsuzluğu • Geç başvurma • “Kaza” hikayesi • İntihar girişimleri veya depresyon • Psikosomatik yakınmalar • Tıbbi tedaviye uymama / 52

36. Muayene • Yaraları kapama eğilimi • Kazayla uyumsuz bulgular • Koruyucu postür yaralanmaları • Farklı iyileşme aşamalarında yaralar • Gebelik (en önemli anne ölüm nedeni: şiddet) • Demanslı yaşlılarda genital muayene yapın / 52

37. / 52

38. / 52

39. Tarama • Gizliliğe dikkat edin • Rahat hissedeceğiniz sorular sorun • Direkt sorular sorun • Kadın hastalarınızı rutin tarayın • Yargılayıcı olmayın • İlgi gösterin • Durumu küçümsemeyin • Hastanın son kararına saygı duyun • Dosyada AİŞ için bir alan açın / 52

40. Siz olsanız nasıl sorarsınız? • Kadınlara yönelik şiddet son zamanlarda iyice arttı. Bu nedenle hastalarıma genelde şiddete uğrayıp uğramadıklarını sormaya çalışıyorum. Sizin herhangi birisi tarafından dövüldüğünüz veya herhangi bir şekilde şiddete maruz kaldığınız oluyor mu? / 52

41. Bireylerin sadece 14,7’si aile hekimleri tarafından saptanmaktadır. • Tarama yapılırsa şiddet uygulananların %60’ı destek başvurusunda bulunur Ann L. Coker, Lesa Bethea, Paige H. Smith. Missed Opportunities: Intimate Partner Violence in Family Practice Settings. Preventive Medicine 34, 445–454 (2002) / 52

42. TaramaWomen Abuse Screening Tool WASTKadına yönelik şiddet tarama aracı Brown JB J Fam Pract 2000;49(10):896-903 / 52

43. / 52

44. Women Abuse Screening ToolWAST • AİŞ’yi % 91 duyarlılık, % 100 özgüllükle saptar (erkekler için de kullanılabilir) • İlişkinizi genel anlamda nasıl tanımlarsınız? • Çok gerilimli (80.8% positive for abuse) • Biraz gerilimli (15.4% positive) • Gerilim yok (3.8% positive) • Eşinizle sorunları nasıl aşarsınız? • Çok zorlukla (69.2% positive) • Biraz zorlukla (23.1% positive) • Kolayca (7.7% positive) / 52

45. Hekimin Yaklaşımı • Vizite bir fırsattır! • Şiddeti önlemeye çalışmalı • Erken farkedebilmeli • İlk müdahaleyi yapmalı • Yönlendirebilmeli • Destek kuruluşları • Sosyal hizmetler müdürlüğü • Kadın konukevleri • Adli rapor • Cumhuriyet Başsavcılığı / 52

46. Ailenin Korunmasına Dair Kanun • Ocak 1998; 4320: “Türk Medeni Kanunu’nda öngörülen tedbirlerden ayrı olarak, eşlerden birinin veya çocukların veya aynı çatı altında yaşayan diğer aile bireylerinden birinin aile içi şiddete maruz kaldığını kendilerinin veya Cumhuriyet Başsavcılığının bildirmesi halinde Sulh Hukuk Hakimi re’sen meselenin mahiyetini göz önünde bulundurarak, Kanunda sayılan tedbirlerden bir ya da bir kaçına veya uygun göreceği benzeri başkaca tedbirlere hükmedebilir.” / 52

47. 4320: Kusurlu eşin; a) şiddete veya korkuya yönelik davranışlarda bulunmaması, b) müşterek evden uzaklaştırılması, evin (aile konutunun) şiddete uğrayan eşe ve çocuklarına tahsis edilmesi, şiddet uygulayan eşin eve yaklaşmaması, c) ev eşyalarına zarar vermemesi, d) aile bireylerini iletişim vasıtalarıyla rahatsız etmemesi, e) varsa silah ve benzeri araçlarını zabıtaya teslim etmesi, f) alkollü veya uyuşturucu herhangi bir madde kullanmış olarak ortak konuta gelmemesi, / 52

48. / 52

49. Avrupa Birliği • 30 Nisan 2002 • Tavsiye Kararı Rec(2002)5 • Temel insan haklarından biri sayılan kadın erkek eşitliği konusu, Kadın-Erkek Eşitliğini İzleme Komitesi’nin (CDEG) sorumluluğundadır. Komite’yi oluşturan (ve her biri bir ülkeyi temsil eden) uzmanlar hem ulusal düzeyde, hem de Avrupa Konseyi nezdinde etkin biçimde kadın erkek eşitliğinin sağlanması için girişimleri teşvik etmekle görevlendirilmişlerdir. CDEG bu amaçla tahlil, araştırma ve değerlendirmeler yapar, strateji ve siyasi önlemler saptar ve gerektiğinde uygun hukuki araçların çerçevesini çizer. / 52

50. Diğer düzenlemeler • BM 1991: Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesi (CEDAW) • BM 1993: Kadınlara karşı şiddetin önlenmesine dair bildirge • AB 1991: Avrupa çapında kadınlara karşı şiddete sıfır hoşgörü • AB 2000: Daphne programı • TR 2003: İş Kanunu Madde 24: cinsel taciz yapan işten atılır. • Ocak 2003 aile mahkemeleri / 52