Drugmisbruik I

1. Drugmisbruik I Druggerelateerde criminaliteit Druggebruik in de gevangenis

2. Overzicht van de les • Wettelijk kader, repressief beleid inzake drugs, samenwerking justitie – drughv • Druggebruik in de gevangenis, cijfers, tendenzen, hulpverlening • Bijzondere doelgroepen (mensen met verstandelijke handicap in de gevangenis) – theorie + video

3. Deel 1 : Beleid, wettelijk kader, justitie en hv Federale Beleidsnota drugs (jan. 2001) Uitgangspunten : • Voorkomen beter dan genezen • Behandeling voorkeur boven bestraffing • Onderscheid ‘hard drugs’ en andere drugs • Druggerelateerde overlast en criminaliteit voorkomen

4. 5 concrete actiepunten : • Globale en integrale benadering • Evaluatie, epidemiologie en onderzoek • Preventie • Hulpverlening • Repressie

5. Het luik ‘repressie’ • Vooral gericht tegen drugproductie en drughandel • Bij louter druggebruik is strafrechterlijk interveniëren het ‘ultimum remedium’ • Enkel bij ‘maatschappelijke overlast’ en/of druggerelateerde criminaliteit – vervolging • Druggerelateerde criminaliteit : 3 vormen

6. Druggerelateerde criminaliteit : • Verwervingscriminaliteit (vb. diefstal) • Expressieve criminaliteit (onder invloed van drugs) • Consensuele criminaliteit (vb. deel uitmaken van een bende)

7. Krachtlijnen repressief beleid Strafrechterlijk tussenkomen zo lang mogelijk vermijden, druggebruikers zo veel mogelijk naar hv doorverwijzen Recent onderzoek wijst uit dat • Behandeling van druggebruik invloed heeft op mate van crimineel gedrag (recidive) • Behandeling minder duur is dan justitiële vervolging

8. Belgische opsporings- en vervolgingsbeleid • Categorie 1 Invoeren, vervaardigen, bezitten van een kleine hoeveelheid drugs voor eigen gebruik • Categorie 2 Hoeveelheid drugs die de notie ‘voor eigen gebruik’ overstijgt • Categorie 3 Druggerelateerde misdrijven anders dan Categorie 1 en 2

9. Alternatieve maatregelen • Therapeutisch advies • Klasseren zonder Gevolg (KzG) • Minnelijke schikking • Praetoriaanse Probatie • Bemiddeling in Strafzaken • Probatieopschorting en –uitstel • Voorwaardelijke invrijheidsstelling

10. Rechtsgang Alternatieve maatregel Misdrijf Politie Therapeutisch Advies Parket KzG, minnelijke schikking, Praetoriaanse Probatie Bemiddeling in Strafzaken Onderzoeksgerecht Vrijheid ond. voorwaarden Rechtbank Probatieopschorting Probatieuitstel Commissies Voorwaardelijke invrijheidsstelling

11. Therapeutisch advies • Op niveau van de politiediensten • Vorm van eerstelijnsdoorverwijzing • Niet zonder meer seponering van het feit • Moeilijkheden : wie ziet toe, eventuele sancties, supervisie vanuit een centrale dienst, …

12. Minnelijke schikking, KzG • Minnelijke schikking : betalen van een geldsom • Niet de meest aangewezen methode bij druggebruikers • KzG : KzG, KzG mits politievermaning, KzG mits doorverwijzing naar een voorziening voor hv (zie therapeutisch advies)

13. Praetoriaanse Probatie (PP) • ‘voorwaardelijk sepot’ – voorwaarden gekoppeld aan de seponering van het feit • Contract • Maatregel duurt 6 maanden waarna hv het parket dient in te lichten --- moeilijk (vb. beroepsgeheim) • Zaak blijft geklasseerd tot er nieuwe feiten zijn (geen permanent karakter)

14. Bemiddeling in Strafzaken • ‘wettelijke’ vorm van PP • Eenmaal de voorwaarden voldaan zijn, wordt de zaak definitief geklasseerd, maw er kan niet worden teruggekomen op de strafvordering • Concreet : behandeling, therapie (maximaal 6 maanden)

15. Vrijheid onder Voorwaarden (VOV) • Alternatief voor voorlopige hechtenis • Vrijheid behouden of verkrijgen mits naleven van een aantal voorwaarden • Termijn : drie maanden, verlenging mogelijk

16. Probatie • Probatiewet : voorwaarden ipv veroordeling • Probatieopschorting : feiten zijn bewezen, er wordt echter geen veroordeling uitgesproken • Probatieuitstel : veroordeling, straf wordt niet in uitvoering gebracht zolang aan de voorwaarden wordt voldaan • Proeftijd : min. 1, max 5 jaar • Via maatschappelijke enquêtes goed zicht op sit. – aangepaste voorwaarden

17. Voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI) • Gunstmaatregel (1/3 straf; bij recidive 2/3, levenslange straf : 10 jaar; recidive 14 jaar) • Reclasseringsplan – Personeelscollege (obv multidisciplinair team) – Commissie • Criteria : persoonlijkheid dader, houding tov feiten, gevolgen voor slachtoffers, kans tot nieuwe feiten, mogelijkheden tot reïntegratie, gedrag tijdens detentie • Klassieke voorwaarden : geen contact met ex-gedetineerden, geen café-bezoek, …

18. Deel 2 : Druggebruik in de gevangenis • België : om en bij 8000 gedetineerden (8/100.000) waarvan +/- 300 vrouwen (ongeveer 4 %) • 32 strafinrichtingen over heel België, ingedeeld naar ‘huizen van arrest’ en ‘strafhuizen’ • Strafhuizen ingedeeld volgens omvang en werksoort • Drie soorten ‘strafhuizen’ : - open inrichtingen - halfopen inrichtingen - gesloten inrichtingen

19. Ingedeeld volgens omvang : eerste, tweede en derde klasse

20. Algemene uitgangspunten • ‘behandeling’ vs. ‘bestraffing’ van gedetineerden • Laatste jaren (na de het pessimisme van de jaren ’70 – zie Martinson, 1974) opnieuw geloof in de rehabilitatiekansen van gedetineerden • Hierbij gaat men er vandaag de dag vanuit dat gedetineerden – naast justitiële problemen – ook vaak op andere gebieden moeilijkheden hebben (problemen op het werk, psychisch, druggebruik, …) • Nederlands onderzoek (Koeter & Luhrman, 1998) wees ook uit dat een groot aantal druggebruikende gedetineerden ‘lage verstandelijke mogelijkheden’ hebben --- implicaties naar behandeling toe (cf. infra)

21. Achtergronden • Behandeling van druggebruikers in de gevangenis wordt wereldwijd meer en meer belicht in recent wetenschappelijk onderzoek • Er is immers sprake van een zeer groot probleem : * aantal gedetineerden E.U. 94/100.000 inw. * tussen 15 en 50 % druggebruik * ENDHASP schat dat 46.5 % van de gedetineerden drugs gebruikten voor de detentie * 18-20 % allochtoon

22. Achtergronden (2) • Cijfers voor Belgie tonen aan dat : * er ongeveer 8000 gedetineerden zijn (78/100.000 inw.) * tussen 35 en 40 % van de gedetineerden niet de Belgische nationaliteit hebben (implicaties naar behandeling toe !) * 32 – 42 % van de gedetineerden drugs gebruiken * ongeveer 5 % van de misdrijven in België te maken hebben met ‘verdovende middelen en drugs’ (NIS, 1999) * cannabis de meest gebruikte drug is * ruw geschat tussen 150 – 200 geïnterneerden in Belgische gevangenissen een verstandelijke handicap hebben

23. Achtergronden (3) • Recent onderzoek geeft een verdere voorzichtinge verfijning van de resultaten • 60 % verklaarde drugs te hebben gebruikt tijdens maand voor detentie • 40 % ook in de gevangenis • Problemen om dit te bevragen (gevoelig onderwerp) • Amerikaanse cijfers zijn nog hoger : 70 % van pas gearresteerde mensen positieve urinetest 65 % zou in het verleden regelmatig illegale drugs hebben gebruikt

24. Achtergronden (3) • Het belang van behandeling wordt binnen de E.U. hoog ingeschat • Toch zijn er nog een aantal knelpunten m.b.t. een omvattende behandeling en preventie binnen het Europese gevangeniswezen • Verschillende vormen van behandeling : harm reduction iniatieven, drugvrije behandeling, « treatment instead of punishment » • Evaluatie-onderzoek correction-based therapeutic community (T.G.) : positieve resultaten (vb’en : zie Lees, Manning and Rawlings, 1999)

25. Krachtlijnen penitentiair drugbeleid • Aangepaste behandeling in overeenstemming met de Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners’ – gedetineerde heeft recht op sociale contacten, onderwijs, geneeskundige zorgen,… (VN) (gedetineerde moet dus toegang hebben tot dezelfde voorzieningen als buiten de gevangenis) • Beleidsnota Federale Regering houdt hier ook rekening mee

26. Krachtlijnen • Mogelijkheid externe zorgverleners • Antwoord bieden op medische en psycho-sociale noden • Dokter als behandelende referentiearts • Substitutiebehandeling onder strikte voorwaarden • Contact met externe zorgverlenende diensten • Opvolging bij vrijlating • Maatregelen tegen oververtegenwoordiging

27. Therapeutische Gemeenschappen (TG) • De TG in de gevangenis : democratisch vs. hiërarchisch (zie Rawlings, 1998) • De drugvrije hiërarchische TG : effectieve behandeling m.b.t. het reduceren van recidivisme en herval • Democratische TG : verlagen van ‘her-veroordelingen’ en positieve invloed op gedrag en psychische moeilijkheden • Interessante punten : • Tijd in programma • Nazorg • Gewelddadige en ‘moeilijke’ gedetineerden • Kleine TG’s ‘overleven’ meestal niet lang (veiligheid – behandeling) • Meer onderzoek is nodig

28. Onderzoek toont aan dat gedetineerden dikwijls niet gemotiveerd zijn voor behandeling of enkel extrinsiek en bovendien vaak gedwongen door justitie (cf. Prochaska en DiClemente, 1992) • In hoeverre geldt dit vb. ook voor mensen met een verstandelijke beperking ? • Verschillende onderzoeksprojecten tonen aan dat verstandelijke mogelijkheden van cliënten behandeling kunnen beïnvloeden * overschatting van cognitieve mogelijkheden * motivatie

29. (Verandering volgens Prochaska & DiClemente) • 5 fasen • Voorbeschouwing • Overpeinzing • Voorbereiding • Actie • Stabilisatie Niet lineair, maar opwaartse spiraal

30. Substitutiebehandeling • Pas sinds de jaren ’90 • Voorwaarden: • Reeds voor de detentie • Gebruik wordt afgebouwd • Uitzonderingen : zwangere vrouwen, kortdurend gestraften, mensen die besmet zijn met HIV

31. Andere vormen van behandeling • Detoxificatie • Drugvrije afdeling – drugvrije vleugel. Drugvrije afdelingen meestal gekenmerkt door het leven in groep met aandacht voor een positieve atmosfeer en de kracht van de peer-groep • Zelfhulpgropen • Harm Reduction (vaccinatie, ontsmettingsmiddelen, sputenruil, condooms) • Integratiebevorderende initiatieven (nazorg, voorbereiding op vrijlating, sessies bij psychiater, …)

32. Deel 3 Mensen met verstandelijke beperkingen • [Video ivm persoon met een verstandelijke beperking in de gevangenis] • Druggebruik bij mensen met een verstandelijke beperking – les later op het jaar • Vast staat dat mensen – o.i. van nieuwe paradigma – meer en meer toegang hebben tot (il)legale drugs • Mensen met verstandelijke beperkingen i/d gevangenis meer kans op druggebruik dan mensen met verstandelijke handicap in de gemeenschap.

33. Een aantal cijfers • Aantal mensen met een handicap in de gevangenis : • Beklaagden : cijfers van 1 % (range : 45 – 120, M : 83.4) tot 5 a 6 % • Veroordeelden : 0.5 % tot 9.5 % • Grote variatie in deze schattingen te wijten aan : • Verschil in alternatieven voor gevangenisstraf Onvolledige data Gehanteerde tests + training afnemers Tijdstip van testafname Methodologie

34. Algemeen IQ van gedetineerden als populatie blijkt lager te zijn dan gemiddeld • Bovendien is het opvallend dat weinig onderzoek is verricht, zeker ook m.b.t. hun prevalentie in andere fasen van het rechtssysteem • Gearresteerden : 4 – 9 % • Probatie : 6 % • 1/7 gedetineerden: psychotische ziektebeelden of majeure depressie – 1/2 mannen en 1/5 vrouwen antisociale persoonlijkheidsstoornis

35. Wat leren ons deze gegevens? • Het gaat om significante aantallen • Op basis van deze data kunnen we geen uitspraken doen over het feit of mensen met een verstandelijke beperking meer of minder criminaliteit plegen • Het gaat meestal om mensen met een ‘lichte verstandelijke beperking’ (mens rea), vaak uit chaotische/gedepriveerde families, met weinig ondersteuning, vaak arm en met een andere etnisch-culturele achtergrond • Ze komen vaak niet in aanmerking voor opname in dienst voor mensen met handicap of geestelijke gezondheidszorg

36. Glippen vaak door de mazen van het net en worden ‘nooit of laat’ gediagnosticeerd • Risico’s 1 bij arrestatie • Niet (h)erkend worden • Rechten niet kennen • Valse bekentenissen • Onverstandige beslissingen 2 rechtbank • Geen advocaat Taal Kruisverhoor 3 probatie Contracten niet begrijpen Geen toegang tot hv 4 gevangenis Gepest, misbruikt worden

37. Controverse rond doodstraf bij mensen met een verstandelijke beperking in Amerika • Voorlopige conclusies • ‘ze zijn er !’ • Lopen risico en zijn kwetsbaar • Betere diagnose om te voorkomen dat hun noden en behoeften niet worden in rekening gebracht

38. Verdere literatuur Glaser, W., & Deane, K. (1999). Normalisation in an abnormal world. A study of prisoners with an intellectual disability. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 43(3), 338-356. • Holland, T., Clare, I. C. H., & Mukhopadhyay, T. (2002). Prevalence of 'criminal offending' by men and women with intellectual disability and the characteristics of 'offenders': implications for research and service development. Journal of Intellectual Disability Research, 46(Suppl. 1), 6-20. • Turner, S. (2000). Forensic risk assessment in intellectual disabilities. The evidence base and current practice in one English region. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 13, 239-255.