تهيه كننده: زهرا خيراللهي دانشگاه:پيام نور

1. عنوان درس آيين زندگي تهيه كننده: زهرا خيراللهي دانشگاه:پيام نور چاپ كتاب: معاونت اساتيد نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها

2. اهداف كلي: آشنايي با اخلاق و علم اخلاق يا علم زندگي و آيين زيستن

3. اهداف رفتاري آشنايي دانشجو با جايگاه اخلاق كاربردي اخلاق دانشجويي اخلاق پژوهش اخلاق تقد اخلاق معيشت اخلاق جنسي اخلاق سياست اخلاق گفتگو .

4. فصل اول معنا شناسي اخلاق و علم اخلاق

6. واژة اخلاق در لغت به معناي سرشت است اعم از صفات بد و خوب. واژة اخلاق اصطلاحاً از نظر دانشمندان اسلامي: صفاتي پايدار در نفس كه موجب مي شوند كارهايي متناسب با آن صفات بدون نياز به فکر از انسان صادر مي شود.

7. تعريف علم اخلاق: دو دسته است گاهي بر علم و شناخت و گاهي بر عمل و رفتار تكيه دارد. اما تعريفي كه به هر دو توجه دارد: علم اخلاق علمي است كه ضمن شناساندن انواع خوبيها و بديها، راههاي كسب خوبيها و بديها را تعليم مي دهد.

8. 1-2- اخلاق توصيفي: معرفي اخلاقيات افراد، گروهها و جوامع روش: تاريخي و نقلي 2-2- اخلاق هنجاري: بررسي افعال اختياري انسان از حيث خوبي و يا بدي. روش: استدلالي و عقلي مهمترين كاربرد اين نوع اخلاق: ارائه نظريه اي معقول براي تبيين خوبي و بدي.

9. 3-2- فرا اخلاق: بررسي تحليلي و فلسفي دربارة مفاهيم و احكام اخلاقي. درستي يا نادرستي گزاره هاي اخلاقي در اين نوع اخلاق مهم نيست. 3- اخلاق كاربردي: زير مجموعة اخلاق هنجاري است. اين نوع اخلاق كاربرد منظم نظرية اخلاقي در حوزة مسائل خاص اخلاقي است مثل اخلاق دانشجويي و اخلاق حرفه اي .

10. 1- 3- اهميت و جايگاه اخلاق كاربردي: علم اخلاق علم زندگي و آييني زيستي است و ضمن بيان احكام ارزشي همة ابعاد فردي و اجتماعي زندگي آگاهانه راههاي اتصاف به فضائل و دفع رذائل را نيز نشان مي دهد. بنابراين علم يكي از مهمترين و سرنوشت سازترين دانش هاست.

11. اكثر افراد جامعه بسياري از فضايل و رذائل را مي دانند. مشكل عمده اين افراد آن است كه: اولاً راه و نحوة اعمال احكام اخلاقي را به درستي نمي توانند تشخيص دهند. ثانياً در هر نگاهي نمي توانند تصميم اخلاقي درستي اتخاذ نمايند.

12. رسالت اخلاق كاربردي: تحليل ريشه اي فضائل و رذائل، راه تشخيص تكاليف اخلاقي و شيوة تحقق آنها در حوزه هاي خاص با تقويت بعد عقلاني فراگيران، شيوة استدلال اخلاقي در امور روزمره را به آنان بياموزانند. و ملاك و معياري مشخص براي رفتارهاي اخلاقي ارائه كند.

13. فصل دوم اخلاق دانشجويي

16. 1- در اهميت علم و علم آموزي از ديدگاه اسلام مي توان گفت: نخستين آياتي كه بر پيامبر اكرم نازل شد بهترين دليل بر جايگاه ويژه تعليم و تعلم در اسلام است. قرآن كريم نيز صراحتاً تعليم را يكي از اهداف اساسي برانگيختن پيامبر دانسته است.

17. ضرورت مطلق تحصيل علم از ديدگاه اسلام: نه قيد افرادي دارد و نه قيد زماني، نه قيد مكاني و نه هيچ قيد و محدوديت ديگري . اين مطلب با احاديثي كه راجع به علم آموزي وجود دارد روشن مي شود پيامبر (ص): به درستي كه برتري عالم بر عابد همچون برتري خورشيد بر ساير سيارات است.

18. تحصيل علم مطلوبيت ذاتي ندارد يعني به صرف عالم شدن سعادت حقيقي انسان تامين نمي شود. زيرا انديشمنداني بوده اند كه علم خود را در جهت توسعة فساد به كار مي گرفته اند پس علمشان آنان را از سعادت حقيقي دورتر كرده است بنابراين اسلام ضمن تاييد بر تحصيل علم شرايطي بيان كردند:

19. برخي از شرايط علم آموزي: 1- دانش اندوزي و پارسايي: اينكه در آيات قرآن پارسايي در كنار دانش اندوزي قرار گرفته به معناي ناتواني بي تقوايان از اقامه براهين عقلي نيست، بلكه مراد ان است كه با بازگرداندن روح و سرشت آدمي به پاكي فطري اش پذيرش حقايق را براي او تسهيل نمايد.

20. توضيح: انسان مجموعه اي از نيروهاي متضاد و مزاحم دارد و هر نيرويي بي توجه به نيروهاي ديگر در انديشة ارضاي خوشي است. اگر انسان به يكي از اين قوا توجه كند ساير قوا سركوب مي شود و انسانيتش كه بر پاية مجموعة اين نيروها شكل مي گيرد پايمال مي شود.

21. اينكه مي بينيم متون اسلامي در كنار تعليم بر تزكيه تاكيد مي كند به سبب آن است كه تفكر آدمي را از بند اسارت شياطين آزاد سازد. اگر عقل بخواهد قضاوتي صحيح داشته باشد بايد از بند تمايلات نفساني رهايي يابد آنگاه است كه پاسبان و پاسدار وروديها و خروجي هاي دل مي شود.

22. 3- موانع دست يابي به علم حقيقي: برخي از مهمترين لغزشگاههاي اخلاقي علم آموزي: 1-3- پيروي از حدس و گمان چون دستيابي به تعيين و تشخيص واقعيت در همة امور كار دشواري است، بيشتر آدميان با توجه به غريزة راحت طلبي اساس زندگي خود را به (گمان) بنا مي كنند. قرآن در سورة انعام – 148 با آن مخالفت كرده است.

23. 2-3- تقليد كوركورانه بسياري از مردمان افزون بر مسائل فرعي، در انديشه و نگاه به مسائل كلي از ديگران نيز تقليد مي كنند و ريشة آن خودباختگي فكري است. يكي از موانع علم واقعي اين است كه انسان به جاي آنكه آزادانه بينديشد مهار تفكر خود را به دست ديگران مي سپارد. قرآن در سورة بقره – 170 تقليد را عامل گمراهي مي داند.

24. 3-3- تمايلات نفساني هدف از تحصيل علم اين است كه به حقيقت نائل شويم اما اين امر وقتي ميسر مي شود كه از گرايشهاي نفساني و وهم و خيال رهيده باشد. حب و بغضها و جهت گيريهاي تعصب آميز، طمع، عجب و خود بزرگ بيني مسير تفكر را منحرف ساخته از كشف حقيقت باز مي دارد.

25. 4-3- شتابزدگي انسان گاهي در داوريهاي علمي و عقلاني خود شتاب مي كند و به صرف فراهم آمدن اطلاعاتي اندك دربارة يك موضوع به نتيجه گيري مي پردازد. قرآن در سوره اسراء- 11 شتابزدگي را تقبيح مي كند. امام علي (ع) : از شتاب زدگي بپرهيز زيرا شتابزدگي در كارها موجب مي شود انسان به هدف نرسد و كارش مورد ستايش نباشد.

26. 4- آداب اخلاقي آموختن پيامبر (ص) مي فرمايد: ((اي ابوذر! بدترين مردمان در نزد خداوند در روز قيامت عالمي است كه از علمش سودي نبرده است. بوي بهشت به مشام کسي که براي مردم فريبي در جستجوي علم باشد نمي رسد، هرگاه از تو چيزي پرسيدند که نمي داني، بگو نمي دانم و خود را از پيامدهاي آن نجات ده.

27. 1-4- انگيزه الهي نخستين مسئله اي که يک دانشجو بايد به آن توجه کند نيت تحصيل است. بر اساس نظام اخلاقي اسلام نيت بيش از خود عمل اهميت دارد. کار اخلاقي و ارزشمند از ديد اسلام کاري است که صرفاً براي رضايت خدا انجام گرفته باشد.

28. تاثير نيت روي کار و تاثير کار در تکامل نفس انسان تاثيري تکويني است نه قراردادي. نشانه نيت الهي داشتن اين است که به همان اندازه که علم انسان افزايش مي يابد. ذلت دروني او، تواضعش در برابر، خوفش از خدا و درکش از دين افزايش يابد.

29. 2-4- انتخاب استاد شايسته تاثير استاد و نوع ارزشها و نگرش ها و جهان بيني و ايدئولوژي او در شاگردان جاي ترديد نيست. شاگردان هر اندازه که مقاومت نمايند نمي توانند از تاثير گذاري استادان در روند زندگي خود جلوگيري کنند. به همين دليل انتخاب استاد شايسته مورد تاکيد اولياي دين است.

30. 3-4- رعايت او لويتها دوران دانشجويي محدود است و مسئوليتهاي زيادي براي دانشجو وجود دارد که فرصتي براي انجام همه آنها نيست. اما با توجه به نقش ويژه شان مسئوليتهاي سنگين تري بر عهده دارند. وظيفه آنان تحصيل علوم نافع است و هرگز وقت خود را مصروف مسائل غير ضروري ننمايند.

31. 4-4- خوب گوش دادن اين مساله هم مبين ادب شاگرد و هم موجب بهره مندي بيشتر مي شود. يک مستمع خوب کسي است که اولا دقت داشته باشد و ثانيا بردبار باشد. ثالثا بتواند ميان نکات اصلي و فرعي آن تفکيک نمايد مثل اينکه مناقشه در مثال نکند و لپ سخن را توجه کند.

32. 4- 5- پرسش و پرسش گري اگر پرسش به منظور کشف حقيقت باشد از فضايل اخلاقي و بلکه واجب است در مسائل شرعي. پرسش در هر شرايطي مطلوبيت ندارد بلکه در صورتي داراي ارزش اخلاقي است که براي فهم واقعيتي باشد نه اظهار فضل يا مچ گيري. همچنين پرسش بايد درباره موضوعات نافع باشد.

33. استاد نبايد از پرسشهاي دانشجو خسته شود و البته دانشجو توجه داشته باشد که انتظار پاسخ همه مسائل از استاد نابجا است. استاد اگر پاسخ را نمي داند بگويد نمي دانم با اين کار مسئوليت شناسي خود را نشان داده است. پاسخ هاي جاهلانه در امور ديني در روايات مذمت شده است.

34. 4-6-ضبط و نگارش مطالب شايسته است دانشجويان مطالب نو جديدي را در هر درس يادداشت نمايند البته شيوه خلاصه نويسي نياز به آموزش دارد. پيامبر اکرم (ص) مسلمانان را به اين کار تشويق مي نمود و مي فرمود: ((علم را در زنجير کنيد)) و در پاسخ سوال چگونه؟ مي فرمود: ((با نگارش آن))

35. 7-4- تواضع در برابر استاد در روايات بسياري بزرگداشت عالمان مورد تاکيد است و نشانه بهر مندي از عقل محسوب شده. يکي از علل اين همه احترام، اهميت و ارزشمندي خود علم است و ديگر اينکه اين کار موجب رشد و پيشرفت علم و در نتيجه پيشرفت جامعه اسلامي خواهد شد.

36. 5- خود شناسي همه دانشهايي که به رشد جامعه کمک مي کنند فرا گيري آنها مورد تاکيد است. آموختن برخي از علوم مثل خود شناسي از واجبات عيني بوده و لازم است پيش از هر دانش ديگري به آموختن آنها بپردازد. از يک دانشجو پذيرفته نيست به تحصيل علوم بيروني پرداخته و از خود غافل باشد.

37. فصل سوم اخلاق پژوهش

40. 1- اهميت و جايگاه رشد علمي در هر جامعه اي مرهون پژوهشهاي نو و جديد است. و پژوهش اگر به درستي جهت گيري شود و در مسير توسعه معنويت و رشد اخلاقي نباشد عاملي براي تخريب حيات آدميان خواهد بود.

41. 2- فضايل اخلاقي در پژوهش 2-1- تصحيح انگيزه و نيت يکي از مهمترين اصول اخلاقي اسلامي نيت است. پژوهش گر بايد با نيت الهي پژوهش کند يعني پژوهش هاي او بايد در خدمت اهداف الهي و خلق خدا، دين خدا و سعادت بشر باشد.

42. 2-2 توجه به نقش پيش فرضهاي ارزشي انديشه هاي فلسفي، عرفاني، ديني، اجتماعي و تاريخي يک محقق در هندسه علمي و پژوهشي محقق نقش تعيين کننده دارند. پيش فرضهاي ارزشي و ديني در انتخاب موضوع و استنتاجات و تفسير و تبيين يافته هاي پژوهشي موثرند.

43. 2-3- آشنايي با پيشينه پژوهش در هر تحقيقي براي دست يازيدن به نو آوري و افقهاي جديد بايد با پژوهش هاي پيشينيان آشنا شده و الا پس از سالها تحقيق به همان نقطه اي مي رسيم که سالها پيش ديگران رسيده بودند.

44. 2-4- گزينش مسئله انتخاب مسئله مهمترين مراحل تحقيق است هر اندازه بر دامنه مطالعات خود بيافزاييم به همان ميزان بر دقتهاي علمي ما در انتخاب مسئله افزوده خواهد شد. مسئله ما بايد مشکلي از مشکلات علمي يا عملي جامعه را برطرف سازد.

45. 2-5- شهامت در پژوهش تجربه نشان داده و اولياي دين توصيه مي کنند: هرگز نبايد از انجام کارهاي بزرگ به خاطر ترس از ناتواني يا ترس از مشکلات احتمالي خودداري کرد.

46. 2- 6- امانت داري امانت داري حيات علمي و تحقيقي يک جامعه را تشکيل مي دهد هر نويسنده اي اخلاقا موظف است که منبع هر مطلبي را که هر کسي نقل مي کند حتي اگر نقل به معنا باشد دقيقا ذکر کند بخصوص در تحقيقات تاريخي.

47. 2-7- حقيقت جويي در پژوهش وظيفه اخلاقي يک پژوهشگر حقيقت طلبي است. پژوهشگر بايد همه تلاش خود را کشف حقيقت بداند و هرگز از مشکلاتي که ممکن است ديگران براي او پيش آورند، نهراسد.

48. 2-8- نشاط در تحقيق نشاط محقق در کار خود از مسائل مهم است يک محقق توانا کسي است که با شوق و ذوق و نشاط در پي حل مسئله خود باشد و هرگز خستگي و کسالت به خود راه ندهد. و اين در صورتي است که به توانائيهاي خود توجه کند.

49. 2-9- پژوهش گروهي پژوهش فردي هر چند مفيد و ارزنده است اما بايد دانست که اتقان و استحکام پژوهش گروهي به مراتب بيشتر از پژوهش فردي است.

50. 3- آسيب شناسي اخلاقي پژوهش 3-1- شهرت زدگي يک پژوهشگر اخلاقا مجاز نيست که يک راي را به صرف کثرت طرفداران آن يا شهرت زيادش بپذيرد يا به عنوان مبنايي براي تحقيقاتش قرار دهد.