بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم

2. روابط دختر و پسر

3. امام على(ع) : من عشق شيئا اعشى بصره و امرض قلبه فهو ينظر بعين غير صحيحه و يسمع باذن غير سميعه قد خرقت الشهوات عقله و اماتت الدنيا قلبه و ولهت عليها نفسه فهو عبد لها و لمن فى يديه شى‏ء منها حيثما زالت زال اليها و حيثما اقبلت اقبل عليها لا ينزجر من اللَّه بزاجر و لا يتعظ منه بواعظ و هو يرى الماخوذين على الغره

4. ترجمه روایت: هر كه عاشق چيزى شود، ديده اش را كور سازد و دلش را رنجور سازدپس به ديده بيمار بنگرد و به گوش بيمار بشنود خواهش‏هاى جسمانى پرده خردش را دريده، دوستى دنيا دلش را ميرانيده، جان او شيفته دنياست و او بنده آن است، و به سوى هر كه چيزى از دنيا در دست دارد نگران است. هر جا كه دنيا برگردد، در پى آن رود و هر جا روى آرد، روى بدانجا كند. نه به گفته باز دارنده از سوى خدا خود را بازدارد و نه پند آن كس را كه از سوى‏او پند دهد در گوش آرد. نهج البلاغه ، خطبه 109

5. مقدمه: با چه نگاهی بايد وارد اين نوع از موضوعات بشويم ؟ کُنْ کَالْطَّبِيبِ الْرَفِيقِ اللَّذی يضَعُ الدَّواءَ بِحِيثُ ينْفَعُ • آگاه (متخصص) • تشخيص‌گر • دلسوز • درمانگر و مصلح

6. روابط پسران و دختران جوان، در كشور ما به عنوان يك معضل اجتماعي مطرح است لذا بر اولياي خانه و مدرسه و به تبع آنها مسئولين فرهنگي و اجتماعي لازم است اين مسئله را به طور علمي بررسي نمايند و از هرگونه تصميم احساسي خودداري كرده و با شناخت كامل آسيب ها، زمينه ها و راهكارهاي علمي و تخصصي با اين انحراف برخورد نمايند.زيرا به حكم "وَلا تَقْفُ مَا لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ" (اسراء، 36) بايد از پيروي هر چيزي كه بدان علم نداريم پرهيز كنيم. درهر اعتقاد يا عملي كه تحصيل علم ممكن است، پيروي از غير علم حرام است و زماني اقدام و ارتكاب عملي جايز است كه دليل علمي آن را تجويز نمايد.

7. سؤالات پيش‌رو : • چه نوع روابطي، معضل اجتماعي به شمار مي رود؟ • چه ديدگاه‌های در این زمينه وجود دارد ؟ • زمينه‌ها و علل اين روابط آسيب زا چيست؟ • چه آسيب هايي دراين زمينه وجود دارد ؟ • چه راهكارهايي براي پيشگيري و هدايت صحيح وجود دارد؟

8. تعریف رابطه دختر و پسر : • مراد از روابط دختر و پسر، رابطه ای است که خود رابطه، هدف است و مقدمه چيز ديگری نيست. • در اين رابطه، جنسيت طرفين، موضوعيت دارد؛ يعنی نگاه آن دو به هم، جنسيتی است. • دراين رابطه، احساسات و عواطف طرفين، حرف اصلی را می‌زند. • در اين رابطه، يک در هم تنيدگی بين غريزه جنسی و قوای عاطفی طرفين وجود دارد و تفکيک آن دو در بسياری از مواقع، امکان‌پذير نيست. پس منظور از رابطه و دوستی دختر و پسر، «رابطه ای است صميمانه و گرم و اغلب پنهانی که احساسات و عواطف طرفين در اين ارتباط، دخالت جدی دارد و نگاه آن دو به هم، نگاه جنسيتی باشد؛ نه نگاه پاک انسانی و اغلب از طريق ديدارهای مخفيانه، رد و بدل کردن نامه، تلفن و ... ایجاد می گردد».

9. دیدگاه‌ها دررابطه دختر و پسر : 1. دیدگاه افراطی؛ در این نگرش، هر گونه ارتباطی با جنس مخالف، آزاد و بدون مانع است(رويکرد ليبراليستی). • عده‌ای مدعی هستند که اخلاق جنسی کهن، بر اساس محدوديت و ممنوعيت است و تمام مشکلات بشر به دليل ممنوعيت ها، محروميت ها، ترس ها و وحشت های ناشی از این ممنوعيت هاست که در ضمير باطن بشر جایگزین شده است. • اگر از انجام عملی [رفتار جنسی] زیانی متوجه دیگران نشود، دلیلی نداریم که ارتکاب آن را محکوم کنیم. 2. دیدگاه تفریطی؛ بر پایه این رویکرد، هر گونه ارتباط و پیوند با جنس مخالف، مردود و مورد نکوهش می باشد. این دیدگاه، نقطه مقابل دیدگاه افراطی است. 3. دیدگاه اعتدالی؛ بر اساس این دیدگاه، نه آزادی مطلق و رها پذیرفته شده است و نه محدودیت و منع هر گونه رابطه؛ بلکه ارتباط بین دو جنس مخالف، در یک چهارچوب مشخص، تعریف شده است. • ارتباط مجاز، ارتباطی است حداقلی و به دور از هر گونه انگیزه شهوی و عاطفی و رابطه‌ای است که در آن، نفس رابطه مقصود نباشد و نگاه دو جنس به هم، نگاه انسانی باشد و نه جنسیتی. دیدگاه اسلام، ناظر به نگرش سوم، یعنی دیدگاه اعتدالی است.

10. روابط دختر و پسر از نگاه قرآن

11. موسی(علیه السلام )و دختران حضرت شعیب(علیه السلام ) حضرت موسی (ع)با نگرانی و ترس از دشمن از مصر به جانب مدین بیرون رفت و چون به سر چاه آبی در حوالی شهر مدین رسید، آن جا جماعتی را دید که گوسفندانشان را سیراب می‌کردند و دو زن را یافت که دور از مردان، در کناری به منتظر بودند. موسی (ع) به جانب آن دو رفت و گفت شما این جا چه کار می‌کنید؟ گفتند: ما منتظریم تا مردان، گوسفندانشان را سیراب کنند و باز گردند؛ آن گاه ما گوسفندانمان را سیراب کنیم و پدر ما هم، مردی سال‌خورده است. موسی گوسفندان آنان را سیراب کرد و سپس رو به سایه آورد و دست به دعا برداشت. حضرت موسی (ع) هنوز از دعا لب فرو نبسته بود که دید یکی از آن دو دختر با کمال وقار و حیا باز آمده و گفت: پدرم از تو دعوت کرده که به منزل ما بیایی تا در برابر کمک تو به ما، به تو پاداش دهد. وقتی موسی (ع)نزد پدر دختران (شعیب) رسید و سرگذشت خود را بیان کرد، شعیب گفت: اینک ترسی به خود راه نده که از شر قوم ستم‌کار، نجات یافتی. در این هنگام، یکی از آن دو دختر (صفورا) گفت: ای پدر! این مرد را برای کار خود اجیر کن که وی بهترین کسی است که می‌توان برای انجام کار برگزید؛ زیرا او هم امین است و هم توانا. شعیب خطاب به حضرت موسی گفت: من اراده کرده‌ام که یکی از دو دخترم را به نکاح تو در آورم.

12. پیام‌ها 1. در یک رابطه ضروری و حداقلی میان دختر و پسر، بایستی رفتار، نگاه، پوشش و گفتار آن دو، بر اساس اصل «حیا» باشد. • «تمشی علی استحیاء»؛ زیرا شیوه حرکت، سبک سخن گفتن و نحوه لباس پوشیدن، حامل پیام است و در هر فرهنگی، با مخاطبش سخن می‌گوید. • فرق حیا و شرم این است که حیا، «کنترل ارادی رفتار، به منظور حفظ حریم بین خود و دیگران است اما شرم، یک نوع ناتوانی در اظهار وجود و ابراز خود است. 2. پدران و مادران، باید بر رفتار فرزندان خودشان با مهربانی و احترام به شخصیت آنان و به دور از هر گونه توهین، نظارت کنند و در مقابل، نوجوانان و جوانان هم باید برای کسب آگاهی بیشتر و استفاده از تجربه پدر و مادر، با آنان مشورت کنند. • وقتی که بر خلاف عادت هر روزه، آن دو دختر، زودتر به خانه برگشتند، پدر با تعجب پرسید: چه شد که امروز زود بازگشتید؟ دختران گفتند: مرد صالحی بر سر چاه بود که با مشاهده وضع ما، بر ما ترحم کرد و گوسفندان ما را آب داد و ما زودتر به خانه آمدیم. 3. باید از نگاه ناروا و «چشم چرانی»، خودداری ورزید که از آن به «غض بصر» تعبیر شده است. فرمان قرآن این است که باید از نگاه خیره، هوس‌آلود و کنترل نشده، پرهیز کرد.

13. حضرت یوسف (علیه السلام)و زلیخا «وَرَاوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَیْتَ لَکَ قَالَ: مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ؛ و زنی که یوسف در خانه او بود، از یوسف از طریق مراوده و ملایمت، تقاضای کام‌گیری کرد و درها را محکم بست و گفت: برای تو آماده‌ام. یوسف گفت: پناه به خدا که او پروردگار من است و مقام مرا گرامی داشته است. قطعاً ستم‌گران رستگار نمی‌شوند».«وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ؛ و همانا (همسر عزیز مصر) قصد او (یوسف) را کرد و او نیز اگر برهان پروردگارش را نمی‌دید، [بر اساس غریزه] قصد او را می‌کرد. این گونه [ما او را با برهان کمک کردیم] تا بدی و فحشا را از او دور کنیم، زیرا او از بندگان برگزیده ماست».

14. پیام‌ها 1. معمولاً عشق بر اثر مراوده و به تدریج، پیدا می‌شود. وجود دائمی یوسف در خانه زلیخا کم کم سبب عشق مادی شد. 2. حضور مرد و زن نامحرم در یک محیط بسته، زمینه را برای گناه فراهم می‌کند. 3. تقوا و اراده انسان، می‌تواند بر زمینه‌های انحراف و خطا غالب شود. 4. خطر غریزه جنسی به قدری است که برای نجات از آن، باید به خدای رحمان پناه برد. 5. تلقین یاد خدا به نفس خود، نقش مهمی در ترک گناه دارد. 6. یاد کردن الطاف الهی و عاقبت گناه، مانع از ارتکاب آن است؛ « مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ».

15. 7. یک لحظه گناه می‌تواند انسان را از رستگاری ابدی دور کند؛ «إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ». 8. انسانی که مقام و منزلت خود را می‌داند خود را به بهای کم و اندک نمی‌فروشد. 9. انبیا نیز در غرایز، مانند سایر انسان‌ها هستند؛ ولی به دلیل ایمان به حضور خداوند، گناه نمی‌کنند؛ «وهم بها لولا ان رآی برهان ربّه». 10. بهانه بسته بودن درها کافی نیست؛ باید به سوی درهای بسته حرکت کرد؛ شاید باز شوند. 11. امام صادق علیه السلام فرمود: برهان رب، همان نور علم و یقین و حکمت بود که خدا در آیات قبل فرمود؛ «و اتیناه علما و حکما».

16. تحلیل علمی استرنبرگ : استرنبرگ (1988) معتقد است كه براى تجربه عشق كامل يعنى عشقى كه تمام اوصاف عشق را در بر داشته باشد عشق فرد بايد داراى سه مولفه باشد اين سه مولفه عبارت است از صميميت، تعهد و شهوت . اين سخن را در قالب تئورى سه ضلعى عشق بيان كرد. او معتقد بود كه اگر اين تعادل به هم بخورد مفهوم جديدى از عشق شكل مى‏گيرد كه با مفهوم عشق كامل تفاوت دارد. Sterenberg, R

17. توصيف مولفه‏هاى سه ضلعى: • «صميميت» جزء عاطفى است و شامل احساس نزديكى و اشتراك احساسات است. • «شور و هيجان» جزئى انگيزشى و شامل جاذبه جنسى و احساس شاعرانه «عاشق بودن» است. • «تعهد» جزءشناختى و بازتابى است و از نيت شخص كه حكايت از رابطه پايدار باشد خبر مى‏دهد. تركيب اين سه جزء به اشكال هشتگانه عشق استرنبرگ منجر مى‏شود

18. جدول سه بعدی عشق :

19. نظريه‏هاى عشق آرون بدون هر گونه تفصيلي ، تئورى‏هاى عشق را به سه دسته تقسيم مى‏كند، اولين آن روان تحليلگرى براساس ديدگاهاى پيروان فرويد است و دوم، عبارت است از بخشى از تئورى‏هاى يادگيرى بر اساس ديدگاه‏هاى هرلد كلي و جان تيبوت سومين آن، متاثر از مدل‏هاى گسترش خود كه آرون و آرون مطرح كرده‏اند.

20. الف. نظريه‏هاى روان تحليل‏گرى اين تئوريسين‏ها به صورت سنتى بر انگيزه‏هاى ناهشيار تاكيد مى‏كنند، فرد براى تكرار روابط دوران كودكى با والدينش، مى‏خواهد با فردى كه صفات ايدآلش را دارد(گمان يا فرافكنى مى‏كند) ارتباط بر قرار نمايد. بعد از اينكه معشوق را واقعا ديد، منجر به يك رهايى احتمالى مى‏شود.

21. ب. نظريه‏هاى يادگيرى اجتماعى تئورى‏هاى يادگيرى اجتماعى در مورد عشق، تئورى وابستگي متقابل مى‏باشد كه به واسطه كلى و تيبوت در سال 1978 بوجود آمد. در اين مدل جذابيت براى ارتباط با يك دوست يا در نهايت عشق به اين دوست به عنوان موقعيتى‏توصيف مى‏شود كه در اين موقعيت افراد يك رابطه‏اى را به عنوان پيامد مثبت دريافت مى‏كنند اين عمل در ارتباط با انتظارات ارتباطى پايه‏اى مى‏باشد.

22. ج. نظريه توسعه خود • مدل توسعه خود توسط آرون ارائه شده است اين مدل اين گونه فرض مى‏كند كه مردم براى توسعه خود انگيزه دارند. توسعه خود شامل متغيرهايى مانند ديدگاه‏ها، توانائى‏ها و هويتى است كه در اختيار «خود» مى‏شود. و يكى از شيوه‏هايى كه براى تحقق اين امر انجام مى‏دهند استفاده از «روابط نزديك» است زيرا در اين روابط هر فرد، ديگران (يعنى، ديدگاه‏ها، توانائى‏ها و هويتشان) را تا حدى آن‏طور كه هست جزئى از اين «خود» درك مى‏كند. • مخصوصا در مورد عشق گفته مى‏شود كه عشق توصيف موقعيتى است كه در آن موقعيت، عاشق سطح بالايى از توسعه بالقوه را كه در دسترس است و از ارتباط با فرد ديگرى نشات گرفته است، ادراك مى‏كند. اگر اندازه توسعه يا توسعه بالقوه ادراك شده خيلى بالا باشد، تجربه عشق شديدتر مى‏شود. (مثل هنگامى كه فرد وارد يك رابطه جديد مى‏شود)

23. عشق در اسلام

24. دين اسلام دينى متعادل و ميانه رو است و معتقد است تمام اعمال بايد به صورت متعادل انجامشود و افراد حق ندارند به گونه افراطى اين كارها را انجام دهند • اعمال خير مانند صدقه دادن و يارى رساندن به محرومان • عبادت، مثل نماز، روزه، • افكار و هيجانات • علاقه و عشق

25. « عشق گذشتن از اندازه محبت است » ، علاقه اي افراطي است که تا حدودي كنش ارادي فرد را نيز تحت الشعاع قرار مي دهد و در بسياري اوقات حتي زماني كه فرد مي خواهد رابطه اش را قطع نمايد توان آن را ندارد . ابن فارس ، ترتيب مقاييس اللغه ، ص658 امام علي (ع) مي فرمايند : « لايكن حبك كلفا و .... احبب حبيبك هونا ما .... » « دوستي ات [در حد] شيدايي نباشد .... دوستت را به اندازه، دوست بدار.... » اين روايت با آشكار ترين بيان ، مسئله شدت دوستي را مورد نقد قرار داده است در عين حال اسلام به جهت دوستي ها نيز توجه ويژه اي دارد . . طوسي ،الامالي، 1413، ص 703

26. از نگاه روايات : عاشق فردى است كه دچار بيمارى شده است، اين بيمارى در گام نخست به اين دليل است كه ساختار شناختى و عاطفى فرد عاشق دچار آسيب جدى مى‏شود و توانايى شناخت صحيح از او سلب مى‏شود در چنين حالتى نه موعظه خيرخواهان براى او سودى دارد و نه مى‏شود پاى وعظ آنها نشست و يا طرف مشورت آنها قرار گرفت. در ميان روايات شيعه هيچ نگاه مثبتى به عشق انسانى وجود ندارد. مهمترين و نشانه شناسانه‏ترين روايت را سيد رضى به نقل از علي (ع) در نهج البلاغه آورده است.

27. پیامدها (آسیب‌ها) :

28. ارتباطی : • ایجاد جو بدبینی • محرومیت از ازدواج پاک • عدم استقبال از تشکیل کانون خانواده • خیانت به همسر آینده • وابستگی شدید اجتماعی : • افزایش نابسامانی خانوادگی(طلاق) • افزایش جرم و بزهکاری • آسیب دیدن نهاد خانواده • شکسته شدن مرزهای دینی • تخریب بستر ازدواج

29. فردی : • شخصیتی • تهدید، مهم‌ترین سرمایه دختر و پسر • از بین رفتن کرامت انسانى و غرق شدن در شهوات • شناختی • از بین رفتن تمرکز • سرکوب شدن استعدادها • افت تحصیلی یا رکود علمی • فقدان شناخت درست و واقع‌بینانه • عاطفی • اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی • احساس گناه • اعتقادی و اخلاقی • انحطاط اخلاقی • تضعیف باورهاى اعتقادى و ایمان و فرهنگ اصیل ایرانی

30. علل زمینه‌ساز :

31. فردی • مشکلات روانشناختی • نقص در شکل گیری هویت • تصور نادرست از ازدواج • عقده‌ حقارت و نیاز به توجه و خودنمایی • تنوع طلبی • خامی و عدم پختگی • الگوگیری ( تقلید کورکورانه) • ضعف در حیا • اختلالات روانی • اختلالات شخصیتی • غریزه جنسی

32. خانوادگی • اقتصادی • فقر • ثروت • تربیتی • افراط و تفریط در اجتماعی کردن فرزندان • ضعف در ارضای نیازهای عاطفی • ضعف در نظارت بر رفتار فرزند • سبک فرزندپروری غلط • تبعیض در برخورد • ازهم پاشیدگی خانواده • ضعف پایه‌های اعتقادی خانواده • ضعف پایه ‌های شناختی و وجود خرافات وآداب و رسوم غلط • موانع خانوادگی ازدواج

33. اجتماعی • نقص تحقق کرامت زن در جامعه • مجالس مختلط • موانع اجتماعی ازدواج • بی‌تفاوتی اجتماع • سست شدن باورهای دینی • دوستان و همسالان نامناسب • رسانه‌ها • تهاجم فرهنگی • اعتیاد

34. روش های پیش‌گیری

35. الف) ارضاى صحیح و مشروع غریزه جنسی واقعیت این است که مى‏توان با ازدواج از بسیارى انحرافات اخلاقى و جنسى و روابط ناسالم و غیر مشروع دو جنس پیشگیرى کرد. • خانواده‏ها • جوانان (دختر و پسر) • مسؤولان دولتی و محلی • رسانه‌ها ابعاد • اصلاح نگرش‏ها و آداب و رسوم نادرست • فراهم نمودن امکانات و زمینه‌ها

36. ب) تحکیم روابط خانوادگى و ایجاد فضاى عاطفى بینوالدین و فرزندان • آموزش سبک‌های فرزندپروری سالم • آموزش مهارت ارتباط موثر • آموزش مسائل قبل و حین ازدواج ابعاد • ایجاد احساس امنیت و آرامش • تأمین نیاز عاطفى • زمینه‌سازی برای شکل گیری هویت سالم • تقویت احساس ارزشمندی (عدم زمینه‌سازی برای عقده‌ حقارت) • الگوگیری سالم • تقویت صفت حیا • تقویت باورهای دینی

37. ج) خود کنترلى‏ کنترلخود مى‏تواند فرد را از افتادن در ورطه‌های تباهی حفظ کند. • کنترل حواس (چشم، گوش و دیگر حواس) • کنترل افکار • کنترل هیجانات (احساسات) د) ارتقاء سطح مذهب، فرهنگ و ديگر آگاهی‌های مورد نياز ه) ایجاد عضویت در گروه‌ها و تشکل‌های مذهبی و) فراهم نمودن زمینه برای یافتن دوست خوب و صالح ز) ورزش

38. ح) افزایش سطح مهارت اميرالمومنين (علیه السلام) : « اَولَي الأَشياءِ أَنْ يَتَعَلَّمَهَا الأَحدَاثُ الأَشياءُ الَّتي إِذا صَارُوا رِجالاً اِحتَاجُوا اِلَيْها » « آنچه براي آموختن نوجوان و جوان اولويت دارد آن چيزي است که اگر مرد شد به آن احتياج داشته باشد. » شرح نهج البلاغه ج 20 ص 333 ح 817 • مهارتهای ارتباطی • مهارت ابراز وجود • مهارت کنترل هیجانات • و . . .

39. ط) پرکردن اوقات فراغت امام علی (ع) : « إِن يَکُنِ الشُغُلُ مَجهَدَهً فَاتِّصالُ الفَراغِ مَفسَدَهٌ » « اگر مشغوليت تلاش و مجاهده است پس بي کاري و بطالت فساد است » الارشاد ج 1 ص 298 « اَلقَلبُ الفارِغُ يَبحَثُ عَنِ السّوءِ واليَدُ الفارِغَهُ تُنازعُ إلی الإِثمِ » « قلب فارغ بدنبال بدي مي‌گردد و دست بيکار بدنبال گناه » شرح نهج البلاغه ج 20 ص 303 « مِنَ الفَراغِ تَکونُ الصَّبوَهُ » « نتيجه بيکاري و نداشتن سرگرمي سالم انجام کارهاي بچه‌گانه و سخيف است » غرر الحکم ح 9251

40. اول :بی‌کاری و خالی بودن وقت که می‌توان گفت فرد وقت خالی زيادی دارد و نمی‌داند آنرا چگونه پر نمايد. دوم : هنگامی که فرد از روي بيکاري و براي رهايي از استيصال و بی‌حوصلگی ناشی از بی‌کاری، دست به هرکاري مي‌زند تا خود را به نحوي مشغول نمايد و چون سرگرمی مفيد و سالمی در دسترس او نيست آرام آرام به هرکاري هرچند نامناسب، غير عاقلانه ، غير فرهنگي و . . تن می‌دهد که امام از آن با عنوان رفتار کودکانه و بی‌عقلانه تعبير می‌کند. سوم : دست زدن به کارهای بيهوده آغازی است برای کشیده شدن بدون اختيار به سمت آسيبها بنابراین فرد بدون اينکه بخواهد دست به بزه و گناه می‌زند که پیامدهای منفي و زيانبار آن بعد از مدتی رخ می‌نمايد که شايد ديگر دير شده باشد. بنابراين بايد برای پرکردن اوقات فراغت، نوجوان و جوان برنامه‌ريزی‌های دقيق و کارشناسانه‌ای انجام داد که در خانه، مدرسه و به طور کلی در اجتماع سرگرمی‌های سالم، سازنده، مفيد و جذاب به صورت ارزان يا حتی رايگان در اختيار آنان قرار گيرد.

41. روش‌های مواجهه و اصلاح

42. مداخله در فرد • ارتباط موثر (همدلی) • تلاش برای روشن نمودن حقایق و تغییر نگرش (استفهام انکاری) • تبیین مثلث عشق استرنبرگ • ارضای برخی از نیازهای مهم • اصلاح مشکلات روان‌شناختی • تقویت صفت حیا • تقویت باورهای دینی • تقویت احساس ارزشمندی • درمان اختلالات روانی و شخصیتی

43. مداخله در محیط • شناسایی علل ارتباط • اقدام برای رفع موانع ازدواج و ارضای مشروع • اقتصادی/ شغلی • فرهنگی / آداب ورسوم (خرافات) • خانوادگی • اقدام برای قطع ارتباط به صورت ملایم و غیر تنش‌زا • مداخله در خانواده • مداخله در دوستان • تغییر محیط

44. خداقوت خداحافظ