K o s z t y j a k o ś c i

1. K o s z t y j a k o ś c i Opracował do celów dydaktycznych: A. Wierzbicki na podstawie i z wykorzystaniem: Sł. Wawak „Zarządzanie jakością Teoria i praktyka”, wyd. Helion 2006 oraz materiałów dydaktycznych Instytutu Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „ORGMASZ”

2. K o s z t y j a k o ś c i „Jakość musi kosztować” - ten znany w „branży jakościowej” slogan skrywa w sobie na pozór oczywistą, ale często nierozumianą i niedocenianą w praktycznej działalności prawdę. Przede wszystkim, kierując się jego dosłownym brzmieniem, można przyjąć, że wystarczy zainwestować w przedsięwzięcia podnoszące jakość wyrobu, aby osiągnąć sukces rynkowy.

3. K o s z t y j a k o ś c i Wiadomo jednak, że takie działania podnoszą koszty wytwarzania, a wzrastająca konkurencja rynkowa zmusza przedsiębiorców do poszukiwania pomysłów na ich maksymalną redukcję. Tego z kolei nie można czynić w nieskończoność bez ryzyka utraty rynku z powodu spadku jakości wyrobu. A zatem zwykła redukcja kosztów nie wystarczy. Musi być ona racjonalna, oparta na procesie ich optymalizacji, czego nie da się obecnie osiągnąć bez uwzględnienia zagadnienia jakości.

4. K o s z t y j a k o ś c i Normy ISO serii 9001 i 9004 w wielu punktach posługują się pojęciami efektywności skuteczności i wydajności. Towarzyszą im pojęcia zaczerpnięte z ekonomii jak: finanse, wynik finansowy, zysk, koszt, dochód, analiza rynkowa, ekonomika jakości itp. Normy te kładą nacisk na ekonomiczną skuteczność systemu zarządzania jakością, akcentując związek pomiędzy jego funkcjonowaniem a wynikami finansowymi i kondycją ekonomiczną organizacji.

5. K o s z t y j a k o ś c i Z norm ISO serii 9001 i 9004 wynika obowiązek takiego monitorowania i dokumentowania przebiegu procesów, aby możliwe było przeprowadzenie oceny efektywności i wydajności systemu zarządzania jakością w aspekcie rynkowym (ekonomicznym).

6. K o s z t y j a k o ś c i Kosztyjakości • suma wszystkich kosztów, które by znikły, • gdyby nie było żadnych problemów • z jakością • ( J. Juran).

7. K o s z t y j a k o ś c i Pełniejsza definicja kosztów jakości wynika z norm zarządzania jakością ISO, zgodnie z którymi są to: Koszty ponoszone w związku z zagwarantowaniem i zapewnieniem zadowalającej jakości, a także straty ponoszone z powodu nie osiągnięcia ustalonego poziomu jakości.

8. K o s z t y j a k o ś c i Koszty jakości stanowią szczególną grupę wszystkich kosztów ponoszonych przezorganizację, mogącą służyć ocenie efektywności działania jako ekonomiczny miernik jakości. Można poprzez ich analizę, zobrazować wpływ jakości na poziom świadczonych usług i w ślad za tym, na poziom satysfakcji klienta.

9. K o s z t y j a k o ś c i Koszty jakości uosabiają w znacznym stopniu wpływ ekonomiczny jakości na poziom utargu i kosztów, a co za tym idzie na wysokość zysku, co ma kluczowe znaczenie w warunkach konkurencyjnego rynku. Koszty jakości to nakłady bądź straty jakie ponosi przedsiębiorstwo w związku z wytwarzaniem i sprzedażą produktów o określonym poziomie jakości. Zmiana tego poziomu może, ale nie musi, wywołać wzrost lub spadek kosztów jakości. Jednocześnie zmiana, wysokości nakładów jakości nie musi oznaczać zmiany poziomu jakości.

10. K o s z t y j a k o ś c i Efektywny system zarządzania jakością powinien być opracowany tak, aby zaspokajać potrzeby i oczekiwania odbiorcy, chroniąc przy tym interesy przedsiębiorstwa. Tak opracowany system jakości stanowi skuteczne narzędzie służące do optymalizacji i sterowania jakością w odniesieniu do ryzyka kosztów i korzyści.

11. K o s z t y j a k o ś c i Jakość wymaga, by zaspokojenie potrzeb odbywało się we właściwym momencie i po optymalnym koszcie. Koszty, jakie przedsiębiorstwo może ponieść w wyniku braku dostatecznego poziomu jakości, mogą sięgać nawet 30% jego obrotów, co poważnie obciąża i zakłóca jego funkcjonowanie, szczególnie w dłuższym okresie. Istotnym elementem ogólnych kosztów wytwarzania są koszty jakości, będące sumą wszystkich kosztów operacyjnych związanych z osiągnięciem jakości. Umożliwiają one ilościową ocenę efektywności działania systemów mających zapewnić w przedsiębiorstwie odpowiedni poziom jakości.

12. K o s z t y j a k o ś c i Straty Niskiej Jakości Pracy

13. K o s z t y j a k o ś c i Podział kosztów jakości Koszty jakości w normie ISO 9004:1987 — Koszty jakości ponoszone bezpośrednio przez producenta .

14. K o s z t y j a k o ś c i Podział kosztów jakości Według normy ISO 9004(systemy zarządzania jakością - wytyczne doskonalenia funkcjonowania)koszty jakości dzielą się na związane z operacjami wewnętrznymi oraz z działalnością zewnętrzną Koszty zewnętrzne mają zapewnić oczekiwany poziom jakości. Są to „koszty związane z reprezentacją i dowodami wymaganymi jako obiektywne wykazanie jakości” . Zaliczyć do nich można: • Koszty oceny zgodności systemu jakości przez instytucje certyfikacyjne. • Koszty badań i oceny właściwości produktu przez niezależne ośrodki badawcze.

15. K o s z t y j a k o ś c i W systemie TQM wyróżnia się trzy grupy operacyjnych kosztów jakości (koszty wewnętrznego zapewnienia jakości): • Koszty zgodności — koszty zapobiegania błędom i wytwarzaniu produktów o zaniżonej jakości, powstające przed wystąpieniem błędów oraz przed dokonaniem oceny zgodności. ( koszty prewencji, kontroli, inspekcji i badań). • Koszty braku zgodności — koszty korekty błędów i likwidacji skutków niskiej jakości produktów, powstające po wystąpieniu błędów (związane z wyrobami wybrakowanymi, naprawą braków wewnętrznych i zewnętrznych, produkcją nietrafioną oraz sprawami sądowymi)

16. K o s z t y j a k o ś c i • Koszty utraconych możliwości — koszty zabezpieczenia się na przyszłość powstające z zaabsorbowania kierownictwa problemami przeszłości oraz niezwrócenia uwagi na związek bieżącej jakości z przyszłymi zyskami (nieosiągnięte przez firmę zyski spowodowane niższą sprzedażą wyrobów o niższej jakości i niewykorzystaniem posiadanego majątku produkcyjnego).

17. K o s z t y j a k o ś c i • Koszty wewnętrznego zapewnienia jakości • Koszty zgodności (koszty zapobiegania błędom, powstające przed wystąpieniem błędów i dokonaniem oceny zgodności) • koszty prewencji - szkolenie pracowników - opracowanie i wdrożenie procedur • koszty kontroli i inspekcji • Koszty braku zgodności (koszty naprawy błędów i likwidacji skutków niskiej jakości, powstają po wystąpieniu błędów) • koszty braków naprawialnych - braki wewnętrzne, ujawnione przed dostarczeniem produktu do klienta - braki zewnętrzne, ujawnione po dostarczeniu produktu do klienta • koszty nadwyżek produkcji - przeceny - likwidacja • koszty braków nienaprawialnych • sprawy sądowe, odszkodowania

18. K o s z t y j a k o ś c i • Koszty wewnętrznego zapewnienia jakości • Koszty utraconych możliwości ( utracone zyski spowodowane złą jakością sprzedanych wyrobów ) • utracone rynki zbytu • utracone zamówienia i utargi • niższe ceny • większe koszty sprzedaży

19. K o s z t y j a k o ś c i • Zewnętrzne koszty jakości • koszty ocen systemu dokonywanych przez jednostki • certyfikujące • koszty badań zgodności produktu dokonywanych przez • niezależne instytucje badawcze

20. K o s z t y j a k o ś c i • Koszty jakości organizacji wg. TQM (Koszty wewnętrznego • zapewnienia jakości )

21. K o s z t y j a k o ś c i Podział kosztów wg rodzajów.

22. K o s z t y j a k o ś c i • KOSZTY ZAPOBIEGANIA • - koszty planowania jakości nowych i modernizowanych wyrobów, • - koszty poprawy jakości produkowanych wyrobów, • - koszty zapewnienia wymaganej jakości materiałów, surowców i • półfabrykatów pochodzących z zakupów, W tym również koszty oceny • poddostawców i prowadzonych u nich auditów, • - koszty planowania i sterowania jakością, • - koszty wewnętrznych auditów jakości, • - koszty specjalistycznych środków kontroli, • - koszty szkoleń, • - koszty badań porównawczych, • koszty podejmowanych działań zapobiegawczych, wynikających ze sfery • użytkowania wyrobów, w tym również analiza błędów celem ich • wyeliminowania w przyszłości, • - inne koszty działań zapobiegawczych.

23. K o s z t y j a k o ś c i • KOSZTY OCENY • - koszty odbioru jakościowego dostaw pochodzących z zakupu, w tym koszty oceny • prowadzonej przez nabywcę, • - koszty prowadzonej kontroli własnych wyrobów w trakcie produkcji, • - koszty kontroli wyrobów gotowych, • - koszty kontroli wyjściowej przed wysyłką, • - koszty zakupu narzędzi lub amortyzacji sprzętu kontrolno- pomiarowego używanego do • powyższych kontroli, oraz koszty związane z utrzymaniem ich w sprawności • technicznej, legalizacją i okresową kontrolą, • koszty prób i badań laboratoryjnych prowadzonych na różnych etapach procesu • produkcyjnego, w tym: • • „na wejściu„ w celu potwierdzenia, że jakość otrzymanych od • poddostawców dostaw jest zgodna z przyjętymi ustaleniami, • jak również • • wykonywanych w trakcie procesu produkcyjnego, celem potwierdzenia • („sprawdzenia) czy: • - „uzyskiwane są określone parametry wytwarzanych wyrobów względnie • - utrzymywana jest stabilność procesu produkcyjnego, • - inne koszty oceny.

24. K o s z t y j a k o ś c i • KOSZTY NIEPRAWIDŁOWOŚCI WEWNĘTRZNYCH • - koszty (straty) braków wewnętrznych, • - koszty wymian, napraw, poprawek, sortowania, • koszty wykrywania i usuwania usterek oraz ustalania przyczyn ich • powstawania, • - koszty ponownie prowadzonych kontroli i badań materiałów, które • wcześniej uznane zostały za wadliwe, a następnie przerobione (naprawione), • - straty spowodowane obniżeniem wartości wytworzonych wyrobów, • - straty spowodowane „nietrafionymi” zakupami, • - koszty postoju maszyn i urządzeń (oraz robocizny) na skutek: • - niewłaściwych dostaw materiałów od poddostawców • - nieprowadzonych, a przewidzianych harmonogramem ich • konserwacji i regulacji oraz • - innych przyczyn zaliczanych do jakościowych, powodujących przerwy • w ich prawidłowej pracy, • - inne koszty nieprawidłowości wewnętrznych,

25. K o s z t y j a k o ś c i • KOSZTY NIEPRAWIDŁOWOŚCI ZEWNĘTRZNYCH • - koszty reklamacji i napraw gwarancyjnych, • - koszty zwrotu nieprzyjętych produktów, • - straty związane z wycofaniem ze sprzedaży wyrobów gotowych, • koszty prowadzonych ekspertyz związanych z nieodpowiednią jakością • wprowadzonych do obrotu wyrobów, • straty spowodowane obniżeniem ceny wyrobów na skutek jego • niezgodności z przyjętymi ustaleniami, • - kary za nieterminowe względnie niekompletne dostawy, • wartość utraconego mienia w wyniku nieodpowiedniej jakości • przekazanego do obrotu wyrobu, • - wartość spłaconych szkód i wyrządzonych innym, • - straty spowodowane zmianą kursu walut np. opóźnione • terminy), • - straty związane z utratą klientów, • - Inne koszty nieprawidłowości zewnętrznych.

26. K o s z t y j a k o ś c i Najistotniejszą rolę pełnią koszty związane z profilaktyką projakościową. W przedsiębiorstwach, dla których poprawa jakości wyrobów jest procesem ciągłym, stanowią one większość ogółu kosztów jakości. Większa dbałość o jakość produktu już na etapie jego projektowania i udoskonalanie metod produkcji prowadzi w rezultacie do redukcji kosztów związanych z oceną i wadliwością wyrobów.

27. K o s z t y j a k o ś c i Zależności zachodzące pomiędzy kosztami zgodności a kosztami niezgodności . Wraz ze wzrostem wydatków na profilaktykę i ocenę następuje spadek liczby braków i związane z tym zmniejszenie kosztów braku zgodności.

28. K o s z t y j a k o ś c i Korzyści i koszty wdrożenia TQM-u i ciągłej poprawy jakości Po pewnym czasie działania te przynoszą efekt w postaci redukcji kosztów oceny, kosztów braków wewnętrznych i zewnętrznych, oraz utraconych możliwości. W rezultacie koszty poprawy jakości są niższe niż wydatki poniesione na ten cel, czyli: jakość nic nie kosztuje.

29. K o s z t y j a k o ś c i Rachunek kosztów jakości Rachunek kosztów jakości jest to system ujmowania w odpowiednich przekrojach wszystkich kosztów związanych z jakością produkcji, przeprowadzania analizy kształtowania się tych kosztów, z podejmowaniem działań służących poprawie jakości oraz minimalizacji kosztów produkcji. W literaturze przedmiotu używa się zamiennieokreśleń „koszty jakości”, „rachunek kosztów jakości”

30. K o s z t y j a k o ś c i Rachunek kosztów jakości Wpływ kosztów jakości na zysk firmy.

31. K o s z t y j a k o ś c i Rachunek kosztów jakości to system rejestrowania w odpowiednich przekrojach i na odpowiednich kontach kosztów związanych z jakością produkcji, powstających na wszystkich etapach realizacji wyrobu (od projektowania po odpowiedzialność za wyrób). Polega on także na przeprowadzaniu analizy kosztów jakości i podejmowanie działań na rzecz poprawy jakości produkcji. Umożliwia to optymalizacja kosztów nieodpowiedniej jakości. Koszty rejestrowane są skategoryzowane według rodzajów i przyczyny powstania, z uwzględnieniem ich nośników. Zasadniczą kwestią jest ewidencjonowanie kosztów zgodnie z miejscem ich powstania a nie ujawnienia.

32. K o s z t y j a k o ś c i Celem rachunku kosztów jakości jest wspomaganie procesu zarządzania przez: • Prezentację wydatków na działania mające na celu zapobieganie złej jakości — koszty zapobiegania • Prezentację wydatków na kontrolę i badania prowadzone w celu sprawdzenia czy wymagania jakościowe są utrzymane — koszty oceny. • Prezentację kosztów uszkodzeń lub strat powstałych przed dostawą do klienta — koszty niezgodności wewnętrznych. • Prezentację kosztów uszkodzeń lub strat występujących po dostawie — koszty niezgodności zewnętrznych. • Prezentację kosztów związanych z prezentacją i dowodami wymaganymi przez odbiorców jako obiektywne wykazanie jakości — koszty zewnętrznego zapewnienia jakości. • Wykrywanie niezgodności i ustalanie trendów. • Określenie obszarów lub listy produktów przyczyniających się do generowania strat. • Podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych celem obniżenia kosztów produkcji • Oceny skuteczności podjętych działań zapobiegawczych i korygujących. • Udoskonalania jakości produktu. • Określanie relacji kosztów jakości w stosunku do wartości obrotów, całkowitych kosztów produkcji, technicznego kosztu wytworzenia czy produkcji dodanej. • Planowanie i optymalizacja kosztów zapobiegania, oceny i niezgodności. • Planowanie przedsięwzięć średnio i długofalowych. • Uzyskanie konkretnych informacji pomocnych do tworzenia polityki projakościowej.

33. K o s z t y j a k o ś c i

34. K o s z t y j a k o ś c i • Wprowadzenie w przedsiębiorstwie rachunku kosztów jakości musi być postępowaniem wieloetapowym obejmującym: • •Przygotowanie materiałów informacyjnych będących dla kierownictwa przedsiębiorstwa podstawą do podjęcia decyzji o wprowadzeniu rachunku kosztów jakości i upowszechnienie wśród personelu wiedzy o wpływie jakości na wynik finansowy firmy. • Powołanie zespołu kierującego pracami wdrożeniowymi, w którego skład wchodzić • powinni zarówno specjaliści do spraw jakości, jak i pracownicy księgowości. • Opracowanie procedury rachunku kosztów jakości. • Określenie celu, osób odpowiedzialnych, zakresu klasyfikacji koszów jakości, • sposobu ewidencjowania, sprawozdawczości i sposobu rozpowszechniania • informacji o kosztach jakości, sposobu opracowania analizy i wniosków, stworzenie • zakładowego planu kont w odniesieniu do kosztów jakości i listy typowych • księgowań w formie załącznika do instrukcji. • Wydanie zarządzenia wprowadzającego w życie rachunek kosztów jakości. • Przeprowadzenie szkolenia pracowników. • Prezentację informacji o kosztach jakości oraz ich analizy. • Systematyczne prowadzenie ewidencji i analizy kosztów. • • Wykorzystanie wniosków z analizy kosztów jakości do oceny efektywności systemu • zarządzania jakością oraz jego usprawnienia.

35. K o s z t y j a k o ś c i Rachunek kosztów jakości musi być prowadzony zgodnie z zasadami rachunkowości przedsiębiorstwa wynikającymi z Ustawy o rachunkowości. We wstępnym etapie analiza kosztów jakości ogranicza się przede wszystkim do rejestracji i obliczania tych elementów kosztów jakości, które są dla przedsiębiorstwa najważniejsze i mogą być skutecznym narzędziem sterowania działaniami w zakresie zapewnienia jakości. W następnej kolejności można poszerzyć rachunek kosztów o pozostałe, uprzednio pominięte elementy, a nawet dokonać bardziej szczegółowego ich podziału w celu uzyskania dodatkowych informacji. Wprowadzając rachunek kosztów jakości, należy oprzeć się na istniejącym w przedsiębiorstwie rachunku kosztów dla uniknięcia dodatkowych obliczeń oraz rozbieżności.

36. K o s z t y j a k o ś c i Analiza kosztów jakości Analiza kosztów jakości to mierzenie kosztów jakości i publikowanie rezultatów. Jest to proces informacyjny stanowiący bazę dla stosownych działań podejmowanych przez menedżerów. Celem analizy kosztów jest identyfikacja pozycji kosztów, które można obniżyć lub zlikwidować. Analiza powinna obejmować określenie środków niezbędnych do przeprowadzenia przedsięwzięć projakościowych. Umożliwia także określenie, które z nich przyniosą najlepsze wyniki przy uwzględnieniu zarówno interesu producenta, jak i konsumenta.

37. K o s z t y j a k o ś c i Analiza kosztów jakości pomocna jest przy określeniu, w jakim stopniu zwiększenie nakładów na działalność prewencyjną wpływa na zmniejszenie strat na brakach oraz przy ocenie kształtowania się poziomu kosztów w układzie poszczególnych grup i pozycji kosztów, a także z uwzględnieniem ich zmian w czasie. Powinna również być użyteczna w określeniu wpływu kosztów jakości na kształtowanie się wyniku finansowego przedsiębiorstwa

38. K o s z t y j a k o ś c i Analiza kosztów jakości umożliwia identyfikację przedsięwzięć, które są w stanie doprowadzić do osiągnięcia zdolności użytkowej produktu przy jednoczesnym ustaleniu wysokości nakładów na ten cel, a także przeznaczonych na działania oceniające i prewencyjne. Umożliwia oszacowanie wpływu jakości na: - wysokość wpływów ze sprzedaży i na zysk, - wielkość kosztów produkcji, - eksploatację wyrobów.

39. K o s z t y j a k o ś c i W zależności od wymagań różnych szczebli decyzyjnych oraz potrzeb w zakresie informacji na temat kosztów jakości w poszczególnych komórkach organizacyjnych analiza kosztów może być: • Problemowa — daje obraz wielkości kosztów związanych z pewnym brakiem, problemem, elementem, który jest częścią składową całej puli strat powodowanych niską jakością. Jest to analiza kosztów rejestrowanych w poszczególnych fazach realizacji wyrobu, a także w poszczególnych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa. • Kompleksowa — dająca ogólny obraz wielkości ponoszonych kosztów, a także ich struktury. Uwzględnia koszty niskiej jakości rejestrowane na wszystkich etapach realizacji produktu. Informacje ujęte w sposób zwarty i całościowy powinny zawierać ocenę wpływu kosztów jakości na działalność przedsiębiorstwa (szczególnie na jego kondycję ekonomiczną) przy użyciu stosowanych w praktyce wskaźników techniczno-ekonomicznych.

40. K o s z t y j a k o ś c i Szczególnym rodzajem analizy kosztów jakości jest analiza optymalizacyjna mająca na celu określenie optymalnego poziomu jakości wyrobów zarówno już produkowanych, jak i dopiero projektowanych. Poziom ten ma zapewnić przedsiębiorstwu maksymalny zysk w długim okresie.

41. K o s z t y j a k o ś c i Przedsiębiorstwo dąży do minimalizacji całkowitego poziomu kosztów , który odpowiada jakości optymalnej (Qopt) równej 98 %. Zarówno niższy, jak i wyższy poziom jakości pociągnie za sobą wzrost całkowitych kosztów jakości, będzie więc mniej korzystny dla firmy. Optymalny poziom jakości

42. K o s z t y j a k o ś c i Schemat budowy systemu rachunku kosztów jakości (SRKJ).

43. K o s z t y j a k o ś c i

44. K o s z t y j a k o ś c i

45. K o s z t y j a k o ś c i KOSZTY JAKOŚCI EWIDENCJA I ANALIZA

46. K o s z t y j a k o ś c i W pierwszym okresie wdrażania controllingu kosztów jakości nie wiadomo: a) ile powinno być miejsc powstania i ewidencji kosztów ; b) jakie z wyznaczonych miejsc są główne, a które uboczne i ogólne; c) które koszty powinny rozliczane bezpośrednio, a jakie za pośrednictwem kluczy podziałowych; d) jak grupować ewidencjonowane koszty; e) jak często je analizować i jakie stosować metody. Dlatego też przed wdrażaniem rachunku kosztów jakości w firmie należy opracować szczegółowy przewodnik, zawierający procedury (instrukcje) dotyczące ewidencji i analizy tych kosztów. Następnie, w przeciągu roku, trzebi dokonać generalnej rewizji tego podręcznika, po wcześniej przeprowadzonych wewnętrznych auditach tych procedur.

47. K o s z t y j a k o ś c i PROCEDURA RACHUNKU KOSZTÓW JAKOŚCI - przykład I

48. K o s z t y j a k o ś c i PROCEDURA RACHUNKU KOSZTÓW JAKOŚCI –przykład II

49. K o s z t y j a k o ś c i MIERNIKI EKONOMICZNE JAKOŚCI Mierniki syntetyczne określają ogólny wpływ zmiany poziomu jakości (pracy, produktu), będącej efektem realizacji określonego programu działalności projakościowej podejmowanej w firmie na kształtowanie się utargów, kosztów i zysku. a) Mierniki nakładów — określają wielkość nakładów (pracy, kapitału, zasobów naturalnych), jakie trzeba ponieść w trakcie realizacji określonego wariantu programu projakościowego. b) Mierniki produkcyjności — informują o wpływie realizacji programu doskonalenia jakości na produktywność poniesionych nakładów. c) Mierniki wydajności — powstają przez porównanie osiągniętych wyników z kosztami ich uzyskania oraz wskazują na poziom kosztów jednostkowych. d) Mierniki efektywności — szacują, w jakiej mierze program projakościowy osiąga zamierzony cel oraz wskazują różnice między rzeczywistym i docelowym poziomem wyników uzyskanych dzięki wzrostowi poziomu jakości wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług.

50. K o s z t y j a k o ś c i e) Mierniki kosztochłonności efektów — porównują środki wydatkowane na realizację programu z jego wynikami, wskazują na poziom kosztów uzyskania zamierzonej efektywności (realizację zamierzonego celu). f) Mierniki efektywności nakładów — sprowadza się do porównania nakładów (Ni) na realizację określonego programu działań projakościowych (i) z jego efektami (Ei) w postaci: — ilorazu Nj:Ei<i lub E:N — różnicy Ni-Ei<O lub Ei-Ni>O. g) Mierniki rentowności. — wskaźnika rentowności sprzedaży (brutto i netto); — wskaźnika rentowności majątku (zwrotu z majątku), czyli rentowności aktywów, zwanej rentownością ekonomiczną; — wskaźnika rentowności kapitału własnego (zwrotu kapitału własnego) zwanego rentownością finansową.